İslami el yazmaları: Sanatsal başyapıtları tanıma yolu
El Cezire’nin İslami el yazmalarının sanatsal yönlerine ele alan raporu şöyle:
El yazmaları sayesinde insanlar geçmiş milletlerin miraslarını öğrenebilir, zamanla kaybolan medeniyetlerin ve izleri silinen şehirlerin tarihini yeniden keşfedebilirler.
Büyük kütüphaneler, müzeler, üniversiteler ve araştırma merkezleri, değerli miras ve insanlık hazinesi olarak kabul edilen binlerce el yazması eserle doludur. Araştırmacılar için bir başvuru kaynağı olan el yazmaları, geçmişle günümüz arasında bir köprü ve dilbilim, matematik, sanat gibi çeşitli alanlarda zengin bir bilgi kaynağıdır. Bu eserler her zaman İslam medeniyetinde kökenlerini araştırmak ve gelişimini izlemek isteyen bilim insanlarının ilgisini çekmiştir.
El yazmalarıyla ilişkilendirilen birçok sanat dalı, el yazmalarının estetik değerini vurgulamada önemli bir rol oynamıştır. Bunlar arasında Arap hat sanatı, tezhip ve diğer sanatlar yer alır.
Salih Muhammed Zeki El-Hibbi, Şarce Miras Enstitüsü tarafından yayınlanan “El Yazması Endüstrisinin Tarihsel Gelişimi: İslam Medeniyetinde Kağıt Üretimi ve El Yazması Süslemelere Genel Bir Bakış” başlıklı kitabında, el yazması üretim endüstrisinin hangi aşamalardan geçerek geliştiğini bilim ve bilgi alanında insanoğlunun sarf ettiği çabaları incelemektedir.
Bu kitap insanların öğrenme ve kitap üretimi araçlarının herkes için erişilebilir hale gelene kadar bilginin yayılmasını kolaylaştıran araçlar icat etmek için nasıl çalıştıklarını göstermektedir.
Ayrıca, İslam medeniyetinin kağıt endüstrisinin iletimi ve gelişimindeki rolünü inceleyerek, erken İslam yüzyıllarında halifeliğin merkezi olan Bağdat’ın bu endüstri için nasıl önemli bir merkez haline geldiğini gözler önüne sermekte olup bilim ve bilgi tarihinde niteliksel bir değişim yaratarak, kitapların ve kitap çalışmalarının daha erişilebilir, ulaşılabilir ve yaygın hale gelmesine büyük katkı sağlamıştır.
Salih Muhammed Zeki El-Hibbi, Müslümanların sadece kağıt üretmekle kalmadıklarını, bunu kitapların değerini önemli ölçüde artıracak bir güzellik ve yenilik seviyesine getirdiklerini belirterek İslam medeniyetinde el yazmalarının sadece bilimi anlamaya yarayan bir araç olmadığını, aynı zamanda zanaatkarlığın ve yaratıcılığın sırlarıyla dolu estetik şaheserler haline geldiğini söyledi.
Zeki El Hibbi, kitabında İslam tarihindeki kitap üretim sektörünü bilişsel, edebi ve manevi açılardan ele alarak, etkilerinin hâlâ yazma eserlerde görülen bir kültürel miras ortaya koyduğunu söylüyor.
Yazarın, eseri iki bölüm ve beş kısımdan oluşmakta olup bu kısımlarda, kağıt üretim endüstrisinin tarihi, coğrafi yayılımı, Abbasiler döneminde Bağdat gibi büyük başkentlerdeki ve Batı Asya'daki İslam ülkelerindeki rolü, Mağrip yazısının estetik yönleri ve İslam yazmalarının Avrupa’daki etkisini belgelenmiştir.
Bunun yanısıra kitapta, kâğıdın keşfinden İslam dünyasına aktarılmasına kadar kâğıt sanayiindeki gelişmelerin genel bir değerlendirmesi yapılmaktadır.
Ayrıca el yazması üreticileri ve Müslüman bilginler tarafından yaratılan nitel geliştirmelerin bir incelemesini sağlar. İslam ülkelerinde kağıt, tür, boyut, renk ve uygulama açısından ayırt edici bir işaret olarak kabul edilmiş olup yazarın statüsü, metnin niteliği ve konunun değeri bu yolla belirlenmiştir.
Yazar, kağıdın icadının Çinlilere kadar uzandığını, ancak Semerkant'ın İslam medeniyetinin başlangıç noktası olduğunu ve Harun Reşid döneminde sanayinin Bağdat’a taşındığını, burada zirveye ulaştığını ve daha sonra tüm İslam dünyasına yayıldığını anlatıyor.
Bu kitap, İslam medeniyetinde yazının evrimini ve yazıyı değiştirmek, süslemek ve renklendirmek amacıyla deri, cilt ve kemiğin kullanımını ele almaktadır.
Yazar aynı halde bazı yazma eserlerdeki resim ve çizimlerin çokluğunun ilmi, estetik ve kültürel amaçlarla ilgili olduğunu, çağın ruhunu ve medeniyetler arasındaki kültürel etkileşimi yansıttığını belirterek yazma eser üretiminde yüksek vasıflara sahip kâtip ve müzehhiplerin yetişmesine katkı sağladığını söyler.
Aynı halde El Hibbi, İslam medeniyetinde kitapların sadece bir bilgi ve bilim taşıyıcısı olmadığını, aynı zamanda sözlerin imgelerle, güzelliklerle uyum içinde birleştiği birleşik bir sanat eseri olduğunu vurgular.
4274912
