آيا دعای «مقلب القلوب» از معصومين(ع) است
عبارت «يا مقلب القلوب و الابصار» در برخي احاديث که در مورد اذکار نوافل است آمده است
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) آریا نوشت: يکي از آيين هاي ويژه هنگام گردش سال شمسي، خواندن « نيايش گردش سال» يا «دعاي تحويل سال» است که خانواده هاي ايراني با توجه به باورهاي خود در اين هنگام دعايي که به صورت رسمي در رسانه ها پخش مي شود را مي‌خوانند، دعاي معروف «يا مقلب القلوب و الابصار، يا مدبر الليل و النهار، يا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الا أحسن الحال» است.
در کتاب‌هاي مشهور ادعيه همچون «اقبال الاعمال» سيد‌ابن‌طاووس و «مصباح المتهجد» شيخ طوسي اشاره‌‌اي به دعاي تحويل سال نگرديده و اين نشان مي‌دهد چه در منابع اهل سنت و چه در منابع تشيع، سند روايي مورد اعتماد براي آن موجود نيست. اما علامه محمد باقر مجلسي(1037-111ه.ق) در کتاب «زادالمعاد» در خصوص اين دعا گزارش مي‌کند که در کتب غير مشهوره؛ روايت کرده‌اند که در وقت تحويل سال اين دعا را بسيار بخوانيد: يا مقلب‌القلوب والابصار يا مدبر الليل والنهار يا محول الحول و الاحوال حول حالنا الي احسن الحال، بعضي ذکر کرده‌اند، اين دعا 366 مرتبه گفته شود. بنابراين با توجه به اين گزارش، دعاي تحويل سال در دوره صفويه مرسوم و معمول بوده است.
در هر حال جداي از اين که دعاي تحويل سال تا پيش از دوره صفويه چگونه بوده و اين دعا در کدام يک از مآخذ حديثي نقل شده است، نفس دعا يا قرائت قرآن يا حتي نمازگزاردن، هنگام تحويل سال نشان از اسلامي شدن نوروز دارد. حتي بعضي‌ها معتقدند عبارات دعاي تحويل سال برگرفته از عبارات قرآني يا احاديث و رواياتي است که در معتبرترين مآخذ شيعي نظير «التهذيب» شيخ طوسي نقل شده است.
بنا بر نقل علامه مجلسي، اين دعا در بعضي کتب چنين آمده است: «يا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الي احسن الحال.» و در روايت ديگر: «يا مقلب القلوب والابصار يا مدبر اليل و النهار يا محول الحول و الاحوال ، حول حالنا الي احسن الحال.» ذکر شده است.
در اين گزارش مجلسي تصريح دارد اين دعا در «کتاب هاي غير مشهور» ثبت و ضبط شده است، اما در کتب اربعه شيعه و کتاب هاي مشهور ادعيه نيامده است.
اگر چه بيشتر ترکيبات اين دعا در قرآن سابقه ندارد و تنها شباهت هايي ديده مي شود. ولي در متون معتبر عربي و کتب ديني، بعضي از اين عبارت ها و مشابه آن ها آمده است که به ذکر چند مورد از آن ها بسنده مي کنيم.
عبارت «مقلب القلوب و الابصار» با اين مفهوم در قرآن سابقه ندارد و منظور از عبارت « … يوما تتقلب فيه القلوب و الابصار » نيز که يک بار در قرآن سوره نور آيه 37 آمده ، منظور روز قيامت است و ارتباط مستقيمي به تحويل سال ندارد؛ البته در بعضي متون ديني دگرگوني طبيعت در فصول سال و زنده شدن طبيعت را به قيامت تشبيه کرده اند.
عبارت «يا مقلب القلوب و الابصار» در برخي احاديث که در مورد اذکار نوافل است آمده است، از جمله در کتاب إعلام الورى بأعلام الهدي شيخ طبرسي ، ص 432، با عبارت «يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَى دِينِک.» و نيز در مصباح المتهجد شيخ طوسي، ص 132٫ در روايتي که مرحوم صدوق در « کمال الدين » ص 353 از قول امام صادق عليه السلام آورده است .
سيد بن طاووس نيز عبارتي دارند در کتاب « اقبال الاعمال » ج1 ص 294 : «فمنها ما وجدناها في کتب أصحابنا رحمهم الله العتيقة ، وقد سقط منها أدعية ليال ، وهو دعاء الليلة الخامسة عشر : سبحان مقلب القلوب والأبصار ، سبحان مقلب الليل والنهار».
