İran edebiyatının görkemli simalarından biri: Firdevsi
Mustafa Ceyhuni 1995 yılında yol ve inşaat mühendisliği bölümünden mezun oldu. Daha sonra Şahname hakkında araştırmalar yapmaya başladı. 1986 yılında Şahname’yi düzeltmeye başlamış olup 1999 yılında İsfahan Şahname Araştırma Yayınevi’nin çabalarıyla beş cilt halinde bu eser yayınlandı. Iqna haber ajansı 14 Mayıs Firdevsiyi anma günü vesilesiyle Şahname araştırmacısı Mustaf Ceyhuni ile bir ropörtaj gerçekleştirdi. Özet metin şöyledir:
IQNA – Yol ve inşaat mühendisliği okumanıza rağmen sizi Şahname çalışmalarına yönlendiren ne oldu?
-Bunun nedeni de benim için çok net değil. Elimde Moskova’da basılan Şahname için bir sözlük yazmaya karar verdim. Kelimeleri ve fişleri yazarken kenarlarında yazılanların bazen daha iyi olduğunu fark ettim ve bu da beni Şahname nüshaları hazırlayıp yeni bir düzeltme yapmaya yöneltti.
Aslında bu çalışma Şahname’deki kelimelerin çıkarılmasıyla olmuştur. Eser, Şehname’nin bir İranlı tarafından yapılan ilk tashih eseri olarak değerlendirilebilir. İran’da basılan ve yayımlanan eserin diğer tam baskıları bu çalışmadan sonra sunulmuştur.
IQNA - Araştırmanızın benzer çalışmalardan farkı nedir?
-Şahname hakkında çalışan herkes takdire şayandır. Çalışmamın başında eserimi İran içinde ve yurtdışındaki gençlere takdim ederek Şahname’yi okumalarını kolaylaştırdım. Dipnotlara başvurmadan her dakika Şahname’nin altı beytini rahatlıkla okuyabilirsiniz.
IQNA – Şahname’nin düzeltme ve tashih süreci hakkında bilgi verebilirmisiniz?
-Ben şimdiye kadar yapılmamış bir yol izleyerek bir ve aynı olan beyitleri birkaç nüshada buldum. Bunlar yaklaşık sekiz bin beyit ediyordu. Bu beyitleri not aldım böylece düzeltme kriterleri belirlenmiş oldu.
Diğer bir önemli nokta ise beyitlerde çarpıklık aramamaktır. Firdevsi’nin çok akıcı bir şekilde şiir yazdığı sonucuna ulaştım.
IQNA – Düzeltmeyi yayınladıktan sonra nasıl tepkiler aldınız?
- Basılan nüshaların sayısına bakıldığında çok sayıda alıcının olduğu açıkça görülüyor.
Ayrıca kitabın henüz yayınlanmadığı 1998 yılında en iyi araştırma seçilmiştir.
IQNA – Bir Şahname araştırmacısı olarak bu manzum eserin yaratıcısı hakkında görüşlerinizi alabilirmiyiz?
-Şahname İranlıların ve Fars dilinin ulusal kitabıdır. Normal ve sıradan bir eser olarak görülmemelidir. Şahname İran’ın daha iyi tanınmasına yardımcı oldu. İranlılar ile Araplar arasındaki eşitlik düşüncesi Şahname’ye dayanılarak oluşturuldu. Elbette bu konu sadece Firdevsiye bağlanamaz.
O dönemde dil içeren bazı kitaplar bulunmaktaydı. Örneğin Belami tarihi gibi. Elbette nesir insan zihninde daha az kalırken şiir insan zihninde kalıcıdır. Günümüzde bazıları Şahname’nin bir bölümünü ezberlemişlerdir. Dolayısıyla milli belge sayılan şey şiirle korunmuştur.
İslam’dan önce sözlü olarak var olan ve daha sonra yazılı hale gelen bu kitap, Ebu Mansur zamanında Farsça nesirle yazılmıştır. Şahname’de diğer dillerle bir düşmanlık görünmez. Bazıları Arapça kelimelerin bulunmadığını düşünüyor oysa Şahname’de 600 Arapça kelime bulunmaktadır. Ancak sayıları azdır.
IQNA - Başka dillerden kelimeler içermeyen bir dil kalıcı olamaz değil mi?
-Dil yaşayan bir organizma gibi diğer dillerle etkileşim halindedir. İnsanların başka insanlarla iletişimi olmadıkça halis bir dil bulunamaz. İnsanlar arasında iletişim olduğu zaman diller birbirine kelimeler ödünç verirler. Farsçanın içinde pek çok Arapça kelime bulunmaktadır. Arapça kelimelerin bir kısmı yıllar geçtikçe Farsçalaşmış ve bu dile ait olmuşlardır.
IQNA - Yabancı dildeki kelimelerin yerel dile kazandırılması konusunda ne kadar duyarlı olunmalıdır?
- Dile sınır koyamazsınız. Bazıları bu konuda endişeli ve yeni kelimelerin dile girmesiyle mücadelede. Oysa bu konuda endişelenmemelisiniz. Çünkü diller arasında doğal bir olaydır.
IQNA – Firdevsi’ye hekim denmesinin nedeni nedir?
-Şahname’de birçok hikmet içeren noktalar bulunmakta olup bilgelik, tüm zaferlerin, ilerlemelerin ve iyiliklerin kaynağıdır. Başarısızlıklar, aksilikler ve üzüntüler ise bu kıymetli cevherin yokluğunun sonucudur.
Firdevsinin beyan ettiği şeyler ona hekim denmesine neden olmuştur.
IQNA – Şahname’de Hekim Firdevsi’nin ele aldığı en önemli konular nelerdir?
-Hekim Firdevsi Şahnamesi’nde hikmet, adalet ve insan olmak kavramları üzerinde durmuştur.
IQNA – Firdevsi’nin Şahname’yi yazma hedefi tarih boyunca ne kadar gerçekleşti?
-Şahname hakkında konuşuluyor olması Firdevsi’nin ne kadar başarılı olduğunu gösteriyor. Eğer Firdevsi başarılı olmasaydı Şahname’yi kimse tanıyamazdı.
IQNA – Şahname çalışmaları alanında ne gibi boşluklar var?
-Firdevsi’yi anma yıl dönümünde sürekli toplantılar yapılmakta sadece Firdevsi’nin şahsiyetinin büyüklüğünden ve Şahname kitabından bahsedilmektedir. Ancak bu alanda ilerleme sağlanmasına yönelik herhangi bir öneride bulunulmamaktadır.
4215644
