گردشگری دیگر صرفاً سفری برای دیدن مناظر طبیعی یا بناهای تاریخی نیست، بلکه به پلی برای تبادل فرهنگ‌ها، احیای هویت‌ها و تقویت اقتصاد جوامع تبدیل شده است. امروزه کشورها با بهره‌گیری از این صنعت پویا، چشم‌اندازهای نوینی برای توسعه پایدار ترسیم می‌کنند. در ایران نیز ظرفیت‌های بی‌نظیری برای رونق گردشگری، به‌ویژه در بعد فرهنگی وجود دارد؛ ظرفیتی که اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند جایگاه کشورمان را در عرصه جهانی ارتقا ببخشد. خبرنگار ایکنا از اصفهان به‌مناسبت پنجم مهرماه، روز گردشگری، با فاطمه یزدانی، بانوی برگزیده فرهنگ و هنر در دومین کنگره ملی بانوان تأثیرگذار کشور، گفتوگو کرده است. وی نویسنده کتاب «مدیریت گردشگری فرهنگی» است؛ اثری که به گفته خودش می‌تواند نقشه راهی برای مدیران و فعالان این حوزه باشد. یزدانی در این گفتوگو از انگیزه‌هایش برای تألیف کتاب، پیوند گردشگری با قرآن و فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی، نقش فناوری‌های نوین همچون هوش مصنوعی در توسعه گردشگری و همچنین توصیه‌های ارزشمندش به بانوان ایرانی سخن گفته است.
ایکنا ـ در آغاز گفتوگو خودتان را معرفی کنید.
فاطمه یزدانی، متولد ۱۳۶۹ از حسنارود، منطقه اردهال کاشان و ساکن گلپایگان، دارای مدرک کارشناسی فقه و حقوق اسلامی از دانشگاه شاهد تهران و کارشناسی ارشد مدیریت دولتی هستم. در دومین کنگره ملی بانوان تأثیرگذار کشور، بانوی برگزیده عرصه فرهنگ و هنر معرفی شدم؛ همچنین دارنده گواهی دوره آیات تربیتی قرآن کریم از مجمع بین‌المللی دعوت جهانی به قرآن کریم، مؤلف دو کتاب «نقش حس نوستالژیک بر انگیزه کشش مقاصد گردشگری، رفتار شگفت‌انگیز و وفاداری گردشگران» و «مدیریت گردشگری فرهنگی»، کتاب برگزیده سال دانشگاه تهران با حضور استادانی چون دکتر ایرج حسابی و دکتر امین از دانشگاه گلاسکوی انگلستان هستم.
ایکنا ـ چه انگیزه‌ای باعث شد که به نگارش کتاب «مدیریت گردشگری فرهنگی» بپردازید و خلأ اصلی که قصد داشتید پر کنید، چه بود؟
امروزه بخش قابل توجهی از بودجه کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه از صنعت گردشگری تأمین می‌شود. بسیاری از کشورهای توریستی برنامه‌های استراتژیک مدونی برای بهبود عملکرد خود در این صنعت اتخاذ می‌کنند. با نگاهی به شرکت‌های تجاری پرسود دنیا، می‌توان مشاهده کرد که بسیاری تمرکز خود را به گردشگری معطوف و ثابت کرده‌اند که این صنعت می‌تواند برای کشورها مولد و درآمدزا باشد.
با توسعه فناوری و زیرساخت‌های حمل‌ونقل مانند افزایش خطوط ریل قطار، ایرلاین‌های ارزان‌قیمت و فرودگاه‌های بین‌المللی، گردشگری مقرون‌به‌صرفه‌تر و راحت‌تر شده است. هر ساله در ۲۷ سپتامبر، روز جهانی گردشگری جشن گرفته می‌شود. این تاریخ در سال ۱۹۷٠ انتخاب و در اساسنامه UNWTO تصویب شد. هدف از گرامیداشت این روز، افزایش آگاهی از نقش گردشگری در جامعه جهانی است.
سه سال پیش، با مدد خدا و ائمه اطهار(ع) و توسل به شهدا، از جمله شهید حاج قاسم سلیمانی، آرزو کردم که بتوانم در جبهه حق تأثیرگذار باشم که سه سال بعد، در کنگره ملی بانوان تأثیرگذار کشور، موفق به دریافت عنوان بانوی برگزیده فرهنگ و هنر شدم.
با توجه به علاقه به پژوهش در زمینه گردشگری، کتابی جامع به نام «مدیریت گردشگری فرهنگی» (Cultural Tourism Management) تألیف کردم که ان‌شاءالله نقشه راهی برای مدیران، جامعه گردشگری و فرهنگی و جوامع محلی خواهد بود.
