به اجماع مسلمانان، سنت پیامبر اسلام(ص) حجت است. از دلایل آنان این است که پیامبر معصوم است و دچار خطا نمی‌شود، در نتیجه، هرچه از وی صادر شود، معتبر و پیروی از آن لازم است، همچنین اینکه برخی از آیات قرآن کریم نیز به پیروی از پیامبر(ص) دستور داده است.
از نظر شیعه، امامان نیز مانند پیامبر(ص) معصوم هستند و بنابراین سنتشان حجیت دارد، افزون بر این دلیلی عقلی، به آیات و روایاتی هم استناد می‌کنند؛ از جمله آنها آیه تطهیر است که می‌گویند بر عصمت اهل بیت(ع) دلالت می‌کند، همچنین حدیث ثقلین که به پیروی از اهل بیت(ع) فرمان می‌دهد.
خبرنگار ایکنا از قم در گفتوگو با حجت‌الاسلام والمسلمین اصغر تقی‌نسب، مدرس تفسیر مؤسسه آموزش عالی ائمه اطهار(ع) به بررسی سنت پیامبر(ص) و ابعاد شخصیتی ایشان پرداخت که مشروح این گفتوگو را در ادامه می‌خوانیم:
ایکنا- در ابتدا بفرمایید با توجه به اینکه براساس قرآن کریم پیامبر اکرم(ص) مسیر هدایت خداوند برای بشریت است، چرا انسان‌ها به هدایتگری نیازمند هستند؟
ما مسلمانان با توجه به ادله قطعی عقلی، معتقدیم که در جهان موجودی وجود دارد که واجب بالذات یا موجود مستقل است و تمامی موجودات جهان ربط به او و فقیر و نیازمند به او هستند؛ لازمه موجود مستقل این است که آن موجود بیشتر از یکی نباشد، علاوه‌بر این، لازمه استقلال او این است که کامل مطلق نیز باشد که این مطلب با استدلالی کاملاً قطعی قابل استدلال است.
لازمه کامل مطلق بودن این است که موجود کامل مطلق، تمامی صفات کمالی را دارا بوده و از هرگونه صفتی که دال بر نقص و ضعف است، مبرا باشد. حکمت، یکی از صفات کمالی است که برای هر موجودی می‌توان درنظر گرفت و کامل مطلق نیز به‌صورت بی‌نهایت این صفت را داراست، صفت حکمت ایجاب می‌کند که خداوند در نظام احسن، بیشترین کمال ممکن را به‌وجود بیاورد. در حقیقت با توجه به صفت حکمت الهی می‌دانیم هدف خداوند از آفرینش جهان، رسیدن موجودات دیگر به بیشترین کمال ممکن است.
لازمه حکمت الهی برای اینکه انسان‌ها بتوانند به بیشترین کمال ممکن برسند، هدایتگری آن‌هاست، در دین اسلام، این هدایتگری از طریق نبوت انجام می‌شود که یکی از اصلی‌ترین راه‌های اثبات نبوت، اعجاز قرآن است که نبوت پیامبر خاتم(ص) را ثابت کرده و پیامبر اسلام(ص) را راه هدایت خداوند برای بشریت می‌داند.
ایکنا- چگونه سنت پیامبر(ص) می‌تواند به‌عنوان یک قانون معتبر برای اداره زندگی مردم محسوب شود؟
با توجه به اینکه آیات قرآن، پیامبر اسلام(ص) را خاتم پیامبران معرفی می‌کند، لازمه خاتمیت، جاودانگی و جامعیت نیز است، زیرا هدایتگری خداوند امری است ملازم با حکمت او و در صورتی که اسلام دین خاتم باشد وظیفه هدایتگری تمامی آحاد بشر تا پایان را خواهد داشت و این به معنای جاودانگی دین اسلام است.
از طرفی نیز جامعیت لازمه خاتمیت است زیرا اگر دین اسلام جامعیت نداشته باشد، با توجه به اینکه دین خاتم است، هدایتگری خداوند ناقص خواهد بود، در حالی که خداوند باید برنامه سعادت بشریت را در اختیار آنان قرار دهد و بنابراین دین اسلام جامع همه نیاز‌های بشری خواهد بود.
از این طریق می‌توان گفت سنت پیامبر(ص) می‌تواند قانونی معتبر برای اداره بشر باشد، دین اسلام تنها راه هدایت بشریت و رسیدن به بیشرین کمال و یکی از شئون هدایتگری وضع و اجرای قانون است.
از یک سو، با توجه به مطلق کامل بودن خداوند، او تنها مالک و مدبر حقیقی جهان است و بقیه مالکیت‌ها در طول مالکیت او هستند. بنابراین، تنها موجودی که حق تصرف در این جهان هستی را دارد خداوند است و اگر هم موجودی بخواهد تصرفی داشته باشد و برای موجود دیگر قانونی وضع کند، باید با اجازه تنها مالک و مدبر عالم باشد.
