لزوم تدوین بسته‌های تشویقی و قانونی برای پایگاه‌های قرآنی مساجد

به گزارش ایکنا، مقام معظم رهبری در دیداری که در نخستین روز از ماه مبارک رمضان با قاریان قرآن داشتند، فرمودند: «اگر بخواهید آن 10 میلیون [حافظ] را تأمین بکنید، راهش این است که نوجوان‌های ما وارد وادی قرآن بشوند؛ نوجوان که وارد شد حفظ آسان می‌شود؛ راهش هم این است که در مساجد این کار اتفاق بیفتد؛ هر مسجدی یک پایگاه قرآنی بشود؛ مساجد این محل با همدیگر ارتباط داشته باشند».

اما برای تحقق این مطالبه مقام معظم رهبری چه اقدامات و برنامه‌ریزی‌هایی باید صورت گیرد؟ حجت‌الاسلام کمال خداداده، رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کشور در گفت‌وگو با ایکنا به سؤال‌های مطرح در این زمینه پاسخ داد. 

ایکنا ـ مفهوم‌شناسی «پایگاه‌های قرآنی» در نظام‌واره فکری مقام معظم رهبری چیست؟

با نگاهی گذرا اما عمیق به منظومه فکری مقام معظم رهبری مدظله‌العالی به خوبی درمی‌یابیم حضرت آقا افق نگاهشان کاملا بر مدار یک جریان تمدنی و صد البته تمدن‌ساز و منطبق با آموزه‌های قرآن و عترت در دایره اقتضائات حال حاضر جهان اسلام و جامعه بشری است. از این روست که بدون تردید در تمامی بیانات ایشان با یک گفتمان جدید و عمیق در مباحث معرفتی و یا مسائل حاضر عرصه‌های داخلی و خارجی مواجه می‌شویم و یا در ادامه مباحث سابق زوایای بدیعی را روشن می‌فرمایند. در موضوع مسجد نیز اگر دقت بفرمایید افق نگاه معظم‌له در یک جریان تمدنی عبارت است از حرکت هدفمند در راستای تحقق مسجد طراز اسلامی.

حال با این مقدمه باید عرض کنم به اعتقاد من، تاکید حضرت آقا در طول دو سال اخیر و به اقتضاء در سال‌های قبل بر موضوع مسجد و قرآن علاوه بر نگاه تمدنی و منطبق با معارف قرآن و عترت «اِنّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآن» می‌خواهند بر این امر تاکید کنند که پایه و اساس تحقق مسجد طراز اسلامی پیوند وثیق قرآن و مسجد است.

به عبارت ساده‌تر مسجدی که از معماری زیبا و انواع و اقسام فعالیت‌های دینی، فرهنگی و هنری اعم از روزانه و مناسبتی برخوردار باشد اما نسبت خود با قرآن و فعالیت‌های قرآنی را مشخص نکرده باشد دارای نقص جدی بوده و اطلاق عنوان مسجد پویا و کارآمد برای آن جای تامل مضاعف دارد چه برسد به مسجد طراز.

از سوی دیگر به نظر بنده مخاطب فرمایشات مقام معظم رهبری مدظله‌العالی را می‌توان به چهار دسته عموم مردم، کارگزاران مسجد، مسئولان و فعالان قرآنی تقسیم‌بندی کرد و بدین اعتبار هریک دارای نقش و جایگاهی در این مسیر نورانی هستند.

عموم مردم از طریق انس بیشتر با قرآن کریم (تلاوت روزانه همراه با تدبر) و همچنین مطالعه و یا فراگیری نکات تفسیری به همراه  استماع و حضور در جلسات قرآنی دارای نقش مهمی هستند.

و اما به نقش فعالان و مسئولان قرآنی در یک نگاه مشترک می‌توان در قالب توجه ویژه به جایگاه قاری و قرائت قرآن، تلاش در جهت قرارگرفتن مساجد به عنوان پایگاه‌های قرآنی و به عبارت دیگر مرکز نشر معارف و علوم قرآنی توجه داشت.

برگزاری مجالس سخنرانی با محوریت موضوعات قرآنی و تلفیق تلاوت زیبای قرآن کریم از سوی یک قاری مجرب با جلسات وعظ و سخنرانی، آموزش حکمت‌های قرآنی، آمیختن ترجمه و تفسیر قرآن با تلاوت و در نهایت اهتمام به برگزاری مجالس انس با قرآن جهت استماع کلام الله مجید از دیگر مسائلی است که کارگزاران مساجد باید بدان توجه داشته باشند.

