Ҳукмронии хонадони Асад бар Сурия дар як нигоҳ
Аз феврали 1971, ки Ҳофиз Асад, раёсатҷумҳурии Сурияро дар ихтиёр гирифт то декабри 2024, ки Башор Асад канор гузошта шуд, ҷамъан наздик ба 54 сол Асади падару писар бар Сурия ҳукмронӣ карданд. Нуктаи қобили таваҷҷуҳ ин аст, ки ҳам омадани инҳо ва ҳам канор рафтани онҳо ба сабаби лашкаркашии низомӣ буд.
Дар ин гузориш, ба шакли кӯтоҳ ба бозхонии муҳимтарин фарозҳо ва таъсирҳои ҳукмронии ин афрод пардохта мешавад.
Поёни давраи кудатоҳо!
Баъд аз Ҷанги ҷаҳонии аввал ва фурӯпошии дастгоҳи хилофати Усмонӣ, кишвари Сурия дар соли 1920 таҳти қаймумияти Фаронса таъсис шуд, аз он замон то соли 1946 ва хуруҷи ниҳоии Фаронса ва истиқлоли Сурия, ин кишвар борҳо то марзи фурӯпошӣ, тағйири сохтори идорӣ, таҷзияи бахше қисматҳо (Лубнон ва Искандарун) ва… пеш рафт.
Аз соли 1946, ки «Сурияи мустақил» таъсис шуд, ин кишвар шоҳиди изтиробҳо, ҷангҳои хориҷӣ, кудатои дохилӣ ва… ва ҳатто «иттиҳоди хориҷӣ» буд ва дар соли 1948 бо таъсиси режими номшруи саҳюнистӣ дар Фаластини ишғолӣ, нахустин низоъҳои низомии хориҷиро таҷриба кард. Дар соли 1967 Сурия дувумин ҷанги хориҷии бузурги худро таҷриба кард, зимни инки тайи тамоми ин солҳо бо Туркия бар сари бозгардондани «Искандарун» ихтилоф дошт, ки ба даргирии низомии пароканда ҳам кашида мешуд.
Соли 1949 нахустин кудато ба вуқуъ пайваст, қатори кудатоҳо баъд аз он роҳ афтод ва то соли 1963 ҷамъан ҳафт бор кудатоҳои низомӣ боиси барчида шудани давлат шуданд! Ба инҳо бояд листи кудатоҳои шикастхӯрда ва кашфшударо изофа кард, ки теъдоди онҳо дурақамӣ аст, яъне ба таври миёнгин ҳар 30 моҳ як бор кудатои муваффақ рух медод ва тайи ҳар 5 сол як бор ҳадди ақал 3 кудато шикаст мехӯрд ё хунсо мешуд!
Дар феврали 1958 баъд аз тавофуқ миёни Шукри Қуватлӣ ва Ҷамол Абдунносир, руасои ҷумҳури вақти Сурия ва Миср, кишвари ягонаи Ҷумҳурии Арабии Муттаҳида» таъсис шуд ва ба ин тартиб, барои муддате асосан кишвари Сурия аз миён рафт! Пойтахти кишвари ҷадид, Қоҳира ва раисҷумҳури он Ҷамол Абдунносир шуд. Дар соли 1960, парлумони ду кишвар низ мунҳал шуд ва парлумони муттаҳид дар Қоҳира оғоз ба кор кард, билохира дар соли 1961 кудатои дигаре дар Димишқ рух дод ва тӯмори идаи Ҷумҳурии Муттаҳидаи Арабӣ печида шуд!
Мавориди фавқ, ба ин ҷиҳат баён шуд то бигӯем Сурия асосан то қабл аз ҳукмронии хонадони Асад, фоқиди суботи сиёсӣ буд, албатта дар ҳамон давра, демокрасӣ барқарор буд ва расонаҳо ва аҳзоб бо идологияҳо ва гуфтмонҳои мутафовит ба рақобат бо якдигар мепардохтанд; аммо ҳамин демокрасӣ ҳам боиси ташдиди нобасомонӣ мешуд ва кудатоҳои мутааддиди низомиёнро алайҳи низоми сиёсӣ рақам мезад!
Аммо Сурия баъд аз ҳукмронии хонадони Асад вазъият комилан мутафовите дорад, ҳатто баъд аз марги Ҳофиз Асад ҳам хабаре аз кудато ва… нашуд ва дар сахттарин гарданаҳо ва тангноҳо низ дар Димишқ «суботи сиёсӣ» барқарор монд.
