Масҷиди таъриххонаи Домғон дар як қадамии сабт дар феҳристи осори ҷаҳони Ислом
Масҷиди "Таъриххона" ё Чилсутун дар ҷануби шарқи Домғон дар устони Семанон, яке аз нахустин масоҷиди Эрон ва ҷузви қадимитарин биноҳои пас аз Ислом аст, ки қидмати сохти онро байни соли 130 то 170 ҳиҷрии қамарӣ донистаанд.
Бинои Таъриххона ва мазҳабии масҷиди Таъриххона бо меъмории беназир, ҳувият ва нишони шаҳри Домғон устони Симанон аст, ки бояд ба унвони ганҷинаи боарзиш барои наслҳои оянда ҳифз ва ҳиросат шавад ва сабт дар феҳристи осори ҷаҳонӣ дар ҳифзи ин асари арзишманд муассир аст ва барои сабти ҷаҳонии ин бинои арзишманд дар феҳристи мероси ҷаҳони Ислом ба унвони яке аз зермҷмуъаҳои Юнеско то поёни тобистони имсол баргузор мешавад, ки талоши мсъулон дар ироаи парвандаи комил ва бидуни нақс, дар сабти ҷаҳонӣ дар феҳристи осори ҷаҳони Ислом сарнавиштсоз аст.
Созмони ҷаҳонии Исломи барои омӯзиш ва парвариш, улум ва фарҳанг (ICESCO) созмони тахассусӣ аст, ки таҳти ҳимояти созмони ҳамкории исломии (OIC) фаъолият мекунад ва дар заминаҳои омӯзиш, улум, фарҳанг ва иртиботот дар кишварҳои исломӣ ва ба манзури ҳимоят ва тақвияти равобит байн кишварҳои узв ба фаъолият машғул аст ва дафтар маркази ин созмон дар Работ дар кишвари Марокаш воқеъ аст.
ICESCO барои шиносоӣ, муаррифӣ ва ҳифозати беҳтари мероси ҷаҳони Ислом чандсоле аст, ки дар ҳоли тадвини феҳристе аз осори шохиси фарҳангӣ ва таърихии ҷаҳони Ислом аст. Ин феҳрист ба ҷаҳони Ислом ихтисос дорад ва ғайр аз феҳристи мероси ҷаҳонии Юнеско маҳсуб мешавад ва сабти масҷиди Таъриххонаи Домғон дар ин феҳрист дастоварди арзишманд дар равнақи гардишгарӣ, таблиғи фарҳанги эронӣ ва исломӣ ва ҳифз ва ҳиросат аз асолат ва ҳувият ба шумор меравад.
Қидмати Таъриххона ва ривоятҳои мухталифи таърихӣ аз созандаи он
Масҷиди Таъриххона дар таърихи 15 дей моҳи 1310 бо шумораи сабти 80 ба унвони яке аз осори миллии Эрон ба сабт расид ва дар ваҷҳи тасмияи ин бино гуфта анд, ки "Торӣ" ба маънои худост ва Таъриххона яъне "Худо хона" ва иддае бар ин боваранд, ки ин масҷид қаблан оташкда буда ва пас аз тасаллути аъроб, онро "Норхона" хондаанд ва сипас ба "Таъриххона" маъруф шудааст.
Дар бораи Таъриххона ва замони сохти бинои аввалияи он, соҳибназарони бисёре баҳс карда анд. Нависандаи Мираҳ Ал-Балдан, дастури сохти Таъриххонаро ба ҳазрати Алӣ(а) нисбат дода ва Андре Годар, таърихи сохти ин биноро авосити қарни дувуми ҳиҷрӣ зикр кардааст.
Тавсифи бино ва атрофи он
Масҷиди Таъриххонаи Домғон, ҷузъи нахустин масоҷиди Эрон аст, ки дар он минора сохта шудааст. Ин минора, ки дар канори масҷид буда, 6 ва ним метри мураббаъ вусъат доштааст. Минорае доирашакл дар ин масҷид қарор дорад, ки дорои катибае ба хатти куфӣ муштамил бар оёти қуръонӣ аст, ки ба номи бонии он, Бахтиёр, фарзанди Муҳаммад дар таърихи 420 ҳиҷрӣ номгузорӣ шудааст.
Иртифоъи кунунии ин минора 26 метр аст ва 86 пилла дорад. Муҳити он дар поин 13 метр аст, ки кам-кам аз он коста мешавад ва дар боло ба 6 ва ҳашт даҳуми метр мерасад.
Сохтумони масҷиди дар бардорндаи як саҳн ё ҳаёти марказӣ аст, ки перомуни онро ривоқҳои сарпӯшида дар барграфтааст.
Масҷиди Таъриххонаи Домғон дорои сутунҳои мудаввар аст, ки бо оҷурҳои ба тӯли 35 ва ба арзи 34 сантиметр сохта шуда ва ба номи "Чиҳил сутун" маъруф аст.
Дар солҳои ахир ин масҷид дар чанд марҳала мариммат ва бозсозӣ шуд, ки ин иқдомот аз ҷумла мавориди зерсохтӣ дар ростои сабти ин масҷид дар созмони ҷаҳонии Юнеско будааст.