ایکنا ـ مساجدی که تبدیل به پایگاه‌های قرآنی می‌‎شوند، چه ویژگی‌هایی دارند؟‌

مهم‌ترین ویژگی چنین مساجدی بروز و ظهور فعالیت‌ها و پیام‌های قرآنی در فضای فیزیکی و محتوایی (برنامه‌ای و فعالیتی) مسجد است.

به عبارتی از فضای بصری مسجد که در بدو ورود با پیام‌های قرآنی در تلفیق با ابزار هنری مواجه می‌شویم گرفته تا برنامه‌های روزانه و مناسبتی اعم از اجرای طرح تلاوت نور، تفسیر روزانه و هفتگی قرآن کریم، کرسی‌های تلاوت منظم، جلسات سنتی قرآن کریم، مسابقات متنوع قرآنی، گنجینه مناسبی از کتب قرآنی در کتابخانه مسجد و ده‌ها ویژگی دیگر که در این مقال فرصت بیان آن نیست.

البته فراموش نکنیم زیبنده‌تر از همه این موارد مشاهده نتایج حاصل از این نگاه در فضای مسجد است. به ویژه حضور جوانان و نوجوانانی که در سایه فعالیت‌های قرآنی مسجد به موفقیت‌های قابل توجهی در عرصه‌های تلاوت، حفظ، تفسیر و سایر علوم قرآنی دست یافته‌اند. هر چند باید اعتراف کنم بیش از آثار ظاهری که در جای خود قابل توجه و مهم قلمداد می‌شود آثار اخلاقی و تربیتی بر روی نسل جوان و نوجوان و تمامی مخاطبان مسجد در سایه انس با قرآن کریم است.

ایکنا ـ آیا نمونه‌های موفق از مساجدی را می‌شناسید که تبدیل به پایگاه‌های قرآنی شده باشند؟

علاوه بر بانک‌های اطلاعاتی و سوابق موجود در ستاد کانون‌های مساجد مبتنی بر رواق نور که رواق تخصصی در حوزه‌های قرآن و عترت است؛ مدتی است همکاران ما در خبرگزاری شبستان تمرکز بسیار خوبی بر روی شناسایی و معرفی مساجد محوری با شاخص‌های متنوع قرآنی داشته‌اند و گزارش‌های خیلی خوبی نیز منتشر کرده‌اند.

ایکنا ـ پس از گذشت یک سال از بیان منویات مقام معظم رهبری مبنی بر ضرورت تبدیل مساجد به پایگاه‌های قرآنی، تا چه حد این موضوع در جامعه تحقق یافته است؟

بحمدالله در طول یک سال اخیر اتفاقات خوبی از سوی نهادهای مختلف صورت گرفته اما واقع مطلب تا مطلوب واقعی و افق مد نظر حضرت آقا فاصله بسیار است.

اما به نظر بنده در یک نگاه اولیه و حداقلی تقویت و حساس شدن نهادهای مرتبط را باید به فال نیک گرفت، مضاف بر اینکه تاکید مجدد مقام معظم رهبری مدظله‌العالی در ابتدای سال جاری قطعا تمامی مجموعه‌ها را به سمت اقدام جامع و هماهنگ سوق می‌دهد.

البته فراموش نکنیم نیروهای آتش به اختیار در حوزه فرهنگ که عموما از عزیزان مسجدی هستند، در انتظار نهادهای ذی‌ربط نمی‌مانند بلکه تحقق فرمایش حضرت آقا را برای خود فرض دانسته و با استفاده از ظرفیت‌های مردمی و نظارت موثرین در مسجد به ویژه ائمه جماعت اقدامات میدانی بسیار خوبی انجام می‌دهند.

ابتدای سال جاری در قالب فراخوانی که به صورت پیامکی و با حداقل ابزار ارتباطی به مساجد دارای کانون دادیم در کوتاه‌ترین زمان ممکن هزار و 900 باب کانون برای توسعه فعالیت‌های قرآنی و حرکت در مسیر تحقق مطالبه حضرت آقا در خصوص پایگاه‌های قرآنی اعلام آمادگی کردند.

ایکنا ـ مهمترین موانع تحقق این مطالبه مقام معظم رهبری چیست؟

استفاده از عنوان مانع در این موضوع جایی ندارد، اما در مقابل به این موضوع تاکید دارم که اگر این موضوع از طریق نهادهای مسئول و شبکه عظیم مبلغین به خوبی تبیین شود جریانات مردمی به ویژه تشکل‌های مسجد محور به صورت خودجوش و آتش به اختیار ورود کرده و در راستای تحقق آن قدم برمی‌دارند. هر چند این موضوع نافی وظیفه دستگاه‌های ذی ربط نیست.