عبارت « مدبر الليل و النهار» نيز به اين صورت و مفهوم در قرآن نيامده و عبارت قرآني « يقدر الليل و النهار» از سوره مزمل آيه 20 ، به اين عبارت « مدبر الليل و النهار » شباهت دارد.
برخي احتمال مي دهند، دعاي تحويل سال از دوران صفوي با استفاده از ترکيبات عربي و يا الگو برداري از آن ها ساخته و پرداخته شده است. ولي اين احتمال ضعيف است، چرا که اين دعا در کتب قبل از مرحوم علامه مجلسي (يعني قبل از صفوي) نيز بوده است . و لو اينکه آن کتب الآن در دسترس نيستند، ولي به لحاظ زماني متقدم بر دوران صفويه بوده اند.
اگر چه صد در صد نمي توانيم، اين دعا را به معصومين استناد دهيم، ولي محتواي آن هيچ منافاتي با معارف اهل بيت (ع) ندارد. البته قبول داريم که هر دعايي را نمي توان قبول کرد. در روايات هم آمده است، اهل بيت (ع) راهکاري براي شيعيان نشان مي دادند تا آنها خودسرانه برخي ادعيه را نخوانند!
در بررسي ادعيه اي که در کتب روايي آمده است و شايد از لحاظ سند به ظاهر ضعيف هستند، قاعده اي به نام «تسامح ادله» در ميان فقها مي باشد و بسياري از فقها، ادعيه اي را که مضامين والا دارند و با روايات و عقايد شيعه قابل اثبات هستند، بر اساس همين قاعده ، تصحيح مي نمايند!
عمده در اين دعا، مضمون دعايي آن است که منافاتي با تعاليم ديني ندارد، بلکه کاملا هم نيکوست، البته بحث سندي جاي خود را دارد. دعاهاي ديگري از اين دست داريم که سند محکمي براي آنها ذکر نشده، اما به سبب مضامين عاليه اي که دارند مورد تاييد علماي دين قرار گرفته اند، همانند مناجات شعبانيه که مرحوم امام خميني سفارش زيادي بر خواندن آن دارند. در مورد دعاي تحويل سال هم شاهد هستيم که هيچ يک از علما مخالفتي با آن نکرده و مقام معظم رهبري و امام خميني(ره) در پيامهاي نوروزي همواره آنرا مي خواندند که اين کار تاييد بر صحت محتوايي اين دعا مي باشد.
در کتاب‌هاي مشهور ادعيه همچون «اقبال الاعمال» سيد‌ابن‌طاووس و «مصباح المتهجد» شيخ طوسي اشاره‌‌اي به دعاي تحويل سال نگرديده و اين نشان مي‌دهد چه در منابع اهل سنت و چه در منابع تشيع، سند روايي مورد اعتماد براي آن موجود نيست. اما علامه محمد باقر مجلسي(1037-111ه.ق) در کتاب «زادالمعاد» در خصوص اين دعا گزارش مي‌کند که در کتب غير مشهوره؛ روايت کرده‌اند که در وقت تحويل سال اين دعا را بسيار بخوانيد: يا مقلب‌القلوب والابصار يا مدبر الليل والنهار يا محول الحول و الاحوال حول حالنا الي احسن الحال، بعضي ذکر کرده‌اند، اين دعا 366 مرتبه گفته شود. بنابراين با توجه به اين گزارش، دعاي تحويل سال در دوره صفويه مرسوم و معمول بوده است.
در هر حال جداي از اين که دعاي تحويل سال تا پيش از دوره صفويه چگونه بوده و اين دعا در کدام يک از مآخذ حديثي نقل شده است، نفس دعا يا قرائت قرآن يا حتي نمازگزاردن، هنگام تحويل سال نشان از اسلامي شدن نوروز دارد. حتي بعضي‌ها معتقدند عبارات دعاي تحويل سال برگرفته از عبارات قرآني يا احاديث و رواياتي است که در معتبرترين مآخذ شيعي نظير «التهذيب» شيخ طوسي نقل شده است.
بنا بر نقل علامه مجلسي، اين دعا در بعضي کتب چنين آمده است: «يا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الي احسن الحال.» و در روايت ديگر: «يا مقلب القلوب والابصار يا مدبر اليل و النهار يا محول الحول و الاحوال ، حول حالنا الي احسن الحال.» ذکر شده است.
