Fırkaların kesin tanımı anlaşmazlıkları ve çatışmaları önler
Fırkaları kesin tanımlarken kelâm ve diğer ilimlerle olan sınırları belirlenirse farklı grupları suçlamaktan kaçınmış oluruz.
Geçmişte fırkacılık dinin bir parçası olarak Milel ve Nihal ( Milel kelimesi Arapça’da millet (din ve şeriat), nihal de nihlenin (din, dinî zümre, mezhep) çoğuludur) şeklinde Kelâm ilminde tartışılmıştır.
Ayetullah Sobhani din, mezhep ve Kelâm tartışmalarında başta yer alan konuşmacılardan biridir. Ayetullah Sobhani milleti, başkalarından alınan tarikat, sünnet ve ayinler anlamında tanımlamıştır.
Bazıları milleti farklılıkları olmasına rağmen şeriatla eş tutmaktadır. Din ise şeriat ve milletin genişletilmiş bir kavramıdır. Şeriat Allah’tan insanlara gelmiş resmi bir yoldur. Fakat millet kelimesi Allah’tan değildir. Zira Kur’an-ı Kerim’de dinsizlerin şeriatı yoktur ama dinsiz milletler vardır. Buna ek olarak millet iyi ve kötü olarak nitelendirilebilir. Ama şeriat sadece Allah’tandır ve peygamberlere eklenmiştir.
Şimdi millel kelimesinin fırka için kullanılıp kullanılamayacağı sorusu gündeme gelir. Milel, Musevilik, Hristiyanlık ve Zerdüştlük gibi İslam dışındaki dinler için kullanılır. Nihal, fırkalar ve hatta Bahailik gibi sahte dinler için kullanılır.
Ayetullah Sobhani, Nihal’in batıl ve yalan iddialar için kullanıldığını söylemiştir.
Kelâm ilmi ve fırkaları tanıma ilimi arasındaki fark fırkaları tanıma iliminde sadece açıklamalar sunulur, iyi veya kötü olduğu tartışmasına girmez. Kelâm ilminin vazifesi ise Milel ve Niha’ı sadece tarif eder.
Fırkaları tanıma, dinin üç ilkesini kabul edenlerden bahseder. Tevhid, Nübüvvet ve Mead. Allah’ın evliyalarının sıfatlarını abartan ve onları Allah ölçüsünde öven bazı kimseler, bu üç esası kabul etmişler fakat bunlarda sapmalar meydana getirmişlerdir. Yani fırkacılık ilmi onlardan bahseder.
Ayetullah Sobhani’ye göre Milel ve Nihal ilim tarihi alanında olup her ilimin kendi tarihi olduğu gibi Milel ve Nihal’in de kendi tarihi vardır. Ancak bunun doğru olduğunu düşünmüyorum. Bizim birbirinden farklı fırkalar araştırması ve bir kelâm ilmi tarihi çalışmamız var. Örneğin Bahaileri ve Haricileri kendi kitaplarından yola çıkarak anlatmak istiyoruz. Buda Milel ve Nihal’i özellikle Nihal’i kapsıyor.
Kelâm ilmi tüm dinleri savunur ama fıkıh ilmi dini savunmaz. Sadece ne yapılması ve ne yapılmaması gerktiğinden bahseder. Kelâm sadece dinin ilkelerini değil, tüm dini savunur.
Fırkaları tanıma ilmi tekfiri önlediğinden dolayı karmaşık ama güzel bir ilim dalıdır. Çünkü onbinlerce düşünce ve fırka bulunmakta olup herbiri diğerine karşı suçlamalarda bulunur. Bu nedenle, bu bilgiyi dayandıracak ilkelerimiz ve kriterlerimiz olmalıdır.
Bu nedenle fırkaları tanıma ilminin kapsamı, dinlerin ve dinler arası farklılıkların eleştirisiz olarak anlatılmasıdır. Fakat Kelâm din dışı fırkalarıda eleştirir. Fırka araştırmalarında tartışmanın kapsamı dinin ilkeleridir. Kelâm ise usul ve furû-u dini savunur.
Havza hocalarından Emin Şemşiri’nin “sapkın fırkaların incelenmesi” toplantısındaki konuşmasından alıntıdır.
