حمیدرضا مطهری عنوان کرد:
مواجهه امام جواد(ع) با طرح روایات جعلی و فرقه‌های منحرف
گروه اندیشه: مدیر انجمن تاریخ‌پژوهی حوزه علمیه قم با اشاره به نحوه مواجهه امام جواد با فرقه‌های منحرف و روایات جعلی که به اهل بیت(ع) نسبت داده می‌شد، اظهار کرد: امام در قبال فرقه‌ها شیوه واحدی به کار نمی‌بردند و البته هرگز به آنها بی‌احترامی نمی‌کردند.
حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا مطهری، مدیر انجمن تاریخ‌پژوهشی حوزه علمیه قم، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که خصوصیت دوران امامت امام جواد(ع) چه بود؟ گفت: امام جواد(ع) یک دوران خاص و ویژه در تاریخ تشیع و ائمه(ع) داشتند، به این دلیل که امامت ایشان در سن کودکی آغاز می‌شود و مشکلی که در آن دوران و در جامعه مسلمان و شیعه به وجود آمد، کم سن و سال بودن امام(ع) بود.
مطهری ادامه داد: امام جواد(ع) به طرق گوناگون و در جمع‌های مختلف، جایگاه بالای خود را به اثبات می‌رساندند. ایشان هم در جمع بزرگان شیعه که دنبال یافتن جانشین واقعی امام رضا(ع) بودند و هم در مجامع اهل سنت که سوالاتی از سوی بزرگان به خاطر فهمیدن جایگاه امام، مطرح می‌شد را با پاسخ‌های متعدد و متنوع و همچنین شکافتن جوانب متعدد سوال پاسخ می‌دادند و به این ترتیب این مشکل را حل کرده و جایگاه امامت را اثبات کردند.
مدیر انجمن تاریخ‌پژوهی حوزه علمیه در پاسخ به اینکه هدف مامون در ترتیب ازدواج دختر خود «ام‌الفضل» و امام جواد(ع) چه بود؟ گفت: مامون یکی از خلفای زیرک خاندان عباسی بود و از طرفی وی در تاریخ اسلام و تشیع و در آن مقطع زمانی متهم به شهادت امام رضا(ع) بود، هرچند نسبت به این مسئله اظهار ناراحتی می‌کرد.
وی ادامه داد: از آنجا که در بین علویان و جامعه اسلامی وی متهم بود که امام رضا(ع) را به شهادت رسانده است، یکی از اهداف مامون از ترتیب ازدواج بین دخترش و امام جواد(ع) این بود که می‌خواست خود را از شهادت امام رضا(ع) تبرئه کند و می‌خواست بگوید دستی در شهادت امام رضا(ع) نداشته است.
مطهری افزود: یکی دیگر از اهداف این خلیفه عباسی این بود که به علویان نزدیک شود. البته خود خاندان عباسی هم مخالف ازدواج دختر مامون با امام جواد(ع) بودند و به صورت علنی این مساله را اعلام می‌کردند. دلیل این مخالفت آن بود که ایشان می‌ترسیدند احیانا فرزندی از این ازدواج به وجود بیاید و مامون او را خلیفه معرفی کند، اما مامون فرد سیاستمداری بود و البته به خلافت علویان راضی نمی‌شد.
مدیر انجمن تاریخ‌پژوهشی حوزه علمیه در پاسخ به این پرسش که رفتار امام جواد(ع) با دیگر جریان‌های دینی رایج در آن روزگار چگونه بوده است؟ گفت: در دوران امام جواد(ع) تشیع به صورت اعتقادی شکل گرفته بود و البته فرقه‌های مختلفی داشت. در توضیح این مسئله باید بگویم مراد از شیعه اعتقادی کسانی بودند که به جانشینی بلافصل امام علی(ع) پس از پیامبر قائل بودند و در مقابل ایشان و در دوران امام علی(ع) شیعه سیاسی وجود داشت که صرفا به امام(ع) به عنوان خلیفه اعتقاد داشتند.
وی ادامه داد: در دوران امام جواد(ع) فرقه زیدیه یا فرقه منحرف واقفیه و غالیه وجود داشت، امام در قبال فرقه‌های شیعی رابطه واحدی نداشتند و با فرقه‌های منحرف‌تر شدیدتر برخورد می‌کردند.
مطهری افزود: امام جواد(ع) به علمای اهل سنت به دیده احترام نگاه می‌کردند، البته نه به این معنی که باورهای آنها را قبول کنند، بلکه ایشان به آنها بی‌احترامی نمی‌کردند و حتی سخنانی که ایشان از آنها قبول نداشتند را با احترام کامل پاسخ می‌دادند.
وی تصریح کرد: برای مثال وقتی برخی روایات جعلی در فضیلت برخی خلفا بیان می‌کردند که امام قبول نداشتند، با بی‌احترامی و تندی رد نمی‌کردند، بلکه تلاش می‌کردند با اهل سنت با دیده احترام نگاه می‌کردند و در برخورد با اهل سنت و سوالات‌شان در خصوص خلفا امام جواد(ع) از بی‌احترامی خودداری می‌کردند.
