در نشست فقه و موسیقی تشریح شد؛
سه عامل تبدیل موسیقی به غنا
گروه اندیشه: حجت‌الاسلام حسینیژرفا معتقد است که هیچ آیه‌ای در قرآن مبنی بر نهی موسیقی وجود ندارد و حتی موسیقی در قرآن فضل خوانده شده است و نهی روایات در خصوص غنا به موسیقی دوران ائمه باز می‌گردد که سه مولفه برای غنا ذکر شده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست تخصصی «فقه و موسیقی؛ تقابل یا تعامل» عصر دیروز (16 شهریور) به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و انجمن اندیشه و قلم با حضور حجت‌الاسلام سیدابوالقاسم حسینیژرفا عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب و پیروز ارجمند، موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز برگزار شد.
در آغاز این نشست ژرفا با بیان اینکه موسیقی در آثار فقهی ما به صورت آوازی تعریف شده است و نه سازی، گفت: هر دو قسم آوازی و سازی یک ملاک دارند که صدای موزون و خوش آهنگ است. از نظر فقیهان غنا یعنی صدای امتداد یافته که موجب طرب شود و طرب یعنی از خود رهیدگی، خواه از سر شادی یا غم.
وی ادامه داد: بیشتر نواهای رایج در منابر، مولودی‌خوانی‌ها و اماکن متبرکه و حتی در هنگام خواندن اذان یا قرآن مصداق غنا خواهد بود و من فقیهی نمی‌شناسم که اینها را نهی کند. به عبارت دیگر غنای اصطلاحی در سنت و حیات اسلامی نفی نشده است.
وی افزود: دین یعنی برنامه زندگی مبتنی بر حکمت یا عقل، فطرت یا گرایش‌های الهی و طبیعت یا گرایش‌های طبیعی و فتوا بدون رعایت این سه پایه موجب دین‌گریزی خواهد شد.
حسینیژرفا با بیان اینکه هنر پاسخ به نیازهای اصیل انسان و تراوش روح انسانی است، گفت: هنرمند بخشی از روح صیقل‌یافته خود را در اثر هنری می‌ریزد. هنر چون براده روح انسان هنرمند است، می‌تواند روح مخاطب را درمان کند و روح را جلا دهد. از پیامبر اکرم(ص) نقل است که فرموده‌اند که گه‌گاهی به جان‌های خود لطافت و نشاط ببخشید. روح ما در برخورد با زمختی جهان مادی احساس کسالت می‌کند و چون هنر نتیجه ریاضت روح است، روح مخاطب را لطافت می‌دهد.
فقها هنر را آلوده به گناه و مایه خراش روح می‌دانند
وی افزود: فقها می‌گویند موسیقی در تبلور با بخشی از گناه‌ها آلوده می‌شود و هنر روح را تخدیر می‌کند و مایه خراش روح است. اما موسیقی می‌تواند مجلس‌آرایی کند بدون آنکه به گناه آلوده شود. برخی از بزرگان موسیقی تصریح کرده‌اند که در لحظه تولید اثر عبادت می‌کنند و حتی برخی از موسیقی‌دانان با وضو به ساخت موسیقی اقدام می‌کنند. اما در خصوص ایراد دوم هنرمند ایثار کرده و نه برای خود و نه مخاطب مایه خراش نیست.
ریشه مخالفت فقها با موسیقی
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: فقها تحت تاثیر روایات ائمه بوده‌اند، اما چرا امامان چنین موضع گرفتند؟ مخالفت امامان با موسیقی به این خاطر است که دستگاه خلافت اموی و عباسی موسیقی را ابزاری برای مبارزه با امامان تبدیل کرده بودند و با استخدام بهترین موسیقی‌دانان این کار انجام می‌شد. امامان قدرت تغییر موسیقی و یا ارائه آگاهی در خصوص موسیقی مطلوب را نداشتند، از این رو ایشان به مردم توصیه می‌کنند که به موسیقی نزدیک نشوند.
