حضرت زهرا(س) به‌عنوان برترین بانوی عالم هستی، دارای ابعاد والای شخصیتی و اخلاقی هستند و این شخصیت، مورد توجه خاص پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) و بزرگان مسلمان و غیرمسلمان بوده است. به‌منظور بررسی ابعاد مختلف شخصیتی ایشان و نحوه الگوگیری از شخصیت این بانوی بزرگ جهان اسلام، خبرنگار ایکنا از همدان با حجت‌الاسلام علی الوندی، عضو هسته علمی مؤسسه کلامی احیای همدان گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم.
ایکنا _ چگونه می‌توان حضرت زهرا(س) را به‌عنوان یک الگوی عملی برای جامعه امروز معرفی کرد؟
وقتی آیات قرآن کریم را که درباره مقام حضرت زهرا(س) نازل شده یا در مورد ایشان تفسیر شده را مرور می‌کنیم، به‌روشنی به یک الگوی عملی و قابل اجرا برای زندگی امروز می‌رسیم؛ الگویی که در سه محور اصلی قابل بررسی است.
محور اول، الگوی ولایی و حق‌محور حضرت زهرا(س) است. در آیاتی مانند تطهیر، مباهله و مودت، قرآن از جایگاه ویژه‌ای سخن می‌گوید که حضرت زهرا(س) در منظومه اهل بیت(ع) قرار دارند؛ جایگاهی که نشان‌دهنده عصمت، پاکی و مسئولیت بزرگ در دفاع از حق است.
وقتی پیامبر(ص) برای مباهله دعوت می‌شوند و تنها زنی که به‌عنوان «نِسَاءَنَا» برمی‌گزیند حضرت زهرا(س) است، یعنی ایشان نماد شجاعت در موضع‌گیری، بصیرت در تشخیص حق و استقامت در پاسداشت حقیقت بوده‌اند.
این پیام برای امروز جامعه ما بسیار روشن است و آن اینکه انسان مؤمن باید در بزنگاه‌ها با بصیرت عمل کند، در دفاع از ارزش‌های الهی کوتاه نیاید و در عرصه اجتماعی نسبت به ظلم، بی‌عدالتی و تحریف حقیقت، بی‌تفاوت نباشد. این همان ترجمان عملی «الگوی فاطمی» در حوزه اجتماعی و سیاسی است.
محور دوم، الگوی اخلاقی، انسانی و معنوی حضرت زهرا(س) است. سوره انسان، لحظه‌ای از زندگی ایشان را ثبت کرده که قرآن آن را به‌عنوان نمونه‌ای جاودانه از اخلاص و ایثار معرفی می‌کند. اینکه خانواده‌ای با وجود نیاز شدید خود، غذای افطارشان را سه روز پیاپی به فقیر، یتیم و اسیر می‌دهند و حتی منت بر سر کسی نمی‌گذارند، یعنی الگوی فاطمی با خدمت صادقانه، بی‌ریایی و بی‌چشم‌داشت تعریف می‌شود.
در کنار آن، آیات مربوط به قنوت، عبادت شب و خشوع در نماز نشان می‌دهد که معنویت در سبک زندگی حضرت زهرا(س) در اوج بوده؛ اما این معنویت هرگز ایشان را از مردم و مشکلات جامعه دور نکرده است.
این یعنی برای انسان امروز، الگوی فاطمی برابر است با ترکیب معنویت و مسئولیت اجتماعی؛ عبادت بی‌عمل، و عمل بی‌معنویت، هیچ‌کدام به‌تنهایی الگوی قرآنی را شکل نمی‌دهند.
محور سوم، الگوی زن الهی و انسان کامل در قرآن است. در آیاتی که درباره زنان نمونه آمده، از جمله مریم و آسیه، قرآن شاخص‌های زن الهی را معرفی می‌کند، از جمله شاخص‌های پاکدامنی، ایمان، استقامت و کرامت. روایات اسلامی حضرت زهرا(س) را در قله این صفات قرار می‌دهند.
همچنین مفهوم «قلب سلیم» در قرآن، یعنی قلبی بدون کینه، ریا، حسد و آشفتگی، در سنت اسلامی کاملاً با شخصیت معنوی حضرت زهرا(س) تطبیق می‌شود.
این محور به ما می‌گوید که در عصر پرتنش امروز، نیازمند الگوی فاطمی در حوزه فردی و خانوادگی، الگوی آرامش، سلامت روانی، پاکی نگاه، مدیریت عاطفی و کرامت انسانی است.
