Kur’an dilsel ve metinsel yönüyle bir mucizedir
Her zaman edibler ve yazarlar arasında fesâhat (dilin doğru, düzgün,açık ve akıcı şekilde kullanılması) ve belâgat (bir düşünce ya da duygunun yerinde ve zamanında manası en açık şekilde ve akıcı bir dille ifade edilmesidir.) açısından en iyinin kim olduğu konusunda insanlar arasında tartışmalar olmuştur. İlginç olan nokta ise fesahat ve belagatın en güzel yönlerini içeren bir kitabın olması ve bu kitabın sahibinin insan olmamasıdır.
Kur’an-ı Kerim’in mucizelerinden biri de belâgat yönü olup Kur’an, tüm insanları ve cinleri kendi ayetlerine benzer bir ayet bulmaya çağırırken, daha çok fesâhat ve belâgat yönü öne çıkar. Şimdiye kadar Kur’an ayetlerine benzeyen tek bir ayet bile getirilmemiştir. Ancak Kur’an’ın belagatı üzerine, Kur’an-ı Kerim’de belâgat kullanımına dair örnekler gösteren kitaplar yazılmıştır.
Belâgat için öncelikli şart fesâhattir. Fesâhat ilgisini daha çok lafzın (tek veya ibare hâlinde) niteliklerine yöneltir; belâgat ise tek tek lafızla ilgilenmez, cümledeki kelimeleri birlikte ifade ettikleri mana ile ele alır. Daha sonra da bu ilgisini bütün metne yayar. Diğer bir ifade ile cümle ögeleri arasındaki ilişkiye yönelttiği dikkat tek bir cümlede kalmaz, o metindeki diğer cümlelere ve onların ögelerine de uzanır.
Başka bir deyişle belâgat, sözleri ve konuşmaları dinleyicilerin ruh halleriyle eşleştiren, konuşmasında daima dinleyicilerin farklı ruh hallerini göz önünde bulundurur ve onun ruh haline uygun şekilde konuşan kişiye de beliğ denir. Eğer insan kendi kelam ve sözlerinde belâgat kurallarına uyarsa dileyicinin manevi ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılar.
Kur’an Allah’ın sözüdür ve Allah insanların ihtiyacını herkesten daha iyi bilir. Bu yüzden Kur’an ayetleri insanın üzerinde büyük etki bırakır.
Kur’an-ı Kerim’de zikredilen ve insanı hayrete düşüren bazı fesâhat ve belâgat örnekleri şöyledir:
1- Kâfirlerin amelleri rüzgârda savrulan küllere benzetilir
İbrahim suresi 18. ayeti: “Rablerini inkâr edenlerin yapıp ettikleri, fırtınalı bir günde rüzgârın savurduğu kül gibidir. Kazandıklarından hiçbir fayda göremezler. İşte bu, derin bir sapkınlıktır.”
Allah kâfirlerin dünyada yaptıkları ve kazandıkları –ne kadar çok ve iyi olursa olsun– fırtınalı bir günde rüzgârın şiddetle savurduğu kül yığınına benzeterek âhirette hiçbir değer ifade etmeyeceğini, bunun da telâfisi mümkün olmayan bir ziyan ve bir yanılgı olduğunu vurgulamıştır. Çünkü Allah insanları önce kendisine ve gönderdiği peygamberlere iman etmekle yükümlü kılmıştır. İnanmayanların dünya hayatında ortaya koydukları güzel eserler, insanlar için fayda sağlayan hizmetler değerli olmakla beraber Allah’a ve âhirete inanmadan yapıldığı takdirde karşılıkları da dünyada alınacak, âhirette sahiplerine bir fayda sağlamayacaktır. Zaten bunları yapanların da amacı dünya hayatıyla sınırlıdır.
Bu Kur’ani benzetmenin en önemli işlevi; inanmayanların amellerinin sonuçlarını hissettirmek, beşerin düşüncelerini harekete geçirmek, muhatabı etkilemek ve konunun beyan ve anlatımında çeşitlilik yaratmaktır.
2- Gökyüzünün tomara benzetilmesi
Enbiyâ suresi 104. ayeti: “O dehşet günü gökleri yazılı kâğıt tomarlarını dürer gibi düreriz. Yaratmaya başlamadan önceki hale döndürürüz. Sözümüz sözdür; biz bunu mutlaka yaparız.”
Bu ayette latif bir teşbih olup Allah’ın, uçsuz bucaksız gökleri kâğıt tomarlarını dürer gibi katlayıp dürmesi O’nun kudretinin büyüklüğünü ifade eder. Kıyamet gününde yine sonsuz kudretiyle onu dürerek önceki haline getirecek, yani mevcut haliyle yok edecek; sonra da âhiret hayatına, o âlem için planladığı şartlara uygun yeni bir âlem gerçekleştirecektir