در فصل اول کتاب به چرایی گردشگری از منظر قرآن کریم پرداختم. قرآن، کتابی جامع و فراگیر است که به‌مثابه منبع بنیادی در فهم احکام شرعی و هدایت پژوهشگران استفاده می‌شود. بخشی از آیات مربوط به گردشگری عبارت است از آیه ۱۳۷ سوره آل‌عمران، آیه ۳۶ سوره نحل، آیه ۶۹ سوره نمل، آیه ۱٠۹ سوره یوسف، آیه ۴۶ سوره حج، آیه ۵۳ سوره فصلت و آیه ۱۴۱ سوره نساء که پیام‌های حائز اهمیت این آیات حاکی از بازدید از آثار تاریخی به‌مثابه یکی از ابزارهای رشد و تربیت، عبرت‌آموزی از گذشته به‌مثابه درسی برای امروز و هدفدار بودن سفر است؛ همچنین روایتی از حضرت علی(ع) و فواید پنجگانه گردشگری در کتاب ذکر و از نظرات مشاهیر ایرانی و ادبیات فارسی مانند سعدی، فردوسی، نظامی و عطار نیز بهره برده شده است.
در فصل دوم به گردشگری و توسعه پایدار پرداخته شده و در فصل سوم، مطالعه و بررسی برنامه‌ها و طرح‌های گردشگری در سطح ملی مانند طرح جامع گردشگری کشور، سند ملی توسعه و مدیریت طبیعت‌گردی، برنامه ششم توسعه کشور و چشم‌انداز ۱۴٠۴ انجام و راهبردهای بلندمدت مرتبط ارائه شده است. فصل چهارم به مفاهیم پایه گردشگری و فصول پنجم و ششم به مهم‌ترین موضوع کتاب، یعنی گردشگری فرهنگی اختصاص یافته است.
ایکنا ـ در این کتاب، مدیریت گردشگری فرهنگی را چگونه تعریف کرده‌اید؟
گردشگری فرهنگی شامل جنبه‌های معنوی فرهنگ بومی و تبلور عینی آن به‌مثابه میراث فرهنگی است و در دو بعد تعریف می‌شود؛ بعد مفهومی شامل حرکت انسان‌ها برای جاذبه‌های فرهنگی با هدف دریافت اطلاعات و تجربه جدید و بعد فنی به معنای حرکت انسان‌ها برای بازدید از مکان‌های میراث فرهنگی، هنرها و نمایش‌هاست.
گردشگری فرهنگی حدود یک پنجم بازار گردشگری را تشکیل می‌دهد و طبق برآورد سازمان جهانی جهانگردی در سال ۱۹۹۳، ۳۷ درصد سفرهای بین‌المللی دارای یک عنصر فرهنگی است.
ایکنا ـ نقش فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، واقعیت افزوده یا گردشگری دیجیتال را در توسعه گردشگری فرهنگی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
هوش مصنوعی مجموعه‌ای از فناوری‌های نوین و در حال تکامل است که می‌تواند تا حدی جایگزین توانایی‌های تحلیلی و تصمیم‌گیری انسان شود. بهره‌گیری از این فناوری و محصولات مرتبط با آن، ظرفیت ایجاد تحولات گسترده‌ای را در صنعت گردشگری فراهم می‌کند. با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان حوزه‌های گوناگون این صنعت، از جمله خدمات و مدیریت گردشگری، توسعه و بازاریابی، بهبود تجربه سفر و سایر جنبه‌ها را به سمت عرضه خدمات جامع‌تر و شخصی‌سازی‌شده‌تر سوق داد و در نتیجه، تجربه‌ای مطلوب‌تر برای گردشگران رقم زد.
نقش هوش مصنوعی در گردشگری بسیار گسترده است و تقریباً همه بخش‌های این صنعت می‌توانند از مزایای آن بهره‌مند شوند. برنامه‌های کاربردی این فناوری شامل سیستم‌های شخصی‌سازی و پیشنهاددهنده، دستیارهای هوشمند سفر، ربات‌های خدماتی، سامانه‌های پیش‌بینی، ابزارهای ترجمه زبانی، فناوری‌های تشخیص صدا و سامانه‌های پردازش زبان طبیعی است که هر یک می‌توانند کیفیت خدمات گردشگری را ارتقا دهند.