قرآن موسیقی را نکوهش نکرده است
وی با طرح این پرسش که منابع اصلی ما در خصوص موسیقی چه گفتند؟ گفت: در قرآن هیچ نکوهشی در خصوص موسیقی نیست. از آیاتی از قرآن حتی می‌توان به نفع موسیقی استفاده هم کرد. اول آیه‌های 31 تا 33 سوره اعراف است که خداوند می‌فرماید: يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ*قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ* قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ: اى فرزندان آدم جامه خود را در هر نمازى برگيريد و بخوريد و بياشاميد و[لى] زياده روى مكنيد كه او اسرافكاران را دوست نمى دارد*[اى پيامبر] بگو زيورهايى را كه خدا براى بندگانش پديد آورده و [نيز] روزيهاى پاكيزه را چه كسى حرام گردانيده بگو اين [نعمت‌ها] در زندگى دنيا براى كسانى است كه ايمان آورده‌اند و روز قيامت [نيز] خاص آنان مىباشد اين گونه آيات [خود] را براى گروهى كه مى‌دانند به روشنى بيان مىكنيم* بگو پروردگار من فقط زشتكاری‌ها را چه آشكارش [باشد] و چه پنهان و گناه و ستم ناحق را حرام گردانيده است و [نيز] اينكه چيزى را شريك خدا سازيد كه دليلى بر [حقانيت] آن نازل نكرده و اينكه چيزى را كه نمی‌دانید به خدا نسبت دهيد».
حسینیژرفا تصریح کرد: در این آیات خدا می‌فرماید چه کسی زیورها را محروم می‌کند. در احادیث آمده است که از هر شاخه درخت طوبی موسیقی‌های شنیده می‌شود که کسی در جهان نشنیده است. بر اساس این آیات استفاده از زینت‌ها به جز پنج منطقه تحریم مجاز است.
وی ادامه داد: مورد بعدی در قرآن آیه 10 سوره سبأ است که در آن خداوند می‌فرماید: «وَلَقَدْ آتَيْنَا دَاوُودَ مِنَّا فَضْلًا يَا جِبَالُ أَوِّبِي مَعَهُ وَالطَّيْرَ وَأَلَنَّا لَهُ الْحَدِيدَ: و به راستى داوود را از جانب خويش مزيتى عطا كرديم [و گفتيم] اى كوه‌ها با او [در تسبيح خدا] همصدا شويد و اى پرندگان [هماهنگى كنيد] و آهن را براى او نرم گردانيد». در این جا صدای خوش به تعبیر قرآن فضل و نعمت خداوند به حضرت داود بوده است. حتی یک آیه در قرآن در نکوهش موسیقی نیست همه نکوهش‌ها در خصوص لهو، لغو و زور است که بر اساس روایات یکی از مصادیق این سه غنا عنوان شده است. بر اساس گزارشی که عالم بزرگ شیعه سید جواد عاملی می‌دهد بیست و پنج روایت در نکوهش موسیقی و دوازده روایت در ستایش موسیقی وجود دارد و تفاوت معناداری میان این روایات وجود ندارد.
حسینیژرفا تصریح کرد: من با سی سال تکاپوی نسبی در حوزه موسیقی به همان نتیجه‌ای رسیدم که شریعتی رسید و این باور خود بر اساس نظر دو فقیه بزرگ شیعه یعنی ملامحسن فیض‌کاشانی و ملامحمدباقر سبزواری است. ایشان معتقد بودند که روایات نکوهنده موسیقی ناظر بر موسیقی همان دوره هستند.
وی ادامه داد: اتفاقا بخش قابل توجه فقها در صد سال اخیر تحت تاثیر ایشان بوده‌اند اما جرات نکردند به همین صراحت بگویند و سخن از موسیقی لهوی گفته‌اند و این بدان خاطر است که فقها به ذات موسیقی نظر نداشته‌اند. دلیل اصلی عدم بیان صریح نظرات این است که فقها نمی‌توانند با نظراتی که شکل گرفته است مخالفت کنند و از سوی دیگر فقه دانشی روایت محور است که بر ظاهر تکیه می‌کند.
مشکل موسیقی به سیاستمداران باز می‌گردد
در ادامه ارجمند گفت: کاربردهای موسیقی از نگاه علمی بسیار گسترده است و بسیار مورد توجه فقها بوده است. از سوئی دیگر یک موسیقی بر افراد تاثیر متفاوت دارد. هیچ هنری مثل موسیقی مورد بررسی علمی قرار نگرفته است.
وی تصریح کرد: در فقه پویا چنانچه امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری تصریح کرده‌اند تشخیص درست و یا نادرست بودن موسیقی بر عهده مکلف است.
ارجمند تصریح کرد: اگر موسیقی حرام باشد باید مراسم نقاره‌زنی و نوحه‌خوانی نیز تعطیل شود. مشکل اصلی در این خصوص نه نظر فقهی که موضع‌گیری سیاسی است. نظر مقام معظم رهبری تولید موسیقی متعالی است اما تا سیاست یک بام دو هوا در حوزه موسیقی وجود داشته باشد، متعالی تولید نمی‌شود و مشکل موسیقی نه به فقه که به رفتارهای سیاستمداران باز می‌گردد.