ایکنا ـ آیا ساختار هیئت امنای مساجد اجازه حضور موسسات قرآنی را در مساجد می‌دهد؟

اتفاقا فعالیت‌های قرآنی بهترین بهانه برای همراهی اعضای هیئت امنای مساجد با فعالیت‌های فرهنگی در مسجد است. قطعا اگر توجیه مناسبی صورت گیرد همراهی می‌کنند. فعالیت هزاران پایگاه بسیج، کانون فرهنگی هنری، هیئات مذهبی، خانه‌های نیکوکاری و امثال آنها حکایت از دغدغه و همراهی عموم هیئت امنای مساجد دارد.

ایکنا ـ آیا حضور موسسات قرآنی که از طرف نهادهای دولتی بودجه دریافت می‌کنند در مساجد،‌ از طرف هیئت امنای مسجد امری پذیرفته شده است؟

اگر به خوبی تبیین شود متولیان مسجد این موضوع را یک فرصت می‌دانند. طبیعی است منابع حمایتی نهادهای مسئول در کنار ظرفیت‌های مردمی و خیرین مرتبط با مسجد می‌تواند منجر به رونق دو چندان این جریان مبارک شود.

ایکنا ـ آیا بدون در نظر گرفتن حمایت‌های مالی و پشتوانه‌های قانونی از جانب دستگاه‌ها،‌ این مطالبه امری شدنی است؟

در اهمیت و ضرورت پیش‌بینی پشتوانه‌های قانونی و حمایت‌های مالی تردیدی وجود ندارد اما بپذیریم رمز ماندگاری جریانات اصیل دینی و فرهنگی، مردمی‌سازی آن است. اگر فعالیت‌های اصیل دینی و فرهنگی صد درصد به اعتبارات دولتی گره بخورد طبیعی است با کاهش یا حذف آن باید شاهد تعطیلی آنها نیز باشیم.

آیا فعالیت‌های متنوع و گسترده مناسکی و مناسبتی و حتی فرهنگی مساجد و هیئات مذهبی غیر از اتکاء به مردم و منابع خیرین تا این میزان ماندگاری و اثرگذاری داشت؟ بالاترین شاهد ادعای بنده مجالس عزای حضرت سیدالشهداء علیه السلام در طول سال به ویژه در دهه اول محرم، کنگره عظیم اربعین، سفره‌های افطار روزانه و ساده مساجد و ده‌ها عنوان دیگر که به خوبی قابل مشاهده است و صد البته بررسی کنید عموم پیشکسوتان قرآنی و صاحبان رتبه‌های بین‌المللی پرورش یافته کدام مکان و مکتب بوده‌اند؟ تردید نکنیم عموم این عزیزان پرورش یافته مکتب و مکان مقدسی همچون مسجد بوده و هستند.

حال با این اوصاف تدوین، تصویب و ابلاغ بسته‌های تشویقی و قانونی می‌تواند ضمن تقویت این شجره طیبه بر سرعت گرفتن اقدامات در راستای تحقق مطالبه مقام معظم رهبری مد ظله‌العالی بسیار موثر باشد.

برای مثال مساجدی که بنای تقویت زیرساخت‌های فیزیکی با هدف گسترش فعالیت‌های قرآنی را دارند از یکسری حمایت‌های مالی، تجهیزاتی و معافیت‌های قانونی به انضمام تسریع و تسهیل در دریافت مجوزهای لازم بهره مند شوند و یا در صورت محدودیت‌های مکانی بتوانند از نزدیک‌ترین زیرساخت‌های دولتی و عمومی موجود در محله بهره‌مند شوند

ایکنا ـ با این اوصاف مساجد از نظر زیرساختی،‌ می‌توانند پذیرای موسسات قرآنی باشند که به صورت تخصصی فعالیت می‌کنند؟

به نظر باید به تعریف مشترک، دقیق و سطح‌بندی از زیرساخت برسیم. اما معتقدم حداقل زیرساخت‌ها در مساجد موجود است. علاوه بر اینکه مساجد نشان داده‌اند براساس نیاز، میزان تاثیر و اقتضائات، هم ظرفیت‌سازی می‌کنند و هم زیرساخت‌ها را از حیث فیزیکی توسعه می‌دهند. در خصوص ایجاد و تقویت زیر ساخت‌های فکری و محتوایی نیز نقش دستگاه‌های متولی و همچنین شبکه نخبگان اعم از فرهیختگان حوزه و دانشگاه در تقویت این گفتمان بسیار مهم است.