مطهری ادامه داد: امام جواد(ع) در عین حال جعلیات ایشان را به هیچ وجه قبول نمی‌کردند و این جعلیات را با مستندات و دلایلی از قرآن و سیره پیامبر(ص) پاسخ می‌دادند و رد می‌کردند. از این‌رو روایاتی از امام جواد(ع) در زمینه تفسیر قرآن وجود دارد که در تفاسیر به آنها استناد شده است.
مدیر تاریخ‌پژوهی حوزه با بیان این که در آن دوران روایاتی در خصوص فضیلت خلفا جعل شده بود و طبیعی بود که امام(ع) آنها را قبول نداشت، گفت: اگر امام جواد(ع) بلافاصله می‌گفتند این روایات را قبول ندارد از ایشان پذیرفته نمی‌شد و با توجه به اینکه در فضای آن روز غلبه با اهل سنت بود، کاری که امام(ع) می‌کردند این بود که سخنان ایشان را به آیه قرآن و سیره پیامبر(ص) بسنجند و عدم انطباق روایات جعلی را با این منابع نشان دهند. مواردی از این قبیل بسیار است و اگر شما به کتاب «احتجاج» طبرسی مراجعه کنید، نمونه‌های فراوان احتجاجات امام جواد(ع) وجود دارد که باورهای اهل سنت در خصوص خلفا را با توجه آیات قرآن و سیره پیامبر اکرم(ص) به نقد می‌کشند و احادیث ساختگی در این باره را رد می‌کنند.
مطهری در پاسخ به این پرسش که جایگاه امام جواد(ع) در استحکام شیعه اثنی‌عشری چگونه بوده است؟ گفت: از زمان امام صادق(ع) تشیع تثبیت شده بود، اما نقشی که امام جواد(ع) داشتند این بود که در این مقطع جامعه شیعه را برای ورود به عصر غیبت آماده کنند. در دوران امام جواد(ع) جامعه شیعه، به دلیل کم سن و سال بودن امام(ع) دچار بحران شده بود که امام(ع) آن را حل کردند. امام هادی(ع) نیز در سنین کمی به امامت رسیدند اما به خاطر اینکه این مشکل در زمان امام جواد(ع) حل شده بود، دیگر مشکلی روی نمی‌دهد.
وی در پایان و در خصوص نسبت امام(ع) با رویکرد‌های مختلف به مباحث دینی گفت: یکی از مباحث مهم در زندگی امام جواد(ع) بحث مناظرات ایشان است و ایشان از شیوه‌های مختلفی در مناظرات خودشان استفاده می‌کنند و از استدلال عقلی گرفته تا استناد به آیات قرآن و سیره پیامبر و حتی استفاده از باورهای طرف مقابل برای مقابله با انحرافات مورد استفاده امام(ع) بوده است.
مطهری ادامه داد: امام جواد(ع) به طرق گوناگون و در جمع‌های مختلف، جایگاه بالای خود را به اثبات می‌رساندند. ایشان هم در جمع بزرگان شیعه که دنبال یافتن جانشین واقعی امام رضا(ع) بودند و هم در مجامع اهل سنت که سوالاتی از سوی بزرگان به خاطر فهمیدن جایگاه امام، مطرح می‌شد را با پاسخ‌های متعدد و متنوع و همچنین شکافتن جوانب متعدد سوال پاسخ می‌دادند و به این ترتیب این مشکل را حل کرده و جایگاه امامت را اثبات کردند.
مدیر انجمن تاریخ‌پژوهی حوزه علمیه در پاسخ به اینکه هدف مامون در ترتیب ازدواج دختر خود «ام‌الفضل» و امام جواد(ع) چه بود؟ گفت: مامون یکی از خلفای زیرک خاندان عباسی بود و از طرفی وی در تاریخ اسلام و تشیع و در آن مقطع زمانی متهم به شهادت امام رضا(ع) بود، هرچند نسبت به این مسئله اظهار ناراحتی می‌کرد.
وی ادامه داد: از آنجا که در بین علویان و جامعه اسلامی وی متهم بود که امام رضا(ع) را به شهادت رسانده است، یکی از اهداف مامون از ترتیب ازدواج بین دخترش و امام جواد(ع) این بود که می‌خواست خود را از شهادت امام رضا(ع) تبرئه کند و می‌خواست بگوید دستی در شهادت امام رضا(ع) نداشته است.
مطهری افزود: یکی دیگر از اهداف این خلیفه عباسی این بود که به علویان نزدیک شود. البته خود خاندان عباسی هم مخالف ازدواج دختر مامون با امام جواد(ع) بودند و به صورت علنی این مساله را اعلام می‌کردند. دلیل این مخالفت آن بود که ایشان می‌ترسیدند احیانا فرزندی از این ازدواج به وجود بیاید و مامون او را خلیفه معرفی کند، اما مامون فرد سیاستمداری بود و البته به خلافت علویان راضی نمی‌شد.