گزارش از میثم قهوه‌چیان
در آغاز این نشست ژرفا با بیان اینکه موسیقی در آثار فقهی ما به صورت آوازی تعریف شده است و نه سازی، گفت: هر دو قسم آوازی و سازی یک ملاک دارند که صدای موزون و خوش آهنگ است. از نظر فقیهان غنا یعنی صدای امتداد یافته که موجب طرب شود و طرب یعنی از خود رهیدگی، خواه از سر شادی یا غم.
وی ادامه داد: بیشتر نواهای رایج در منابر، مولودی‌خوانی‌ها و اماکن متبرکه و حتی در هنگام خواندن اذان یا قرآن مصداق غنا خواهد بود و من فقیهی نمی‌شناسم که اینها را نهی کند. به عبارت دیگر غنای اصطلاحی در سنت و حیات اسلامی نفی نشده است.
وی افزود: دین یعنی برنامه زندگی مبتنی بر حکمت یا عقل، فطرت یا گرایش‌های الهی و طبیعت یا گرایش‌های طبیعی و فتوا بدون رعایت این سه پایه موجب دین‌گریزی خواهد شد.
حسینیژرفا با بیان اینکه هنر پاسخ به نیازهای اصیل انسان و تراوش روح انسانی است، گفت: هنرمند بخشی از روح صیقل‌یافته خود را در اثر هنری می‌ریزد. هنر چون براده روح انسان هنرمند است، می‌تواند روح مخاطب را درمان کند و روح را جلا دهد. از پیامبر اکرم(ص) نقل است که فرموده‌اند که گه‌گاهی به جان‌های خود لطافت و نشاط ببخشید. روح ما در برخورد با زمختی جهان مادی احساس کسالت می‌کند و چون هنر نتیجه ریاضت روح است، روح مخاطب را لطافت می‌دهد.
فقها هنر را آلوده به گناه و مایه خراش روح می‌دانند
وی افزود: فقها می‌گویند موسیقی در تبلور با بخشی از گناه‌ها آلوده می‌شود و هنر روح را تخدیر می‌کند و مایه خراش روح است. اما موسیقی می‌تواند مجلس‌آرایی کند بدون آنکه به گناه آلوده شود. برخی از بزرگان موسیقی تصریح کرده‌اند که در لحظه تولید اثر عبادت می‌کنند و حتی برخی از موسیقی‌دانان با وضو به ساخت موسیقی اقدام می‌کنند. اما در خصوص ایراد دوم هنرمند ایثار کرده و نه برای خود و نه مخاطب مایه خراش نیست.
ریشه مخالفت فقها با موسیقی
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: فقها تحت تاثیر روایات ائمه بوده‌اند، اما چرا امامان چنین موضع گرفتند؟ مخالفت امامان با موسیقی به این خاطر است که دستگاه خلافت اموی و عباسی موسیقی را ابزاری برای مبارزه با امامان تبدیل کرده بودند و با استخدام بهترین موسیقی‌دانان این کار انجام می‌شد. امامان قدرت تغییر موسیقی و یا ارائه آگاهی در خصوص موسیقی مطلوب را نداشتند، از این رو ایشان به مردم توصیه می‌کنند که به موسیقی نزدیک نشوند.
قرآن موسیقی را نکوهش نکرده است
وی با طرح این پرسش که منابع اصلی ما در خصوص موسیقی چه گفتند؟ گفت: در قرآن هیچ نکوهشی در خصوص موسیقی نیست. از آیاتی از قرآن حتی می‌توان به نفع موسیقی استفاده هم کرد. اول آیه‌های 31 تا 33 سوره اعراف است که خداوند می‌فرماید: يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ*قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ* قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ: اى فرزندان آدم جامه خود را در هر نمازى برگيريد و بخوريد و بياشاميد و[لى] زياده روى مكنيد كه او اسرافكاران را دوست نمى دارد*[اى پيامبر] بگو زيورهايى را كه خدا براى بندگانش پديد آورده و [نيز] روزيهاى پاكيزه را چه كسى حرام گردانيده بگو اين [نعمت‌ها] در زندگى دنيا براى كسانى است كه ايمان آورده‌اند و روز قيامت [نيز] خاص آنان مىباشد اين گونه آيات [خود] را براى گروهى كه مى‌دانند به روشنى بيان مىكنيم* بگو پروردگار من فقط زشتكاری‌ها را چه آشكارش [باشد] و چه پنهان و گناه و ستم ناحق را حرام گردانيده است و [نيز] اينكه چيزى را شريك خدا سازيد كه دليلى بر [حقانيت] آن نازل نكرده و اينكه چيزى را كه نمی‌دانید به خدا نسبت دهيد».