Истиқлоли воқеии Сурия
Дувумин нукта, истиқлоли воқеии Сурия дар давраи ҳукмронии Асади падару писар аст. Дар соли 1956 Сурия баъд аз паймони ҳамкорӣ бо Иттиҳоди Ҷамоҳири Шӯравӣ, ба узвияти блоки шарқ даромад; аммо дар давраи Ҳофиз Асад ба тадриҷ тавонист истиқлоли худро эҳё кунад, ки таҷаллии онро дар ҷараёни тақобули онҳо бо Бағдод баъд аз кудатои Саддом, ҳимоят аз Ҷумҳурии Исломии Эрон дар миёни ҷанги шадиди таҳмилӣ, иродаи мустақили Димишқ дар мувоҷеҳа бо режими саҳюнистӣ дар Лубнон ва… метавон мушоҳида кард.
Баъд аз фурӯпошии Шӯравӣ низ халале дар сохтори ҳукмронӣ ва ҳатто сиёсати хориҷии Сурия пеш наомад; зеро Сурия тайи ду даҳа ҳукмронии ҳофиз Асад ба самти истиқлол рафта буд. Дар ибтидои 1991 ва моҳҳои поёнии Иттиҳоди Ҷамоҳири Шӯравӣ, Сурия яке аз қисмҳои муҳими ҷанги аввали Халиҷи Форс ва озодсозии Кувайт буд. Дар ҳамон соли 1991 ба унвони нозир дар паймони муштараки низомӣ амниятии Шӯрои ҳамкории Халиҷи Форс ҳузур пайдо кард.
Ин истиқлол дар даврони ҳукумати Башор Асад ҳам ҳифз шуд ва дар масоиле монанди хурӯҷ аз Лубнон, буҳрони Сурия, бозгашти муқтадирона ба Иттиҳоди Араб ва… худро нишон дод, ин вазъият ба шакле аст, ки бахше аз мухолифони сурӣ монанд Ҳамдин Сабоҳӣ ва Лаъи Ҳусайн зимни ҳифзи интиқодҳо ҷиддии худ ба сиёсатҳои дохилии Асад, бар истиқлоли миллии он таъкид ва аз он тамҷид мекунанд.
Озодсозии Қунайтара
Севумин нуктаи муҳим, ки бояд дар ин замина мавриди таваҷҷуҳ қарор гирад, таҷрибаи ҷанги Ташрин дар соли 1973 аст, ки боиси озодсозии Қунайтара шуд. Дар кулли таърихи Сурия ҷадид, ҷанги Ташрин танҳо ва танҳо таҷрибаи муваффақи давлати Сурия аст, ки Димишқ тавонистааст бахше аз сарзаминҳои худро аз ишғоли душмани хориҷӣ озод кунад.
Пеш аз ҳукмронии Асади падару писар, бахше аз хоки Сурия дар қолаби «истиқлоли Лубнон», «ҳамлаи Туркия ба устони Искандарун ва илҳоқи он ба хоки худ» ва «ҳамлаи режими саҳюнистӣ ба Ҷавлон ва илҳоқи он ба хоки худ» ҷудо шуда буд, аммо Ҳофиз Асад дар ҷанги 1973 муваффақ шуд бахше аз Ҷавлони ишғолиро озод кунад, ки имрӯза устони Қунайтара хонда мешавад.
Ҷолиб ва дарсомӯз аст, ки танҳо чанд соат баъд аз суқути Башор Асад, бори дигар ишғолгарони саҳюнист вориди ин минтақа шаванд.
Фарозу фуруди ҳузур дар Лубнон
Фарозу фуруди ҳузур дар Лубнон, яке дигар аз вижагиҳои даврони ҳукмронии Асади падару писар аст. Кишвари Лубнон, бахше аз хоки Сурия буд, ки дар давраи эҷоди иқлимҳои худмухторӣ ё истилоҳан «дуилот» тавассути Фаронса, ба Лубнон ҳам худмухторӣ дода буданд, андаке баъд бо ҳимояти Фаронса, масеҳиёни Лубнон хостори истиқлол ва ҷудоӣ аз Сурия шуданд ва кишвари ҷадиди Лубнон таъсис шуд.
