به گزارش ایکنا از اصفهان، آیتاللهالعظمی حسین مظاهری در سلسله گفتارهایی، به شرح ۴۰ رذیلت اخلاقی پرداخته است که از سوی پایگاه اطلاعرسانی دفتر معظمله منتشر و در سایت خبرگزاری ایکنا بازنشر میشود. شماره هجدهم این مجموعه به رذیله اخلاقی «خودخواهی» اختصاص دارد.
خودخواهی یکی از صفات رذیله است که از آن با عناوینی مثل خودپرستی، خودپسندی، خودبینی، خودمحوری و خودگرایی نیز نام میبرند. این صفت رذیله از حب نفس یا دوستداشتن افراطی خویشتن سرچشمه میگیرد. انسان خودخواه، خودش را به دیگران ترجیح میدهد، همه ثروتها، نعمتها و امکانات را برای خویشتن میخواهد و اگر مالک همه دنیا و داراییهای آن شود، حاضر نیست دست از اندکی از آن بردارد.
بیشتر بخوانید:
- اضطراب؛ زنجیری بر دست و پای اراده
- سنگدلی؛ مانع پذیرفتن حق و حقیقت
- خود كمبینی؛ سدی در مسیر کمال
- عُجب؛ حماقت و نادانی محض
- تكبر؛ کلید درهای دوزخ
- كینهتوزی؛ به زنجیر کشیدن قلب
- غضب؛ شعبهای از جنون
- بدگمانی؛ جلوهای از پلیدی باطن
- غرور؛ طوق شیطان بر گردن انسان
- جهل و نادانی؛ قله همه بدیها
- حسد؛ زشتترین صفت رذیله
- عجله؛ مانع تقرب به خدا
- بیتابی و سبکسری؛ رذیلت ذاتی انسان
- مکر و فریب؛ جلوهای از نفاق و دورویی
- غفلت؛ عامل کوری و زنگار قلب
- شرک؛ عامل محرومیت از رحمت خدا
- بیثباتی؛ مایه زیانکاری در دنیا و آخرت
قرآن کریم در این زمینه میفرماید: «قُلْ لَوْ أَنْتُمْ تَمْلِكُونَ خَزائِنَ رَحْمَةِ رَبِّي إِذاً لَأَمْسَكْتُمْ خَشْيَةَ الْإِنْفاقِ وَ كانَ الْإِنْسانُ قَتُوراً؛ بگو اگر شما مالک گنجینههای رحمت پروردگارم بودید، باز هم از بیم خرجكردن قطعاً امساک میورزیدید و انسان همواره تنگنظر است.» (سوره اسراء، آیه 100)
کسانی که در دام این صفت رذیله گرفتارند، فقط به فکر خود و منافع خویش هستند و به هیچکس و هیچچیز دیگری اعتنا ندارند؛ حتی اگر همسایه یا خویشاوند آنان گرسنه و ناتوان باشد، فقط در فکر تأمین و ذخیره بیش از حد نیاز خود و خانواده هستند. این در حالی است که در روایات متعددی، بر ضرورت تعاون و دیگرخواهی تأکید و خودگرایی و خودخواهی بهشدت مذمت شده است. (الكافی، ج 2، ص 192)
پیامبر اکرم(ص) از افراد خودخواه سلب اسلام میکند و میفرماید: «كسی كه در هر صبحگاه به امور مسلمانان همت نگمارد و نیز كسی كه فریاد کمکطلبیدن دیگری را بشنود و به او یاری نرساند، مسلمان نیست.» (الكافی، ج 2، ص 163) افزون بر این، پیامبر اکرم(ص) و ائمه طاهرین(ع) در چندین روایت که از نظر لفظ گوناگون و از حیث محتوا، حاوی یک پیام و سفارش است، از خودخواهی نهی کرده و فرمودهاند: «آنچه برای خود میپسندی، برای دیگران هم بپسند و آنچه برای خود نمیپسندی، برای دیگران نیز نپسند.»
این قاعده که به قاعده طلایی اخلاق مشهور است، در بعضی از روایات نشانه مؤمن و در روایات دیگر، در شمار حقوق مؤمنان بر یکدیگر بیان شده، از جمله نبی گرامی(ص) میفرماید: حق برادر مسلمان آن است که «يحِبُّ لَهُ مَا يحِبُ لِنَفْسِهِ، وَ يكْرَهُ لَهُ مَا يكْرَهُ لِنَفْسِهِ؛ آنچه را براى خودش خوش مىدارد، براى برادرش نيز خوش بدارد و آنچه را براى خود ناخوش مىدارد، براى برادرش نيز ناخوش بدارد.» (الأمالی (للطوسی)، ص478) صفت رذیله خودخواهی از جهل انسان نسبت به ناتوانی و فنای خود و نیز فراموشی عظمت و بزرگی پروردگار تعالی و بقای ابدی او نشئت میگیرد.
این ملکه شوم مراتبی دارد؛ مرتبه اول که بسیاری از آدمیان را به خود مبتلا کرده، این است که انسان شبانهروز به فکر خود و خانواده و تأمین معاش و احتیاجهای آنها بوده و نسبت به سایر افراد و نیازهای آنان بیتفاوت باشد. در مرتبه دوم، علاوه بر بیتفاوتی نسبت به دیگران، کمکم به آنجا میرسد که تمایل دارد همهچیز برای او باشد و گویا هرچه میبیند، به سوی خود میکشد. مرتبه سوم آن است که میخواهد همهچیز فقط متعلق به او باشد و دوست دارد دیگران محروم شوند.
خودخواهی آثار و عواقب شوم و خطرناکی در پی دارد؛ مهمترین اثر زیانبار آن این است که انسان برای ارضای این صفت رذیله، به سایر رذائل نظیر بخل، حسد، کبر و طمع دچار شود، به دنبال آن در دام حقالناس و حقالله میافتد و پایمالکردن حقوق دیگران در راستای حفظ و تأمین منافع، برای او عادت میشود. بیدلیل نیست که خودخواهی را منشأ همه مفاسد و سرچشمه انحطاط بشر خواندهاند.
راه رهایی از این خوی ناشایست، درمان ریشههای پدیدآورنده آن است؛ یعنی انسان باید شناخت مناسبی از خودش و ضعف و ناتوانی در برابر عظمت و جلال پروردگار متعال پیدا کند. در این راستا، یاد معاد و یاد مرگ و تلقین اینکه بالاخره روزی از این دنیا خواهد رفت و همه داراییها را باید نهاده و با کفنی از دنیا برود و در قیامت پاسخگوی حقوق پایمالشده دیگران باشد، برای درمان خودخواهی و خودپسندی تأثیری بهسزا دارد.