حجت‌الاسلام فاضلی:
معنویت قرآن در دل و جان اشعار حافظ جای دارد

معنویت قرآن در دل و جان اشعار حافظ جای دارد

20 مهرماه، روز بزرگداشت خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی، شاعر بلندآوازه و لسان‌الغیب ادب فارسی است. این روز فرصتی برای پاسداشت محبوب‌ترین شاعر فارسی‌زبان و زمانی برای بازخوانی اندیشه‌های ژرف، مضامین عرفانی و نغمه‌های جاودان اوست که همواره در طول قرن‌ها دل‌های مشتاق را به خود جذب کرده و بی‌گمان هیچ‌یک از سخنوران سُتُرگ و نامور از نظر نفوذ کلام و تسخیر قلوب و کسب شهرت و محبوبیت، چه در مقیاس ملی و چه از نظر جهانی به مرتبه حافظ نرسیده است، به‌مناسبت پاسداشت این روز خبرنگار ایکنا از کرمانشاه با حجت‌الاسلام والمسلمین حجت‌الله فاضلی، مدرس حوزه علمیه گفت‌و‌گویی کرده است که شرح آن را در ادامه می‌خوانیم.

ایکنا - به‌مناسبت روز بزرگداشت حافظ به چه نکات تفصیلی در خصوص تخلص، سبک شعر و تأثیر قرآن بر آثار این شاعر برجسته می‌توان اشاره کرد؟

۲۰ مهرماه، روز گرامیداشت «حافظ شیرزای» از چهره‌های برجسته ادبی است که آوازه‌اش جهانی است؛ پس این روز را گرامی می‌داریم، اما در خصوص تخلص، سبک شعر و تأثیر قرآن بر آثار این شاعر برجسته باید گفت که تخلص حافظ آیا به‌دلیل حفظ قرآن بوده است که در شعری می‌فرماید: «حافظان جهان کس چو بنده جمع نکرد/ لطایف حکمی با نکات قرآن» و این امر نشانگر ارتباط مستقیم تخلص او با حفظ قرآن دارد که در بررسی اشعار حافظ اشراف او بر مضامین قرآنی گواه بر این امر است.

اشعار خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی شباهت زیادی به قرآن دارد و با تأمل در اشعار حافظ می‌توان دریافت که جهش‌های معنایی در اشعار او به سبب الهام گرفتن از قرآن و خواندن بسیار کلام وحی است.

در برخی از غزلیات حافظ هم می‌بینیم که آیات قرآن جزئی از اشعار اوست؛ به‌طور نمونه «شب وصل است و طی شد نامه هَجر/ سلام فیهِ حَتّی مَطلَعِ الفَجر» و ما می‌بینیم که در دل حافظ جز قرآن وجود ندارد.

ایکنا - ارتباط حافظ با قرآن را چگونه می‌توان معنا کرد؟

اگر بخواهیم در این موضوع بحث کنیم در این مجال نمی‌گنجد، اما بد نیست بدانیم که حافظ‌شناسان در انس داشتن حافظ با قرآن و تأثیرپذیری اشعار او از آن، اتفاق‌نظر دارند و معتقدند عامل انتخاب واژه حافظ برای تخلص، انس داشتن و حافظ قرآن بودن است و در اشعار حافظ به‌ویژه در ساختار غزل‌هایش حافظ به تأثیر از آیات قرآن به مضامین مختلفی می‌پردازد.

درباره شخصیت حافظ و ارتباط او با قرآن نیز باید گفت که درخشندگی این شاعر برجسته از شاگردی از محضر قرآن آغاز شده است و از آنجایی که قرآن درس همیشگی زندگی انسان است شعر حافظ مستفاد از قرآن است و او خود اعتراف کرده که نکات قرآنی را آموخته و زبان خود را به آن گشوده است.

ایکنا - تأثیر قرآن بر نگاه رندانه حافظ را چگونه می‌توان توصیف کرد؟

اشعار حافظ وام‌دار از قرآن است و شعر او عصاره تلفیق و آمیزش آموخته‌های اسلامی با سنت‌های دیرینه زبان و ادب فارسی است و به‌کارگیری مفاهیم والای قرآنی از منظر دست‌نخورده ویژگی بارز کلام لسان‌الغیب است و بدون تردید وامگیری از کلمات قرآنی در اشعار حافظ نشان از انس او در تمام زندگی این هنرمند با کلام وحی دارد و با دقت در غزل‌هایش می‌توان در لفظ و معنا آن را دریافت.

در پایان باید گفت اشعار حافظ در خدمت تبیین مکتب رندی هستند یعنی هر بیتی که می‌بینید به‌گونه‌ای طریق رندی را برای ما توضیح می‌دهد و باید گفت این شیوه را حافظ از قرآن کریم بهره برده و برای درک بهتر باید گفت که اگر در قرآن درخصوص ازدواج صحبت شده، ازدواج در مسیر رسیدن به خداوند است و یا اگر درخصوص هجرت صحبت شده آن هجرت هم عملی است به‌سوی خداوند، بنابراین ظاهر آیات گسسته است، اما در باطن از حیث معنا به هم پیوسته هستند و اشعار حافظ نیز با الهام از این مسیر سروده شده است.