اعتقاد آیت‌الله هاشمی به زعامت قرآن در دوران مدرن

حجت‌الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی، رئیس بنیاد بین‌المللی اسراء در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در تشریح ویژگی‌های تفسیر راهنمای آیت‌الله هاشمی گفت: ضمن عرض تسلیت ارتحال وجود کم‌نظیر انقلاب و نظام اسلامی و جامعه اسلامی ایرانی ما، در خصوص ویژگی‌های تفسیر آیت‌الله رفسنجانی باید عرض کنم که چند جهت باید در این مسئله باید مورد توجه قرار گیرد؛ نخست اینکه باور آیت‌الله رفسنجانی این بود که قرآن به عنوان یک منبع معرفتی می‌تواند در روزگار مدرن زمام مباحث فکری و فرهنگی جامعه را به عهده بگیرد. این مسئله بسیار مهم است که قرآن به عنوان یک منبع معرفتی اصیل که در همه ادوار زندگی می‌تواند نقش‌آفرین باشد، بلکه زمام زعامت فکری و فرهنگی جامعه را در همه زمینه‌ها و نهادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و دیگر جنبه‌ها به عهد بگیرد امر بسیار مهمی است.

حجت‌الاسلام جوادی ادامه داد: یکی از افتخارات آیت‌الله هاشمی مبارزات سنگین بود. ایشان از زمانی که حضرت امام(ره) این حرکت‌ها را آغاز کردند یعنی در دوران جوانی‌شان با این حرف‌ها آشنا شدند و با همه وجود به میدان آمدند و در این مسیر آنچه را که اقتضای حرکت سیاسی مبارزات بود، با جان خریدند. هیچ امری مانع از این ویژگی نشد و به هر حال ایشان مدت زیادی را در زندان بودند و شکنجه‌های زیادی را تحمل کردند، اما از این حرکت اصیل اسلامی باز نیفتادند و در دوران زندان ایشان، دو کار اساسی انجام شد؛ کار اول همین یادداشت‌هایی است که به عنوان تفسیر راهنما از قرآن داشتند که باید به ویژگی آن پرداخته شود. متاسفانه یکی از اموری که به هر جهت جریان‌های سیاسی مورد غفلت قرار می‌گیرد و مخفی می‌ماند، همین روش‌ها و اندیشه‌های یک متفکر است که متاسفانه نادیده گرفته شد. اکنون که به هر حال سایه حضور ایشان متاسفانه از جامعه رخت بسته، جا دارد تا این که این اندیشه به صحنه بیاید و نوع نگاه قرآنی ایشان که در دوران خفقان و در دوران زندان این کار انجام شده است، بار دیگر دیده شود.
ویژگی‌های تفسیر راهنما

رئیس بنیاد بین‌المللی اسراء افزود: ویژگی‌هایی که این تفسیر دارد، قابل ملاحظه است. تفسیری که شاید گفته شود آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به صورت کلاسیک مباحث تفسیری را مطرح نکرده است، اما ویژگی‌ها و خصائلی را هم داشته که می‌توانسته نوع نگاه جدیدی را در تفسیر قرآن تثبیت کند. ایشان با داشتن طبع سالم و سلامت فکری و یک نفسی پاک و بی‌آلایش و یک نگاهی هوشمندانه، خردمندانه و با توجه به آشنایی که به جنبه‌های مختلف فکری و فرهنگی جامعه داشتند، می‌توانستند به سمت قرآن بیایند و از محدوده قرآن بهره‌های فراوانی ببرند. قرآن این امکان را برای انسان‌هایی که از سلامت فکر و روح برخوردار هستند و توانمندی اجتماعی و خردمندی خاص را به لحاظ فکری و اعتدال در زمینه عمل دارند، فراهم می‌کند که بتوانند از آن بهره‌مند شوند. به هر حال آیت‌الله هاشمی با همین ویژگی‌ها در خلوت و تنهای خودشان در زندان سراغ قرآن رفتند و با اعتقاد و باور اینکه قرآن می‌تواند یک منبع معرفتی اصیل برای زعامت فکری و فرهنگی جامعه مدرن هم باشند، نکات بسیار ارزشمند و کدهای بسیار مورد توجهی را توانستند از قرآن استخراج کنند.
حجاب سیاست مانع شناخت چهره‌های دینی

جوادی با بیان اینکه عنوانی که برای تفسیرشان انتخاب کردند عنوان جالبی است، گفت: تفسیر راهنما به جهت اینکه ایشان در حقیقت قرآن را به مثابه قانون اساسی جهان توحید می‌دانستند و از نظر ایشان قرآن در همه زمینه‌های که برای یک جهان توحیدی لازم است، نقشه دارد اما نقشه‌هایش را به صورت راهنما و کد در حقیقت قرار داده است. همان طور که مستحضر هستید قانون اساسی یک سر نخ‌ها و سرفصل‌هایی را اشاره می‌کند که قوانین دیگر شارع آن قانون هستند؛ زندگی اهل بیت(ع) شرح عملی قرآن است که قانون اساسی است، این معنا را حضرت آیت‌الله هاشمی کاملا درک کرده بودند و با این نگاه وارد حوزه تفسیر شدند و از این نقطه نظر در ابعاد مختلفی که آیات الهی به آن پرداخته است، نکات و کدهایی که راهنمای مسائل است را با دقت نظری که داشتند استخراج می‌کردند. این نکته قابل توجه است و باید برای قرآن پژوهان چنین نگاهی را تقویت کنیم و من تکرار می‌کنم که به هر حال شرایط سیاسی گاهی وقت‌ها اجازه نمی‌دهد که چهره‌های دینی و چهره‌های فکری و روحی افراد خوب واضح و روشن شود.
هاشمی زنده است چون انقلاب زنده است

وی ادامه داد: تفسیر راهنما یک میراث ارزشمند‌ی است که نگاهی خاص دارد؛ آیت‌الله هاشمی با وجودی که در همه زمینه‌ها حضور داشت اما برجسته‌ترین چهره‌اش چهره اجتماعی و سیاسی بود. از این نقطه‌نظر هم بهره‌های مناسب‌تری را برای فهم قرآن می‌توانستند استخراج و استنباط کنند. به نظر من کار تحقیقاتی که برای این امر شده قابل ملاحظه است؛ خصوصا مراکز قرآنی اگر به این بُعد از شخصیت بپردازند، می‌توانند برای جامعه قرآنی فواید زیادی را به ارمغان بیاورند.