با وجود این مزایا، به‌کارگیری هوش مصنوعی در گردشگری بدون چالش نیست. مسائلی مانند نگرش گردشگران به جایگزینی ماشین‌ها به جای انسان، دغدغه‌های اخلاقی و خطر بروز تعصبات در الگوریتم‌ها، از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد تا استفاده از این فناوری در راستای توسعه پایدار و مسئولانه صنعت گردشگری پیش برود.
ایکنا ـ اگر بخواهید به مدیران شهری بگویید چرا باید به گردشگری فرهنگی بها دهند، آن جمله چیست؟
از مهم‌ترین دستاوردها و تأثیرات گردشگری فرهنگی می‌توان به این موارد اشاره کرد: افزایش تمایل جامعه میزبان به یادگیری زبان‌های دیگر به‌منظور برقراری ارتباط مؤثرتر با گردشگران، تقویت روحیه خویشتن‌شناسی در میان ساکنان و آشنایی عمیق‌تر آنان با هویت فرهنگی خود، ارتقای حس غرور ملی و فرهنگی در سطح جامعه، ایجاد بستر مناسب برای مشارکت فعال ساکنان بومی در معرفی فرهنگ، سنت‌ها و آثار فرهنگی منطقه به گردشگران، احیا و پاسداشت افسانه‌ها، هنرها و رسوم محلی که در معرض فراموشی قرار دارند و تقویت اقتصاد محلی از طریق گردشگری فرهنگی و احیای آثار و میراث تاریخی وابسته.
ایکنا ـ انتخاب شما در مقام بانوی برگزیده فرهنگ و هنر ۱۴۰۲ چه تأثیری بر مسیر کاری و علمی‌تان داشته است؟
بی‌تردید، هر آنچه تاکنون داشته‌ایم و ان‌شاءالله در آینده نیز خواهیم داشت، همگی از الطاف الهی و توجهات ائمه اطهار(ع)، به‌ویژه امام رضا(ع) و حضرت ولی‌عصر(عج) سرچشمه می‌گیرد. در مراحل بعد، تلاش‌های فرهنگی و اجتماعی، دعای خیر پدر و مادر و همچنین حمایت‌های ارزشمند همسرم، ناصر تاجداری و خانواده ایشان نقشی مهم در مسیر زندگی و فعالیت‌های من داشته است که وظیفه خود می‌دانم از همه آنان صمیمانه قدردانی کنم.
انتخاب من در مقام «بانوی برگزیده فرهنگ و هنر»، انگیزه‌ام را برای ادامه کار، پژوهش و خدمت علمی و فرهنگی به مردم کشورم دوچندان کرده است. از خداوند متعال مسئلت دارم که مسیرهای تازه‌ای پیش روی من بگشاید تا بتوانم در زمینه‌های گوناگون تأثیرگذار باشم و خدمت به جامعه را همواره سرلوحه فعالیت‌هایم قرار دهم.
ایکنا ـ آیا در فرایند پژوهش و نگارش، به نمونه‌های موفق بین‌المللی هم پرداخته‌اید یا تمرکز بیشتر بر ایران بوده است؟
در فرایند پژوهش و نگارش کتاب، تمرکز اصلی من بر ایران بوده است. همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم، نقطه آغاز کار، تأمل و بررسی آیات قرآن بود؛ چراکه در بسیاری از آیات، به موضوع گردش و سیر در زمین توصیه شده است. از آنجا که گردشگری ارتباطی تنگاتنگ با فرهنگ جامعه دارد، تلاش کردم توجه بیشتری به «گردشگری فرهنگی» جلب شود و این موضوع را در چارچوب ایران بررسی کنم.
البته در کنار این رویکرد، نیم‌نگاهی هم به تجربه‌های موفق بین‌المللی داشتم. در این نمونه‌ها، بر نقش جذابیت‌های فرهنگی، چه در قالب آثار تاریخی و میراث ملموس و چه در ویژگی‌های فرهنگی غیرملموس در جذب گردشگر تأکید شده است؛ همچنین در منشور بین‌المللی گردشگری فرهنگی، بر این نکته تصریح می‌شود که هم گردشگری داخلی و هم گردشگری بین‌المللی از مهم‌ترین ابزارهای تبادل فرهنگی به‌شمار می‌آید.
ایکنا ـ به نظر شما، کتابتان چه دستاوردی برای سیاست‌گذاران و مدیران حوزه گردشگری فرهنگی خواهد داشت؟
دستاورد اصلی این کتاب، ان‌شاءالله، ایجاد پیوندی میان آموزه‌های قرآنی و موضوع گردشگری است. علاوه بر این، بر اهمیت مدیریت صحیح رویدادهای گردشگری نیز تأکید دارد؛ مدیریتی که می‌تواند زمینه‌ساز توسعه پایدار شهری و تقویت فرهنگ اصیل جامعه باشد.
ایکنا ـ با توجه به ظرفیت‌های فرهنگی ایران، کدام شهرها یا مناطق را مستعدترین نقاط برای اجرای مدل‌های مدیریت گردشگری فرهنگی می‌دانید؟
خوشبختانه بیشتر مناطق ایران از جاذبه‌های گردشگری متنوع و ظرفیت فراوانی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی برخوردارند. با این حال، آنچه اهمیت دارد، چگونگی مدیریت صحیح این ظرفیت‌هاست تا بتوان به اهداف و چشم‌اندازهای مطلوب در حوزه گردشگری دست یافت.
در این میان، استان اصفهان و به‌ویژه شهرستان‌های کاشان و گلپایگان، از ظرفیت قابل توجهی برخوردارند. شهرستان کاشان تاکنون در زمینه گردشگری در مقایسه با بسیاری از شهرهای دیگر عملکرد موفق‌تری داشته و جایگاه مناسبی به دست آورده است. اکنون ضرورت دارد توجه و سرمایه‌گذاری بیشتری نیز بر شهرستان‌هایی همچون گلپایگان که دارای آثار فرهنگی و گردشگری متعددی است، صورت گیرد تا ان‌شاءالله همه این مناطق به نقطه آرمانی در حوزه گردشگری دست یابند.
ایکنا ـ چالش‌های اصلی در مسیر پیاده‌سازی راهکارهای مطرح‌شده در کتابتان چیست و برای غلبه بر آن‌ها چه پیشنهادی دارید؟
بخش عمده‌ای از فعالیت‌های فرهنگی و گردشگری ما تاکنون با حمایت بخش خصوصی و مشارکت‌های مردمی پیش رفته است. با این حال، یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، نبود همکاری مؤثر از سوی بعضی نهادهای دولتی در این زمینه است. امیدوارم قوانینی که در زمینه گردشگری و فرهنگ وضع می‌شود، همواره در راستای تقویت ارزش‌های دینی و ارتقای فرهنگ اصیل اسلامی ایرانی باشد.
ایکنا ـ در پایان، چه توصیه‌ای برای بانوان علاقه‌مند به فعالیت در زمینه گردشگری فرهنگی دارید؟
شایسته است، بانوان علاقه‌مند در هر حوزه‌ای که توانایی اثرگذاری دارند، با نام و یاد خدا، توسل به ائمه اطهار(ع) و الهام از یاد شهدا فعالیت خود را آغاز کنند. نخست باید کاستی‌ها و کمبودهای محیط پیرامون خود را شناسایی کنند و در صورت داشتن راهکار، برای ارائه و اجرای آن کوتاهی نکنند. فقط با چنین رویکردی است که می‌توانیم در کنار یکدیگر در راستای گسترش فرهنگ غنی اسلامی ایرانی و تحقق آرمان تمدن نوین اسلامی گام برداریم.
ما بر این باوریم که زنان قدرت ویژه‌ای در ایجاد تحول و دگرگونی در جوامع خود دارند. زن‌بودن و مادربودن در کنار توجه به علم، فرهنگ، تولید آثار علمی و اقدامات شاخص ملی و بین‌المللی براساس آموزه‌های دین مبین اسلام نه‌تنها وظیفه، بلکه فرصتی ارزشمند برای همه بانوان است. ازدواج و فرزندآوری نیز مانعی برای رشد و کمال محسوب نمی‌شود، بلکه اگر در مسیر رضای خداوند متعال باشد، موجب ارتقا و شکوفایی انسان خواهد شد.
پس همواره تمام کارهایتان را برای خدا و با نیت قربة الی الله انجام دهید؛ چه در درس‌خواندن، چه در کارکردن، چه در ازدواج و چه در فرزندآوری. اگر رضای الهی را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار دهید، یقین داشته باشید که خداوند پاداشی والا و ارزشمند، هم در دنیا و هم در آخرت عطا خواهد کرد.
به علاوه، هر جا احساس می‌کنید می‌توانید در مسیر مثبت و سازنده اثرگذار باشید، با توکل بر خدا و توسل به ائمه اطهار(ع) و حضرت ولی‌عصر(عج) تردید نکنید و از اقدام دریغ نورزید. امید است که همه ما بتوانیم گام‌هایی مؤثر در اعتلای فرهنگ ایرانی اسلامی برداریم و الگوی زن مسلمان ایرانی را شایسته‌تر از همیشه به جهان معرفی کنیم.
زهراسادات محمدی