ایکنا ـ از نظر نیروی انسانی چطور؟ ‌بستر لازم برای تحقق این مطالبه مقام معظم رهبری فراهم شده است؟

قطعا از حیث نیروی انسانی از توانمندی‌های خیلی خوبی برخورداریم. حضرت آقا نیز در فرمایشات اخیرشان نسبت به ظرفیت‌های بسیار خوب از حیث نیروی انسانی تاکید داشتند. در مجموعه ستاد کانون‌های مساجد کشور شبکه خیلی خوبی از فعالان و اساتید قرآنی شناسایی شده و در قالب شبکه‎های تعاملی به دنبال ایجاد مسیرهای ارتباطی بین مربیان قرآنی و مساجد پیرامونی هستیم. مضاف بر آنکه در قالب رواق نور به عنوان رواق تخصصی قرآن و عترت یکی از مهم‌ترین ماموریت خودمان را علاوه بر شناسایی استعدادهای قرآنی، توانمندسازی و ارتقای سطح چهره‌های قرآنی مساجد از طریق آموزش‌های مداوم و تخصصی می‌دانیم.

ایکنا ـ مسئولان و مردم چه نقشی در عملیاتی شدن این فرمایش معظم‌له دارند و نقش کدام یک پررنگ‌تر است؟

نحوه ورود و میزان اهتمام مسئولین می‌تواند زمینه جلب مشارکت و همراهی بیش از پیش مردم و تشکل‌های مردمی به ویژه اصحاب مسجد را فراهم کند. بنابراین هریک از این دو گروه در تحقق این جریان مهم قرآنی نقش بسیار مهم و موثری را دارند.

ایکنا ـ کدام سازمان‌ها و نهادها در تحقق این امر وظیفه قانونی دارند؟

سازمان‌ها و نهادهایی که در این امر موثر هستند کاملا مشخص هستند، اما مهم‌تر از آن وجود یک ستاد و قرارگاه قوی و محوری برای تحقق این موضوع است. چراکه با همه احترامی که به نهادهای فعال در این امر دارم، بعضا با اقدامات جزیره‌ای و ظرفیت‌سوزی‌ها مواجه هستیم. به نظر یک قرارگاه قوی می‌تواند تمام نهادهای ذی ربط (اعم از مستقیم و غیر مستقیم) را مشخص و در قالب یک برنامه عملیاتی میزان پیشرفت اقدامات را رصد کند.

البته در این بین قدرت رسانه را نباید فراموش کرد؛ رسانه به تنهایی می‌تواند هم زمینه ارتقای سطح انگیزه مساجد فعال را فراهم کند و همچنین علاوه بر تقویت گفتمان منجر به هدایت جریانات خودجوش به سمت اقدامات مبتنی بر یک اقدام هماهنگ و فراگیر از سطوح محلی تا ملی شود.

ایکنا ـ نقش ائمه جماعت در جذب گروه‌های قرآنی به مساجد چیست؟

بدون شک یک ارتباط بسیار مهمی بین عملکرد امام جماعت با پویایی مسجد در عرصه‌های مختلف وجود دارد. عموم مساجدی که از فعالیت‌های موفقی برخوردارند به موازات دارای یک امام جماعت موفق بودن، موفق هستند. بدین اعتبار است که می‌توان نقش امام جماعت در جذب چهره‌ها و فعالان قرآنی و قرارگرفتن مسجد در زمره پایگاه قرآنی را بسیار حائز اهمیت قلمداد کرد. این نقش هم فقط به اعتبار مدیریت مسجد نیست (امام جماعت به عنوان مدیر طبیعی مسجد است)، بلکه علاوه بر آن به جهت جایگاه علمی و معنوی امام جماعت مرتبط است.

البته طبیعی است علاوه بر برگزاری سلسله نشست‌های توجیهی برای ائمه جماعت، حمایت‌های مادی و معنوی نهادهای ذی‌ربط به ویژه متولیان و موثرین در امر مسجد و قرآن در این بین بسیار حائز اهمیت و نقش مکملی قوی دارد.

ایکنا ـ شما راهکارهای برای پیشبرد این تحول در مساجد دارید؟

توجه به ذائقه زائرین و مجاورین مسجد و صد البته ذائقه سازی مناسب در حوزه فعالیت‌های قرآنی زمینه ساز تحولات رو به رشد در عرصه‌های قرآنی است. بدیهی است اقتضائات و انتظارات نسل کودک و نوجوان با میانسالان متفاوت است. بنابراین این تحول اتفاق نمی‌افتد مگر آنکه اقدامات مبتنی بر نیازسنجی دقیق باشد. به این جهت می‌توان با تعریف برنامه‌های عمومی از جمله طرح تلاوت نور زمینه بهره‌وری عمومی از کلام الله مجید را فراهم‌کرد و در مقابل با تعریف برنامه‌های تخصصی در حوزه‌های تفسیر، تدبر، تجوید، حفظ و قرائت شرایط لازم را برای ورود علاقه‌مندان به فراگیری معارف قرآنی تدبیر کرد.

