افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی نوعی بیماری روحی است که در فصول خاصی از سال معمولا پاییز و زمستان اتفاق می‌افتد. به‌منظور بررسی این موضوع و راهکارهای درمان و پیشگیری از افسردگی در این فصول از سال، خبرنگار ایکنا از همدان با داوود فتحی، روانشناس و مشاور خانواده گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:
ایکنا _ افسردگی فصلی چیست و چه علائمی دارد؟
این نوع افسردگی نوعی اختلال اساسی است که به‌صورت دوره‌ای و فصلی بروز می‌کند، چند عامل بیولوژیکی در بروز این نوع افسردگی مؤثر هستند، مانند کاهش نور خورشید در فصول سرد که منجر به کاهش هورمون ملاتونین که هورمون خواب است و افزایش هورمون سروتونین می‌شود.
تغییرات در این هورمون‌ها رویه عادی شبانه‌روزی را بر هم می‌زند. البته نقش وراثت در بروز این اختلال در فصول سرد را نباید نادیده گرفت، همچنین کمبود ویتامین دی که در اثر تابش نور خورشید در انسان رخ می‌دهد را نیز نباید نادیده گرفت. کاهش ویتامین دی نیز موجب بر هم خوردن ریتم خلق‌وخو می‌شود.
تغییر خلق و یا افسردگی علائمی دارد از جمله از بین رفتن علاقه و انگیزه برای انجام دادن فعالیت‌های معمولی، احساس ناامیدی، بی‌ارزشی و یا گناه، کاهش تمرکز و همچنین افکار منفی مانند خودکشی، افزایش تمایل انسان به خوردنی‌ها به‌ویژه کربوهیدرات‌ها و شیرینی‌ها، اضطراب و همچنین کاهش خواب از جمله علائم افسردگی فصلی محسوب می‌شود.
ایکنا _ چه گروه‌های سنی و جنسی بیشتر در معرض افسردگی فصلی قرار دارند؟
گروه‌هایی که کمتر در معرض نور خورشید هستند بیشتر در معرض افسردگی قرار می‌گیرند. بنابراین، زنان که اغلب در منزل بوده، افرادی که در مناطقی با زمستان‌های سرد و طولانی قرار دارند و افرادی که سابقه خانوادگی افسردگی خلقی دارند بیشتر در معرض افسردگی فصلی قرار می‌گیرند.
براساس آمار زنان سه تا چهار برابر بیشتر از مردان دچار افسردگی می‌شوند که علت آن کاهش ویتامین دی در اثر کاهش تابش نور خورشید است؛ البته فشار اجتماعی و نقش‌های چندگانه را در این قشر نباید نادیده گرفت.
بیشترین مقطع سنی که در این حوزه در معرض آسیب هستند، گروه ۱۸ تا ۴۵ ساله‌ها هستند، چراکه فشارهای مختلفی از جمله فشارهای تحصیلی، اقتصادی و... بر آن‌ها وجود دارد.
ایکنا _ افسردگی فصلی چه تأثیری بر روابط اجتماعی افراد دارد؟
این نوع افسردگی معمولاً با کاهش انرژی و تحریک‌پذیری همراه است، بنابراین تغییر اساسی در خلق‌وخو ایجاد خواهد کرد. اگر شخصی در منزل کم‌حوصله، زودرنج و ساکت شود، گفت‌وگو‌های عادی خانوادگی به بحث کشیده خواهد شد و تأثیر سوئی در روابط خانوادگی خواهد داشت. در زمینه روابط اجتماعی نیز فرد تلاش می‌کند از جمع فاصله بگیرد و دچار انزوا می‌شود که این انزوا خود موجب تشدید این نوع افسردگی خواهد شد و کاهش مشارکت در روابط اجتماعی را در پی خواهد داشت و روابط کاری و دوستی را بر هم خواهد زد و ممکن است در محل کار موجب کاهش اثربخشی شود.
در زمینه تحصیلی نیز موجب کاهش تمرکز و حافظه خواهد شد که شایع‌ترین علائم این نوع افسردگی همان کاهش تمرکز و دقت در انجام امور است.
ایکنا _ چه راهکارهایی برای پیگیری و درمان این نوع اختلال ارائه می‌کنید؟
نوردرمانی اولین و مهم‌ترین راهکار در این زمینه است که برای آن از نور سفید استفاده می‌شود که شبیه نور خورشید است. مطالعات نشان می‌دهد که در اثر این نور درمانی اگر به‌صورت روزانه انجام شود خلق‌وخوی فرد طی دو هفته بهبود خواهد یافت. دارودرمانی از طریق پزشک متخصص نیز راهکار دیگر است. راهکار دیگر نیز روان‌درمانی است که به فرد کمک می‌کند افکار تاریک و خسته را از ذهن خود پاک کند و به بازسازی شناختی فرد کمک می‌کند، در این روش آموزش مدیریت استرس به فرد آموخته خواهد شد.
اما مهم‌تر از همه اصلاح سبک زندگی و افزایش تماس با نور خورشید و پیاده‌روی روزانه است. نشستن کنار پنجره‌های پرنور و فعالیت‌های بدنی و مصرف امگا ۳ که در ماهی سالمون وجود دارد همگی بر کاهش افسردگی فصلی و همچنین پیشگیری از آن مؤثر است.
کمک خانواده در این راستا را نباید نادیده گرفت. خانواده باید بداند که تغییر خلق‌وخو و کاهش میل انسان به انجام امور روزانه و کاهش دقت و تمرکز عمدی نیست و در اثر تغییرات فصلی رخ می‌دهد، بنابراین برای حل این مشکل حمایت و تشویق فرد لازم است.
ایکنا _ نقش فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی در کاهش علائم افسردگی فصلی چیست؟
باید به افراد و گروه‌های مختلف که دچار افسردگی فصلی شدند و یا در معرض آن هستند بیاموزیم که انجام فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی حس معنا و امید را در وجود فرد ایجاد خواهد کرد.
به‌طور قطع تقویت تاب‌آوری در اثر اعتقاد به مذهب و همچنین انجام امور مذهبی ایجاد خواهد شد. به‌طوری که مطالعات نشان می‌دهد افرادی که فعالیت‌های منظم مذهبی و عبادی دارند ۳۰ تا ۴۰ درصد کمتر دچار افسردگی فصلی می‌شوند. تلاوت قرآن کریم و نهج‌البلاغه و... که ریتم آهنگین خاصی دارد کلام الهی و سرشار از نور است. همچنین کلام امیرالمؤمنین(ع) به‌عنوان معصوم، احساس خوبی در فرد ایجاد می‌کند و در رفع و کاهش علائم افسردگی مؤثر است. معمولاً خدمت به دیگران و فعالیت‌های انسا‌ن‌دوستانه خلق‌وخوی انسان را بالاتر خواهد برد.