Аз он замон, пайванди маҳками иҷтимоӣ миёни Лубнон ва Сурия идома ёфт ва ҳатто баъзе вақтҳо руасои ҷумҳури Сурия дар Лубнон террор шуданд! Аммо ба сурати амниятӣ ва низомии Сурия ва Лубнон аз якдигар тафкик шуда буданд. Дар давраи Асади падару писар, ин робита ба шакли дигаре бозтаъриф шуд, ки аз сӯе истиқлоли Лубнон нақз нишуд; аммо аз сӯи дигар пайвандҳои амниятӣ ва низомӣ миёни ду кишвар ҳифз шавад,
Бахше аз ин мавзӯъ дар қолаби ҳузури низомии Сурия дар Лубнон рақам хӯрд, ки аз соли 1982 оғоз шуд ва то 2005 тадовум ёфт ва бахши дигаре дар қолаби пайванд миёни Сурия ва муқовимати Лубнон рақам хӯрд.
Навъи мувоҷеҳа бо режим, ҷараёни созиш ва муқовимат
Яке дигар аз вижагиҳои муҳими ин давраро бояд навъи мувоҷеҳаи Сурия ва ҳукумати Асад бо режими саҳюнистӣ, ҷараёни созиш ва муқовимат донист. Дар баробари режими саҳюнистӣ, бояд гуфт Димишқ таҳти ҳидояти Ҳофиз Асад, нахустин кишвари арабӣ буд, ки тавонист таъми шикастро ба саҳюнистҳо бичашонад, ки ниҳоятан худро дар қарордоди оташбаси 1973 ва ақибнишинии саҳюнистҳо аз Қунайтара нишон дод.
Дар баробари ҷараёни созиш, Сурия муҳимтарин сад маҳсуб мешуд. Баъд аз тавофуқи Малик Ҳусайн Урдун бо режими саҳюнистӣ дар водии Араба, равобити Амон ва Димишқ зери он қарор гирифт, Сурия дар ин замина ҳеҷгоҳ зери бори ин фишорҳо нарафт ва мизбони тайфҳои мухталифи гурӯҳҳои муқовимати Фаластини буд. Дар солҳои поёнии қарни пешин ва ибтидои қарни ҷадид, дар ду давра Иёлоти Муттаҳида талоши зиёде кард, ки ҳатто бо ваъдаи бозгардондани Ҷавлон, Сурияро ба оддисозӣ ва созиш бо режими саҳюнистӣ бикашонад; аммо на Асади падар ва на Асади писар зери бори ин фишорҳо нарафтанд.
Ҷамъбандӣ
Ин ёддошт замоне такмил мешуд, ки ба масоиле монанди «давраи рушди иқтисодӣ дар даҳаи ибтидои қарни ҷадид», «буҳрони Сурия ва ҷанги дохилӣ» ва «таҳрим ва фишори шадиди иқтисодӣ бар Сурия» мепардохтем, ба сурати кӯтоҳ дар мавриди аввали бояд гуфт дар таърихи Сурия, болотарин рушди иқтисодӣ дар даҳаи ибтидоии ҳукмронии Башор Асад таҷриба шуд, ки ба тақвияти табақаи мутавассити ин кишвар анҷомид, дар мавриди дувумӣ ва севумӣ низ бояд ба шакли мабсут навишт; зеро асосан суқути ҳукумати Асад бидуни таваҷҷуҳ ба ин масъалаҳо ғайримумкин аст.
Дар поён бояд гуфт корномаи 54солаи ҳукмронии хонадони Асад бар Сурия, имрӯз поён ёфт; аммо бетардид ин 54 сол бахши муҳиме аз таърихи Сурияро ташкил медиҳад. Даврони ҳукмронии Асад (падар ва писар), беш аз ниме аз кулли таърихи Сурия ҷадидро ташкил медиҳад ва монанди ҳар ҳукмрони дигаре нуқтаҳои заъф ва қуввати бисёре аст, оё баъдҳо, миллати Сурия аз ин даврон ба унвони «хотира» ёд хоҳанд кард?
Таҷриба нишон додааст, ки миллати Сурия ба таърих ва фарҳанги худ баҳои бисёр зиёде медиҳанд ва «ҳисси ғурури миллӣ» миёни онҳо бисёр қавӣ ва решадор аст, оё дар даврони ҷадид, ин эҳсос тақвият хоҳад шуд?
https://tajikpress.com/2024/12/08/