رئیس بنیاد بین‌المللی اسراء در پاسخ به این پرسش که فقدان آیت‌الله هاشمی در حوزه اندیشه دینی چه تبعاتی می‌تواند به همراه داشته باشد؟ گفت: یک بیان استثنائی امام در خصوص شخصیت هاشمی دارند. این بیان بسیار پرمعنا و پر مغز است که فقط در ارتباط با آیت‌الله هاشمی گفته شده است و نه در ارتباط با سایر دوستان و کسانی که با آیت‌الله هاشمی هم رزم بودند و آن اینکه بعد از ترور آیت‌الله هاشمی، امام فرمودند که هاشمی زنده است چون انقلاب زنده است. این بیان، فرمایش بسیار والا و ارزشمندی است و باور امام خمینی(ره) نسبت به آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی را در این پیام می‌شود دید.
نگرش وحدت‌مدارانه و جامع

جوادی تصریح کرد: انقلاب ویژگی‌هایی داشت و دارد و خصائل این انقلاب را بایستی یک به یک رصد کرد اما یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های انقلاب عبارت بود از خردورزی و عقلانیت و تدبیری که اقتضای این خردورزی شایسته است. به هر حال امام رضوان‌الله با دست خالی پیروز شود، ولی آنچه که باعث شد که امام به موفقیت برسد، به لحاظ روشی تدبیر عاقلانه و مدبرانه‌ای بود که همه مردم را به صحنه آورد و همه جهات وحدت را در جامعه شکوفا کرد. امام با وحدت کلمه توانست این انقلاب را موفق و پیروز گرداند و این نظام را استوار سازد. این وحدت در نگاه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به صورت شفاف و روشنی وجود داشت. ممکن است حرف‌های پراکنده‌ای از این سو و آن سو گفته شود اما ویژگی نگرش وحدت‌مدارانه و جامع به همه افراد و همه اشخاص، خصوصا شخصیت‌های ممتازی که برای انقلاب و برای نظام دل سوزانده و خدمت کرد‌ه‌اند، از امتیازات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی است.
اعتدال در مقام عمل و خردمندی در مقام فکر

رئیس بنیاد بین‌المللی اسراء افزود: خلآئی که ممکن است با رفتن آیت‌الله هاشمی در جامعه ایجاد شود، فقدان همین خردمندی و تدبیر عاقلانه و هوشمندانه است. ایشان در مقام فکر و اندیشه و عمل از منادیان اعتدال بودند. ایشان همواره از افراط و تفریط که منشأ همه فسادها و انحرافات است در رنج بود و نگران بود. ایشان همواره به جریان‌هایی که متاسفانه در کشور رخنه کرده‌اند و فساد را ایجاد کرده‌اند و در واقع همان جریان افراط و تفریط هستند، اعتدال را گوشزد می‌کرد. ایشان اعتقاد به اعتدال در مقام عمل و خردمندی در مقام فکر و اندیشه داشت. 

وی تصریح کرد: باید به یاد داشته باشیم که آیت‌الله هاشمی دارای سابقه مبارزات سنگینی بود. ایشان از یاران اولیه حضرت امام(ره) بود و رهبر انقلاب اسلامی جایگاه بالایی برای ایشان قائل بود. ایشان مدت زیادی در زندان بودند و سختی‌های زیادی را متحمل شدند، اما از این حرکت اصیل اسلامی باز نایستادند و در دوران زندان ایشان، دو کار اساسی انجام شد. مبارزات ایشان تنها در حوزه سیاسی محدود نبود و ایشان به کار علمی نیز پرداختند و این نشان می‌دهد که فعالیت‌های ایشان مبتنی بر اندیشه بود. اعتدال آیت‌الله هاشمی را می‌توان راه و روش ایشان دانست که به یادگار گذاشته است. 

جوادی در پایان گفت: اگر ما بخواهیم راه این شخصیت در جامعه تداوم داشته باشد، باید به دنبال اعتدال باشیم. جامعه‌ اسلامی و هوشمند ما الان آیت‌الله هاشمی را کاملا درک می‌کند و نظام فکری و روش زندگی و حیات سیاسی، اجتماعی ایشان را کاملا دریافته است. ایشان در پایان حیات پر برکت اجتماعی و سیاسی‌شان فرمودند که اکنون دیگر مرگ برای من راحت است، به جهت آن است که مردم به سمت اصالت فکری و فرهنگی و همچنین خردمندی و اعتدال روی آوردند و این باعث نشاط ایشان شد و باعث شد که هیچ نگران دیگری از مرزهای نظام و اجتماعی نداشته باشد. این که امام فرموده است هاشمی زنده است از آن جهت که انقلاب زنده است به این معناست که ما اگر بخواهیم هاشمی را در مجموعه خودمان داشته باشیم و آیت‌الله ‌هاشمی همچنان نقش‌آفرین باشد، باید جامعه را به خردمندی و هوشمندی و تدبیر و همچنین اعتدال در عمل فرا بخوانیم که این باعث تضمین ماندگاری و تامین این نظام و انقلاب است.