حسینیژرفا تصریح کرد: در این آیات خدا می‌فرماید چه کسی زیورها را محروم می‌کند. در احادیث آمده است که از هر شاخه درخت طوبی موسیقی‌های شنیده می‌شود که کسی در جهان نشنیده است. بر اساس این آیات استفاده از زینت‌ها به جز پنج منطقه تحریم مجاز است.
وی ادامه داد: مورد بعدی در قرآن آیه 10 سوره سبأ است که در آن خداوند می‌فرماید: «وَلَقَدْ آتَيْنَا دَاوُودَ مِنَّا فَضْلًا يَا جِبَالُ أَوِّبِي مَعَهُ وَالطَّيْرَ وَأَلَنَّا لَهُ الْحَدِيدَ: و به راستى داوود را از جانب خويش مزيتى عطا كرديم [و گفتيم] اى كوه‌ها با او [در تسبيح خدا] همصدا شويد و اى پرندگان [هماهنگى كنيد] و آهن را براى او نرم گردانيد». در این جا صدای خوش به تعبیر قرآن فضل و نعمت خداوند به حضرت داود بوده است. حتی یک آیه در قرآن در نکوهش موسیقی نیست همه نکوهش‌ها در خصوص لهو، لغو و زور است که بر اساس روایات یکی از مصادیق این سه غنا عنوان شده است. بر اساس گزارشی که عالم بزرگ شیعه سید جواد عاملی می‌دهد بیست و پنج روایت در نکوهش موسیقی و دوازده روایت در ستایش موسیقی وجود دارد و تفاوت معناداری میان این روایات وجود ندارد.
حسینیژرفا تصریح کرد: من با سی سال تکاپوی نسبی در حوزه موسیقی به همان نتیجه‌ای رسیدم که شریعتی رسید و این باور خود بر اساس نظر دو فقیه بزرگ شیعه یعنی ملامحسن فیض‌کاشانی و ملامحمدباقر سبزواری است. ایشان معتقد بودند که روایات نکوهنده موسیقی ناظر بر موسیقی همان دوره هستند.
وی ادامه داد: اتفاقا بخش قابل توجه فقها در صد سال اخیر تحت تاثیر ایشان بوده‌اند اما جرات نکردند به همین صراحت بگویند و سخن از موسیقی لهوی گفته‌اند و این بدان خاطر است که فقها به ذات موسیقی نظر نداشته‌اند. دلیل اصلی عدم بیان صریح نظرات این است که فقها نمی‌توانند با نظراتی که شکل گرفته است مخالفت کنند و از سوی دیگر فقه دانشی روایت محور است که بر ظاهر تکیه می‌کند.
مشکل موسیقی به سیاستمداران باز می‌گردد
در ادامه ارجمند گفت: کاربردهای موسیقی از نگاه علمی بسیار گسترده است و بسیار مورد توجه فقها بوده است. از سوئی دیگر یک موسیقی بر افراد تاثیر متفاوت دارد. هیچ هنری مثل موسیقی مورد بررسی علمی قرار نگرفته است.
وی تصریح کرد: در فقه پویا چنانچه امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری تصریح کرده‌اند تشخیص درست و یا نادرست بودن موسیقی بر عهده مکلف است.
ارجمند تصریح کرد: اگر موسیقی حرام باشد باید مراسم نقاره‌زنی و نوحه‌خوانی نیز تعطیل شود. مشکل اصلی در این خصوص نه نظر فقهی که موضع‌گیری سیاسی است. نظر مقام معظم رهبری تولید موسیقی متعالی است اما تا سیاست یک بام دو هوا در حوزه موسیقی وجود داشته باشد، متعالی تولید نمی‌شود و مشکل موسیقی نه به فقه که به رفتارهای سیاستمداران باز می‌گردد.
گزارش از میثم قهوه‌چیان
مطالب مرتبط
رضا
| 
۱۳۹۵/۰۶/۱۷ - ۱۰:۰۳
پاسخ
آفرین به این شجاعت در طرح این مباحث با اهمیت به خصوص که مستند به قرآن و روایات است 