حضرت زهرا(س) در خانه منبع آرامش بود، در جامعه منبع روشنگری، و در برابر دشمنان حق منبع استقامت؛ این چند بُعد در کنار هم نشان می‌دهد که زن و مرد مؤمن هر دو می‌توانند از شخصیت ایشان بهره‌برداری عملی کنند.
در مجموع، قرآن کریم حضرت زهرا(س) را الگویی معرفی می‌کند که سه پیام بزرگ برای عصر ما دارد، اول بصیرت و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، دوم اخلاص و خدمت بی‌منت به مردم و سوم کرامت، پاکی و استواری اخلاقی.
این سه بُعد وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند، یک الگوی کامل برای انسان امروز می‌سازند؛ الگویی که می‌تواند هم خانواده را ارتقا دهد، هم جامعه را متحول کند و هم معنویت فردی را عمیق‌تر کند.
ایکنا _ براساس محورهایی که بیان شد، اگر بنا باشد تنها یک آیه از قرآن را به‌عنوان آیه فاطمی معرفی کنیم آن آیه کدام است؟
با استناد به مجموع روایات، قرائن تاریخی و جایگاه محوری حضرت زهرا(س) در هندسه معرفتی قرآن، بی‌تردید آیه تطهیر (احزاب/ آیه 33) نقطه تمرکز و شاخص‌ترین آیه است.
قرآن کریم در این آیه می‌فرماید: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»؛ ویژگی این آیه آن است که برخلاف بسیاری از آیات که فضیلتی را بیان می‌کنند، این آیه اراده تکوینی الهی را درباره گروهی خاص اعلام می‌کند؛ اراده‌ای که نتیجه آن «طهارت مطلق» و «عصمت» است.
از سوی دیگر، منابع معتبر شیعه و اهل سنت از حدیث کساء گرفته تا نقل‌های بخاری، مسلم، ترمذی و احمد بن حنبل تصریح کرده‌اند که مصداق این آیه پنج تن آل‌عبا هستند و حضرت زهرا(س) تنها بانویی است که در این جمع حضور دارد. این موضوع نشان می‌دهد که قرآن، شخصیت فاطمی را نه‌فقط یک زن برجسته؛ بلکه محور یک منظومه الهی معرفی می‌کند.
اهمیت این آیه از آن جهت ویژه‌تر است که در آن، طهارت، مفهومی اخلاقی یا رفتاری صرف نیست؛ بلکه طهارت به‌عنوان مقام و «عنایت الهی» مطرح است.
این یعنی قرآن، حضرت زهرا(س) را در مرتبه‌ای قرار می‌دهد که حقیقت وجودی ایشان پیش از هر عمل، در مدار پاکی و نور الهی تعریف شده است. چنین توصیفی در قرآن تنها درباره اهل بیت(ع) دیده می‌شود.
ایکنا _ آیه تطهیر چه پیام‌هایی درباره حضرت زهرا(س) دارد؟
از منظر تحلیلی، آیه تطهیر سه پیام اساسی درباره حضرت زهرا(س) دارد، اول معرفی هویت وجودی حضرت(س)، آیه تطهیر بیانگر آن است که حقیقت شخصیت فاطمی، در ذات خود نورانی، مطهر و مصون از آلودگی معنوی است. این مقام، ایشان را در جایگاه «محور ولایت و حجت الهی» قرار می‌دهد.
دوم تعیین نقش تاریخی حضرت، این آیه نشان می‌دهد که حضرت زهرا(س) تنها یک شخصیت تاریخی یا عاطفی نیست، بلکه بخشی از «ساختار امامت» و استمرار رسالت پیامبر(ص) است. ولایت بدون حضور فاطمه(س) منظومه‌ای ناقص خواهد بود و سوم نیز بنیان‌گذاری یک الگوی معنوی و اجتماعی است.
وقتی قرآن طهارت مطلق را به ایشان نسبت می‌دهد، در حقیقت الگوی رفتاری و معنوی امت را مشخص می‌کند، زندگی فاطمی، مدل زیستِ پاک، آگاهانه، حق‌محور و ولایی است.
بنابراین اگر بخواهیم تنها یک آیه را به‌عنوان «آیه فاطمی» بشناسیم، آیه تطهیر دقیق‌ترین گزینه است؛ زیرا بیش از هر آیه دیگر، هم هویت وجودی حضرت را نشان می‌دهد، هم نقش ایشان در نظام ولایت را، و هم راه زندگی فاطمی را برای امت ترسیم می‌کند.