Kur’an-ı Kerim’de öz denetim ve takva ilişkisi

IQNA – Takva sözlükte “korumak, korunmak, sakınmak, saygı göstermek, dindar olmak, itaat etmek, korkmak, çekinmek” anlamlarına gelmektir. Allah’a itaat ederek azabından sakınmak ve ceza almayı haklı kılan davranışlardan nefsi korumak suretiyle gerçekleşir şeklinde de tarif edilmiştir.

Takva, “ilahi harimin korunması” olarak ifade edilen, nefsin bir nevi özel korunmasıdır. Takvanın, insanı ilahi gazaptan ve azaptan koruduğu anlamına gelir. Dolayısıyla öz kontrolle ilgilidir.

​Nefis kontrolünün gerçekleşmesine zemin hazırlayan İslam inançlarından biride insanın izzet ve değerine olan inançtır. Çünkü insan yüce makamının ve konumunun bilincinde olursa değeri düşük çirkin işlere razı gelmez. Diğer yandan kendine değer vermeyen saygı duymayan bir insan hertürlü aşağılanmaya razı olacak ve başkaları da onun şerrinden güvende olmayacaktır.

Kur’an insanı diğer okullarda görülmediği şekilde yüksek  ve yüce bir konuma yerleştirir. Kur’an-ı Kerim, insanın, Alemlerin Rabbi tarafından şereflendirildiği ve hiçbir meleğin ulaşamayacağı bir mertebeye ulaşma yeteneğine sahip olduğunu hatırlatır: “Andolsun biz Âdemoğluna şan, şeref ve nimetler verdik; onları karada ve denizde taşıdık, kendilerine güzel güzel rızıklar verdik ve onları yarattıklarımızın çoğundan üstün kıldık.” (İsrâ:70)

Sözlükte “iyi, ahlâklı ve cömert olmak” anlamına gelen kerâmet terim olarak “Allah’ın sâlih, takvâ sahibi, velî kullarından zuhur eden olağan üstü hal” diye tanımlanır. 

İnsanın kerâmeti bazen doğuştandır ve insanın yaratılışından kaynaklanır. Bu ayet, insanın yaratılıştaki yüceliğini ifade etmektedir. İnsanın kerâmeti yaratılışta, zekada, akılda ve yetenekte hem de İlahi hüküm ve yanılmaz göksel liderliğe sahip olmadadır. Tıpkı takva sahibi insanların sahip olduğu keramet gibi.

Hucurât suresi 13. ayeti: “Ey insanlar! Şüphesiz sizi bir erkek ile bir dişiden yarattık, tanışasınız diye sizi kavim ve kabilelere ayırdık, Allah katında en değerli olanınız O’na itaatsizlikten en fazla sakınanınızdır. Allah her şeyi hakkıyla bilmektedir, her şeyden haberdardır.”

Yani, ilk yaratılıştan sonra insanın kerâmet ve üstünlüğünün ölçüsü, takvadır. Kazanılan bu kerâmet ve saygınlık, öz denetimin en önemli sonuçlarından biri olarak değerlendirilebilir.

Kur’an-ı Kerim’de bir değer olarak sıkça bahsedilen ve diğer değerlerin de  kaynağı olan takva, nefsin bir nevi özel korunmasıdır. Öz denetim aynı zamanda kişinin bir nevi kendini koruması kendi amaçlarına ve toplumun çıkarlarına aykırı davranışlar göstermemeye çalışmasıdır.