پیامبر اکرم(ص) در حیطه هدایتگری بشر این اذن را از خداوند متعال دارد که برای آنها قانون وضع کند. بنابراین، تنها قانون معتبر قانونی است که از سمت خداوند باشد و چون پیامبر(ص) از سوی خداوند اذن دارد، پس سنت او نیز معتبر است و هر قانونگذاری که بدون اذن او بخواهد قانونی را وضع یا اجرا کند، تصرفی غاصبانه بوده و هیچ اعتباری نخواهد داشت.
ایکنا- دلایل برتری پیامبر اکرم(ص) بر همه پیامبران چیست؟
خاتمیت پیامبر نخستین دلیل است زیرا یکی از دلایل مهمی که می‌تواند برتری پیامبر اسلام(ص) را بر دیگر پیامبران ثابت کند، خاتمیت است. بر اثبات خاتمیت دین اسلام ادله زیادی ذکر شده است؛ مثل آیه شریفه: «مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَٰکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِیِّینَ؛ محمد، پدر هیچ یک از مردان شما نیست، فرستاده خدا و خاتم پیامبران است.»(سوره احزاب/ آیه ۴۰)
با توجه به اینکه اسلام دین خاتم بوده و جامع همه نیاز‌های بشریت برای هدایت است، آورنده این دین به علت دارابودن برترین و جامع‌ترین برنامه هدایت الهی، بر فرستندگان دیگر برتری دارد.
جاودانه بودن معجزه پیامبر اکرم(ص) از دیگر دلایل است، زیرا می‌دانیم معجزه‌هایی که پیامبران دیگر داشته‌اند، جاودان نیست و صرفاً قابل نقل است، شفای بیماران یا تبدیل عصا به اژد‌ها معجزه‌ای است که اعجازش تنها در آن لحظه و مخصوص به آن شرایط خاص است، اما قرآن کریم، معجزه پیامبر(ص)، جاودانگی دارد.
هیمنه قرآن بر کتب انبیای پیشین نیز یکی دیگر از دلایل است که دلیل بر این مطلب آیه شریفه: «وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ؛ و ما این کتاب (قرآن) را به درستی و راستی به‌سوی تو نازل کردیم، در حالی که تصدیق‌کننده کتب پیش از خود و نگهبان و گواه بر حقانیت همه) آنان است.»(سوره مائده/ آیه ۴۸)
پیامبر اسلام(ص) نخستین مسلمان بود. «وَبِذَٰلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ؛ نخستین کسی هستم که در این آیین تسلیم فرمان‌ها و احکام اویم.»(سوره انعام/ آیه ۱۶۳)؛ طبیعتاً مقصود از اول آیه شریفه خاتمیت رتبی است، در غیر این صورت، به لحاظ زمانی حضرت نوح(ع) و حضرت ابراهیم(ع) بر پیامبر اسلام(ص) مقدم است اما به لحاظ خاتمیت رتبی اولین و برترین مسلمان، پیامبر اسلام(ص) است.
ایکنا- چرا پیامبر(ص) هدف غایی از خلقت محسوب می‌شود؟
شاید وجه ایجاد این سؤال حدیث قدسی «يا أَحْمَدُ، لَوْلاكَ لَمَا خَلَقْتُ الْأَفْلاكَ؛ هان اى احمد، اگر تو نبودى، جهان را نمىآفريدم» باشد که در میان فریقین حدیث مشهور است.
در پاسخ به این سؤال می‌گوییم خوب است میان این حدیث و مطالب عقلی که بر هدف آفرینش جهان گفته می‌شود، جمع شود. ما می‌دانیم یکی از صفات کمالی خداوند حکمت اوست و حکمت او اقتضا می‌کند انسان را خلق کند تا انسان بتواند با اختیار خود به بیشترین کمالات ممکن نائل شود، در حقیقت هدف آفرینش این جهان قرب الهی و عبودیت واقعی خداوند است «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ؛ و جن و انس را جز برای اینکه مرا بپرستند نیافریدیم.»(سوره ذاریات/ آیه ۵۶)
با توجه به اینکه هدف آفرینش انسان رسیدن به بیشترین کمالات یا همان قرب الهی یا عبودت خداوند است و به روایات بسیار مبتنی بر افضلیت رسول اکرم(ص) بر تمامی مخلوقات جهان اشاره شده است، می‌توان گفت جهان هستی ساخته شده تا موجودات به سمت بیشترین کمال ممکن بروند که این بیشترین کمال ممکن در وجود مقدس پیامبر اکرم(ص) تجلی پیدا کرده است.
اگر پیامبر اکرم(ص) نبود جهان به‌وجود نمی‌آمد یعنی اگر خداوند نمی‌خواست مردم به بیشترین کمالات و قرب الهی برسند، جهان را خلق نمی‌کرد و مصداق بارز بیشترین کمال و قرب حاصل شده رسول اکرم(ص) است.
رسول اکرم(ص) الگویی کامل و برتر است تا انسان بتواند به سمت هدف و علت غائی خلقت سیر کند «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا؛ یقیناً برای شما در روش و رفتار پیامبر خدا الگوی نیکویی است برای کسی که همواره به خدا و روز قیامت امید دارد؛ و خدا را بسیار یاد می‌کند.»(سوره احزاب/ آیه ۲۱)
گفتوگو از الهام حلاجیان