بدون شک قرآن کریم، به‌عنوان کلام الهی و حامل وحی، ویژگی‌ها و ظرفیت‌هایی دارد که هیچ سخن دیگری از آن برخوردار نیست. این کتاب آسمانی نه‌تنها راهنمای عمل و اندیشه انسان در مسیر زندگی است، بلکه منشأ آرامش، اطمینان قلب و امید درونی نیز به‌شمار می‌آید. خداوند متعال که سرچشمه فیض، رحمت و آرامش برای انسان‌هاست، کلامش نیز روح‌افزا، آرام‌بخش و چاره‌ساز است. به‌ویژه در دنیای امروز که انسان معاصر با چالش‌های متعددی چون اضطراب، تنهایی، ناامیدی و افسردگی روبه‌روست، بازگشت به قرآن می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در سلامت روان و آرامش درونی او داشته باشد.
براساس آیات متعدد قرآن کریم، ایمان به خداوند، یاد و ذکر او، و توکل بر قدرت بی‌پایانش سرچشمه آرامش و رهایی از اضطراب است. «أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ آگاه باشید که با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرند.
انسانی که به خدا ایمان دارد، در سختی‌ها و بحران‌ها دچار یأس و فروپاشی نمی‌شود، زیرا می‌داند تدبیر امور در دست قدرتی فراتر از فهم اوست. چنین انسانی در پرتو صبر و ایمان، امید خود را حفظ می‌کند و از پریشانی و اضطراب درونی در امان می‌ماند.
در واقع، خداجویی و ارتباط مداوم با پروردگار از طریق عبادت، دعا، و تدبر در آیات قرآن، به فرد کمک می‌کند تا در برابر فشارهای روانی و بحران‌های زندگی مقاوم بماند. این ارتباط درونی با خدا نوعی توازن روحی و روانی ایجاد می‌کند که نتیجه آن، سلامت روان، آرامش قلب و رضایت از زندگی است.
از این‌رو، می‌توان گفت قرآن کریم نه‌تنها کتابی برای هدایت، بلکه نسخه‌ای الهی برای آرامش و سلامت روان انسان است؛ نسخه‌ای که هرگاه بشر از آن فاصله بگیرد، اضطراب و بی‌قراری در جان او ریشه می‌دواند و هرگاه به آن بازگردد، آرامش، امید و معنا دوباره در زندگی‌اش جریان می‌یابد.
نظر به اهمیت موضوع، خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی، گفت‌و‌گویی با موضوع «نقش قرآن در آرامش و افزایش سلامت روان» با حجت‌الاسلام والمسلمین حسین ابراهیمی، پژوهشگر دینی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛
ایکناـ کدام آیات قرآن بیش‌ترین جنبه آرام‌بخشی و کاهش اضطراب را دارند؟
براساس آیات قرآن کریم، ذکر خدا به‌طور کلی منبع آرامش و دوری انسان از استرس و اضطراب است. با این حال، برخی از سوره‌ها و آیات به‌طور ویژه و مشخص بر تأثیر آرام‌بخش خود بر روح و روان انسان تأکید دارند.
در قرآن کریم، آیات متعددی وجود دارد که می‌توانند به ایجاد آرامش درونی و کاهش اضطراب کمک کنند. از جمله این آیات، آیةالکرسی (بقره/ ۲۵۵) است که با تأکید بر قدرت، علم و عظمت بی‌پایان خداوند، احساس امنیت و اطمینان را در دل انسان زنده می‌کند. تلاوت این آیه، انسان را از ترس‌ها و نگرانی‌های دنیوی دور ساخته و به او یادآور می‌شود که خداوند همواره ناظر، نگهبان و پشتیبان اوست.
همچنین سوره «الرحمن»، که در آن نعمت‌های الهی یکی پس از دیگری برشمرده می‌شود، با یادآوری گستردگی لطف و رحمت خداوند، حس قدردانی، آرامش و رضایت را در انسان تقویت می‌کند. انسان در پرتو تلاوت و تدبر در این سوره، از دغدغه‌های روزمره فاصله گرفته و احساس امید و آرامش بیشتری می‌یابد.
افزون بر این، تأمل در آیاتی که بر توکل به خداوند و پذیرش قضا و قدر الهی تأکید دارند، تأثیری عمیق بر کاهش اضطراب و نگرانی دارد. این آیات به انسان یادآوری می‌کنند که همه چیز در اختیار خداوند است و او بهترین تدبیرکننده امور است. هنگامی‌که انسان با ایمان و اطمینان قلبی، اراده و تدبیر الهی را می‌پذیرد، از اضطراب‌ها و نگرانی‌های بی‌مورد رها می‌شود و می‌تواند با آرامش و منطق بیشتری مسیر زندگی خود را ادامه دهد.
با این وجود، استفاده از تعالیم و آیات قرآن به‌عنوان مکملی در فرآیند روان‌درمانی نیز امکان‌پذیر است. آیات الهی می‌توانند به‌عنوان منبعی از آرامش، امید، معنا و انگیزه در زندگی انسان نقش‌آفرین باشند. تلاوت، تدبر و حتی گوش دادن به آیات قرآن می‌تواند آثار مثبتی بر سلامت روان داشته و به کاهش استرس، اضطراب و افسردگی کمک کند.