مدیر انجمن تاریخ‌پژوهشی حوزه علمیه در پاسخ به این پرسش که رفتار امام جواد(ع) با دیگر جریان‌های دینی رایج در آن روزگار چگونه بوده است؟ گفت: در دوران امام جواد(ع) تشیع به صورت اعتقادی شکل گرفته بود و البته فرقه‌های مختلفی داشت. در توضیح این مسئله باید بگویم مراد از شیعه اعتقادی کسانی بودند که به جانشینی بلافصل امام علی(ع) پس از پیامبر قائل بودند و در مقابل ایشان و در دوران امام علی(ع) شیعه سیاسی وجود داشت که صرفا به امام(ع) به عنوان خلیفه اعتقاد داشتند.
وی ادامه داد: در دوران امام جواد(ع) فرقه زیدیه یا فرقه منحرف واقفیه و غالیه وجود داشت، امام در قبال فرقه‌های شیعی رابطه واحدی نداشتند و با فرقه‌های منحرف‌تر شدیدتر برخورد می‌کردند.
مطهری افزود: امام جواد(ع) به علمای اهل سنت به دیده احترام نگاه می‌کردند، البته نه به این معنی که باورهای آنها را قبول کنند، بلکه ایشان به آنها بی‌احترامی نمی‌کردند و حتی سخنانی که ایشان از آنها قبول نداشتند را با احترام کامل پاسخ می‌دادند.
وی تصریح کرد: برای مثال وقتی برخی روایات جعلی در فضیلت برخی خلفا بیان می‌کردند که امام قبول نداشتند، با بی‌احترامی و تندی رد نمی‌کردند، بلکه تلاش می‌کردند با اهل سنت با دیده احترام نگاه می‌کردند و در برخورد با اهل سنت و سوالات‌شان در خصوص خلفا امام جواد(ع) از بی‌احترامی خودداری می‌کردند.
مطهری ادامه داد: امام جواد(ع) در عین حال جعلیات ایشان را به هیچ وجه قبول نمی‌کردند و این جعلیات را با مستندات و دلایلی از قرآن و سیره پیامبر(ص) پاسخ می‌دادند و رد می‌کردند. از این‌رو روایاتی از امام جواد(ع) در زمینه تفسیر قرآن وجود دارد که در تفاسیر به آنها استناد شده است.
مدیر تاریخ‌پژوهی حوزه با بیان این که در آن دوران روایاتی در خصوص فضیلت خلفا جعل شده بود و طبیعی بود که امام(ع) آنها را قبول نداشت، گفت: اگر امام جواد(ع) بلافاصله می‌گفتند این روایات را قبول ندارد از ایشان پذیرفته نمی‌شد و با توجه به اینکه در فضای آن روز غلبه با اهل سنت بود، کاری که امام(ع) می‌کردند این بود که سخنان ایشان را به آیه قرآن و سیره پیامبر(ص) بسنجند و عدم انطباق روایات جعلی را با این منابع نشان دهند. مواردی از این قبیل بسیار است و اگر شما به کتاب «احتجاج» طبرسی مراجعه کنید، نمونه‌های فراوان احتجاجات امام جواد(ع) وجود دارد که باورهای اهل سنت در خصوص خلفا را با توجه آیات قرآن و سیره پیامبر اکرم(ص) به نقد می‌کشند و احادیث ساختگی در این باره را رد می‌کنند.
مطهری در پاسخ به این پرسش که جایگاه امام جواد(ع) در استحکام شیعه اثنی‌عشری چگونه بوده است؟ گفت: از زمان امام صادق(ع) تشیع تثبیت شده بود، اما نقشی که امام جواد(ع) داشتند این بود که در این مقطع جامعه شیعه را برای ورود به عصر غیبت آماده کنند. در دوران امام جواد(ع) جامعه شیعه، به دلیل کم سن و سال بودن امام(ع) دچار بحران شده بود که امام(ع) آن را حل کردند. امام هادی(ع) نیز در سنین کمی به امامت رسیدند اما به خاطر اینکه این مشکل در زمان امام جواد(ع) حل شده بود، دیگر مشکلی روی نمی‌دهد.
وی در پایان و در خصوص نسبت امام(ع) با رویکرد‌های مختلف به مباحث دینی گفت: یکی از مباحث مهم در زندگی امام جواد(ع) بحث مناظرات ایشان است و ایشان از شیوه‌های مختلفی در مناظرات خودشان استفاده می‌کنند و از استدلال عقلی گرفته تا استناد به آیات قرآن و سیره پیامبر و حتی استفاده از باورهای طرف مقابل برای مقابله با انحرافات مورد استفاده امام(ع) بوده است.