معرفی الگوهای موفق، ایجاد عرصه‌های رقابتی و جشنواره‌ای، تقدیر از چهره‌ها و پایگاه‌های قرآنی شاخص، تقویت پیوند بین مسجد، مدرسه و خانواده، بازنگری در برنامه‌ها و فعالیت‌های قرآنی جاری و سنواتی مبتنی بر راهبردهای ارائه شده از سوی مقام معظم رهبری و تمرکز جدی بر تدوین شیوه‌های قرارگرفتن مساجد در زمره پایگاه‌های قرآنی مبتنی بر اقتضائات بومی و فرهنگی می‌تواند بر جریان تحولی فعالیت‌های قرآنی مساجد تاثیر مستقیم داشته باشد.

ایکنا ـ در این میان طراحی جشنواره‌های قرآنی ـ مردمی تا چه حد فضای مساجد را قرآنی می‌کند؟

باید مواظبت شود ایجاد عرصه‌های رقابتی و جشنواره‌ای به عنوان اصل و اساس تلقی نشود، بلکه عرصه‌های رقابتی بهانه‌ای است برای شناسایی چهره‌های مستعد به همراه تکریم و تقدیر از ایشان.

طبیعی است عرصه‌های رقابتی دارای یک کارکرد مهم تحت عنوان کارکرد ارتقایی و ارزیابی نیز هستند چراکه عرصه‌های رقابتی و جشنواره‌ای ضمن سطح‌بندی فعالان قرآنی مقدمه‌ای برای برگزاری دوره‌های آموزشی و توانمندسازی و همچنین شبکه‌سازی اعم از شبکه‌های موضوعی و جغرافیایی است. برای مثال شبکه فعالان قرآنی استان تهران، شبکه قاریان مساجد، شبکه حافظان قرآن کریم و ... .

ستاد کانون‌های مساجد با بازنگری در جشنواره قرآنی مدهامتان به عنوان شاخص‌ترین رویداد قرآنی بچه‌های مسجد تلاش کرده این جشنواره را در راستای تحقق مطالبه رهبری در خصوص پایگاه‌های قرآنی قرار دهد. برای مثال چهره‌های برتر این جشنواره باید نسبت خودشان را در طول سال با محافل و مجالس قرآنی مساجد اعم از آموزشی و یا کرسی‌های تلاوت مشخص کنند.

ایکنا ـ دستاوردهای هم‌افزایی مساجد و برنامه‌های قرآنی را در پیشبرد اهداف نظام اسلامی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مساجد نشان داده‌اند در صورت ورود به هر یک از عرصه‌های مورد نیاز جامعه اسلامی از نقطه کانونی و محلی گرفته تا عرصه‌های ملی می‌توانند منشا تحولات شگرف باشند. بارزترین شاهد این ادعا نقش محوری مساجد در پیروزی انقلاب اسلامی و نقش آفرینی مثال زدنی آن در جریان دفاع مقدس است؛ البته حضور فعالانه در عرصه‌های اجتماعی از جمله خدمت رسانی هماهنگ در حوادث گوناگون همانند سیل و کرونا نیز بخش دیگری از برکات هم‌افزایی مساجد است. حال در جریان تحقق مطالبه مقام معظم رهبری اگر این هم افزایی در مساجد اتفاق بیفتد و در قالب شبکه‌های موثر محلی، منطقه‌ای و استانی تعریف شوند علاوه بر آنکه می‌توانند به صورت هفتگی و ماهیانه میزبانی رویدادهای قرآنی را داشته باشند در شبکه‌سازی فعالان قرآنی مبتنی بر ظرفیت‌های محلی نیز دارای جایگاه مهم و محوری هستند.

ایکنا ـ پیامدهای عدم تحقق مسجد به عنوان پایگاه قرآنی چیست؟

بالاترین اثر آن کم بهره شدن اصحاب مسجد از معارف قرآنی است. گستردگی مساجد در اقصی نقاط کشور از مناطق شهری گرفته تا نقاط صفر مرزی شرایط استثنایی را برای اجرای اقدامات فرهنگی موثر در عرصه‌های محلی و منطقه‌ای فراهم می‌کند.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی