İslami araştırmalarda yapay zekanın zararları
İslam’ın ilk yüzyıllarında verilen hukuki fetvaların doğru anlaşılması, o dönemin sosyal, ekonomik ve politik koşullarına ilişkin doğru bilgi gerektirir, ancak yapay zeka bu konuda eksiktir.
Araştırmacı, ilahiyat ve İslami ilimler alanında doktora sahibi Mucteba Ensari Mukaddem yapay zeka ve kullanım koşulları hakkında bir yazı yazdı.
Son yıllarda yapay zeka bilimsel, endüstriyel ve toplumsal gelişmelerin temel direklerinden biri haline gelmiş olup bu teknoloji sağlık, sanayi, eğitim ve bilimsel araştırma gibi alanlarda çok büyük değişimleri beraberinde getirmiştir.
Ancak tüm bu meziyetlerinin yanısıra bu aracın beşeri bilimler ve İslami bilimler gibi hassas ve karmaşık alanlarda yanlış kullanılması ciddi zararlara neden olabilir. İslami ilimler alanlarında bazı öğrenci ve araştırmacıların derin, detaylı ve insani analiz gerektiren durumlarda bunları ihmal ederek yapay zekaya dayalı tezler ve araştırmalar hazırladıklarına şahit oldum. Bu durum yazımda araştırmacıların ve öğrencilerin yapay zekayı derin düşünme ve içtihadın yerine değil, yardımcı bir araç olarak kullanmaları gerektiğini belirtmeye sevk etti.
İslami araştırmalarda bu aracın bazı zararlarını ele alacağız.
1-Bilimsel doğrulukla ilgili zararlar
Üç örnekten bahsedeceğim:
a) Yanlış analiz ve sonuç : Yapay zeka, verileri tamamen yüzeysel ve makine benzeri bir şekilde işlediğinden dolayı ayet ve rivayetlerdeki kavramsal, anlamsal ve tefsirsel farklılıkları doğru bir şekilde anlama kabiliyetine sahip değildir.
b) Güvenilmez kaynaklardan alıntılar yapmak: Pek çok yapay zeka algoritması, dini soruları yanıtlamak için sosyal ağlarda mevcut olan dijital kaynaklardan alır. Örneğin zayıf rivayetlere istinad etmek yanlış tefsir, hukuk ve teolojik analizlere yol açabilir. Bazı durumlarda yapay zekanın sahte adreslerin yanı sıra gerçek dışı ayet veya hadisler sunduğu da gözlemlenmiş olup bu durum bilimsel ve İslami araştırmalar açısından ciddi bir risk olarak değerlendirilmektedir.
c) Bilgilerin eksik işlenmesi : İslami metinlerin tarihi ve kültürel bağlamını tanıma konusunda yapay zeka zayıftır. Çünkü İslam’ın ilk yüzyıllarında verilen hukuki fetvaların doğru anlaşılması, o dönemin sosyal, ekonomik ve siyasi koşullarının ayrıntılı bir şekilde anlaşılmasını gerektirir oysa yapay zeka bu arka plan anlayışından yoksundur.
2-Menevi-bilişsel zararlar
Bunu iki şıkta sıralayabiliriz:
a ) Düşüncenin ve içtihadın zayıflaması : Yapay zeka ne kadar çok kullanılır ve yaygınlaşırsa araştırmacılar, bağımsız düşünme ve analiz yerine yalnızca bu araçların ürettiği sonuçlara güvenirler. Buda alimler arasında yaratıcılığın ve içtihat yeteneğinin azalmasına yol açabilmektedir.
b ) Dini kavramların çarpıtılması : Yapay zekanın manevi zerafeti anlayamaması nedeniyle temel dini kavramlar yanlış yorumlanabilir. Örneğin takvanın derin manevi ve ahlaki boyutları varken basitçe ‘dindarlık’ olarak tercüme edilip analiz edilmesi gibi.
3- Ahlaki zararları
a ) Ahlaki ilkelere uyulmaması : Yapay zeka sahte ve taraflı içeriklerle eksik veriler kullanılarak asılsız ve güvenilmez fetvalar üretilmesine dini krizlere ve yazıların sahteciliğine yol açabilmektedir.
Çoğu durumda yapay zeka yanlış bilgi verebilir ve zayıflığını gizlemek için kaynaksız materyal içermemesi için ünlü yazarların kitaplarından alıntılar yapabilir. Sahte içeriği orjinalmiş gibi gösterbilir. Neticede yanlış bilgilendirmeye ve yanlış bilginin yayılmasına yol açabilir.
b ) Araştırma standartlarının zayıflaması : Yapay zeka, önceden belirlenmiş algoritmalara dayalı, sınırlı ve olasılıksal verilere dayalı sonuçlar verebilmektedir. Bu yaklaşım, araştırma standartlarının azalmasına, derinlemesine analizde zayıflığa ve konuların kavramsal ve bağlamsal karmaşıklıklarının anlaşılamamasına neden olabilir.
4- Sosyal ve kültürel zararlar
a ) Beşeri ve İslami ilimlerin konumunun tehdit edilmesi : Yapay zeka araçlarının büyümesiyle birlikte, insani akıl yürütme ve analize dayanan beşeri ve İslami bilimlerin konumunun zayıflaması tehlikesi ortaya çıkar.
Yapay zeka derin akıl yürütme ve insan deneyimi gerektiren araştırmaları tam anlamıyla yapamaz.
b ) Düşünsel ve fikri sapmaların artması : Yapay zekanın önyargılı varsayımları doğrulamak için kullanılması fikri sapmaların yoğunlaşmasına yol açabilir.
5 - Teknolojik ve teknik zararlar
a ) Algoritma tasarlamadaki zaaf : Yapay zeka algoritmaları, yönlü veya taraflı verilere dayalı olarak tasarlanabilir, bu da yanlış ve yönlendirici içeriklerin üretilmesine yol açabilir.önyargılı içerikler İslami araştırmalarda sorun yaratmakta ve bu konu dini ve kültürel araştırmaların sonuçlarını olumsuz yönde etkileyebilmektedir.
b ) Metinlerin mekanik işlenmesi : Dini metinlerin incelenmesinde yapay zeka mekanik olarak çalışır. Manevi ve tarihi konuları derinlemesine anlama yeteneğinden yoksundur. Bu sınırlama yüzeysel ve hatalı analizlere yol açabilmektedir.
Sonuç: Araştırmacılar İslami araştırmaların sıhhatini ve güvenilirliğini korumak için yapay zekanın kapsamlı ve derinlemesine insani araştırma süreçlerinin yerini almadığını bilmeli ve araştırmacıların yapay zekanın sınırlılıkları ve zayıflıkları konusunda farkındalığının artırılması bu zararların önüne geçebilecek çözümler arasında yer alıyor.
4263099