البته باید توجه داشت که بهره‌گیری از قرآن در روان‌درمانی نیازمند آگاهی، دقت و تخصص علمی است و نباید جایگزین روش‌های درمانی علمی و معتبر شود؛ بلکه می‌تواند در کنار آن‌ها، نقشی تکمیلی و تقویت‌کننده در آرامش و تعادل روانی انسان ایفا کند.
ایکناـ آیا مطالعه روزانه قرآن در کاهش افسردگی مؤثر است و اینکه آیا پژوهش‌های علمی این را اثبات می‌کند؟
مطالعه روزانه قرآن کریم می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش افسردگی و بهبود سلامت روان داشته باشد. قرآن، کلام الهی و سرچشمه نور، آرامش و هدایت است و تلاوت و تدبر در آیات آن، قلب انسان را روشن و جان او را آرام می‌سازد. این کتاب آسمانی راهنمایی جامع برای زندگی انسان است و با عمل به دستورات و آموزه‌های آن، می‌توان به آرامش درونی، رضایت قلبی و سعادت حقیقی دست یافت.
مطالعه قرآن، ارتباطی عمیق و معنوی میان انسان و خداوند برقرار می‌کند؛ ارتباطی که به او امید، انگیزه و احساس معنا در زندگی می‌بخشد. این پیوند معنوی موجب می‌شود فرد احساس تنهایی، ناامیدی و بی‌هدفی را کمتر تجربه کند و در مواجهه با مشکلات و فشارهای روانی، آرام‌تر و مقاوم‌تر باشد.
از سوی دیگر، نتایج برخی پژوهش‌های علمی نیز نشان داده‌اند که تلاوت و گوش‌دادن به قرآن می‌تواند اثرات مثبتی بر سلامت روان بر جای گذارد. یافته‌های این مطالعات حاکی از آن است که صوت قرآن و تدبر در معانی آن، به کاهش سطح استرس، اضطراب و افسردگی کمک می‌کند و در مجموع، کیفیت زندگی افراد را بهبود می‌بخشد.
البته باید توجه داشت که این پژوهش‌ها هنوز در مراحل اولیه هستند و نیاز به بررسی‌های علمی بیشتری در این زمینه وجود دارد. با این حال، از منظر دینی و روان‌شناختی، مطالعه قرآن به‌عنوان یک عمل عبادی و معنوی، تأثیر غیرقابل‌انکاری در آرامش روان و تقویت امید دارد.
بنابراین، اگر احساس غم، اضطراب یا افسردگی دارید، اختصاص دادن زمانی هر روزه برای تلاوت و تدبر در آیات قرآن می‌تواند کمک‌کننده باشد. این کار نه‌تنها آرامش درونی و امید را در دل انسان زنده می‌کند، بلکه او را در برابر دشواری‌های زندگی مقاوم‌تر می‌سازد و مسیر رسیدن به آرامش و رضایت قلبی را هموار می‌کند.
ایکناـ درباره نقش صبر و امید در قرآن و تأثیر آن‌ها بر سلامت روان توضیحاتی بفرمایید.
مفاهیم صبر و امید از مفاهیم کلیدی در قرآن کریم هستند که به شکل‌های مختلف در آیات قرآن بیان شده‌اند. صبر به معنای تحمل و بردباری در برابر مشکلات و سختی‌هاست. قرآن، مؤمنان را به صبر در برابر مصائب و مشکلات تشویق می‌کند و به آن‌ها وعده پاداش می‌دهد.
امید نیز به معنای داشتن انتظار مثبت از آینده و باور به رحمت و فضل خداوند است. قرآن، مؤمنان را از ناامیدی و یأس برحذر می‌دارد و به آن‌ها یادآوری می‌کند که خداوند همواره با آن‌هاست و هرگز آن‌ها را تنها نمی‌گذارد. این مفاهیم می‌توانند در حفظ سلامت روان انسان بسیار مؤثر باشند.
صبر به انسان کمک می‌کند تا در برابر مشکلات و سختی‌ها ایستادگی کند و از پا درنیاید. امید نیز به او انگیزه می‌دهد تا به تلاش و کوشش ادامه دهد و نسبت به آینده نگاهی مثبت داشته باشد. این دو مفهوم در کنار یکدیگر، سپری دفاعی در برابر مشکلات روانی ایجاد می‌کنند و به انسان یاری می‌دهند تا با سلامت روان بیشتری به زندگی خود ادامه دهد.
به‌عنوان یک شیعه، باور داریم که اهل‌بیت(ع) همواره بر صبر و امید تأکید داشته‌اند و خود، الگوهای والای این دو ویژگی در زندگی بوده‌اند. با پیروی از سیره اهل‌بیت(ع) و عمل به دستورات قرآن، می‌توان به سلامت روانی بیشتر، و در نتیجه، زندگی شادتر و موفق‌تری دست یافت.