در اين گزارش مجلسي تصريح دارد اين دعا در «کتاب هاي غير مشهور» ثبت و ضبط شده است، اما در کتب اربعه شيعه و کتاب هاي مشهور ادعيه نيامده است.
اگر چه بيشتر ترکيبات اين دعا در قرآن سابقه ندارد و تنها شباهت هايي ديده مي شود. ولي در متون معتبر عربي و کتب ديني، بعضي از اين عبارت ها و مشابه آن ها آمده است که به ذکر چند مورد از آن ها بسنده مي کنيم.
عبارت «مقلب القلوب و الابصار» با اين مفهوم در قرآن سابقه ندارد و منظور از عبارت « … يوما تتقلب فيه القلوب و الابصار » نيز که يک بار در قرآن سوره نور آيه 37 آمده ، منظور روز قيامت است و ارتباط مستقيمي به تحويل سال ندارد؛ البته در بعضي متون ديني دگرگوني طبيعت در فصول سال و زنده شدن طبيعت را به قيامت تشبيه کرده اند.
عبارت «يا مقلب القلوب و الابصار» در برخي احاديث که در مورد اذکار نوافل است آمده است، از جمله در کتاب إعلام الورى بأعلام الهدي شيخ طبرسي ، ص 432، با عبارت «يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَى دِينِک.» و نيز در مصباح المتهجد شيخ طوسي، ص 132٫ در روايتي که مرحوم صدوق در « کمال الدين » ص 353 از قول امام صادق عليه السلام آورده است .
سيد بن طاووس نيز عبارتي دارند در کتاب « اقبال الاعمال » ج1 ص 294 : «فمنها ما وجدناها في کتب أصحابنا رحمهم الله العتيقة ، وقد سقط منها أدعية ليال ، وهو دعاء الليلة الخامسة عشر : سبحان مقلب القلوب والأبصار ، سبحان مقلب الليل والنهار».
عبارت « مدبر الليل و النهار» نيز به اين صورت و مفهوم در قرآن نيامده و عبارت قرآني « يقدر الليل و النهار» از سوره مزمل آيه 20 ، به اين عبارت « مدبر الليل و النهار » شباهت دارد.
برخي احتمال مي دهند، دعاي تحويل سال از دوران صفوي با استفاده از ترکيبات عربي و يا الگو برداري از آن ها ساخته و پرداخته شده است. ولي اين احتمال ضعيف است، چرا که اين دعا در کتب قبل از مرحوم علامه مجلسي (يعني قبل از صفوي) نيز بوده است . و لو اينکه آن کتب الآن در دسترس نيستند، ولي به لحاظ زماني متقدم بر دوران صفويه بوده اند.
اگر چه صد در صد نمي توانيم، اين دعا را به معصومين استناد دهيم، ولي محتواي آن هيچ منافاتي با معارف اهل بيت (ع) ندارد. البته قبول داريم که هر دعايي را نمي توان قبول کرد. در روايات هم آمده است، اهل بيت (ع) راهکاري براي شيعيان نشان مي دادند تا آنها خودسرانه برخي ادعيه را نخوانند!
در بررسي ادعيه اي که در کتب روايي آمده است و شايد از لحاظ سند به ظاهر ضعيف هستند، قاعده اي به نام «تسامح ادله» در ميان فقها مي باشد و بسياري از فقها، ادعيه اي را که مضامين والا دارند و با روايات و عقايد شيعه قابل اثبات هستند، بر اساس همين قاعده ، تصحيح مي نمايند!
عمده در اين دعا، مضمون دعايي آن است که منافاتي با تعاليم ديني ندارد، بلکه کاملا هم نيکوست، البته بحث سندي جاي خود را دارد. دعاهاي ديگري از اين دست داريم که سند محکمي براي آنها ذکر نشده، اما به سبب مضامين عاليه اي که دارند مورد تاييد علماي دين قرار گرفته اند، همانند مناجات شعبانيه که مرحوم امام خميني سفارش زيادي بر خواندن آن دارند. در مورد دعاي تحويل سال هم شاهد هستيم که هيچ يک از علما مخالفتي با آن نکرده و مقام معظم رهبري و امام خميني(ره) در پيامهاي نوروزي همواره آنرا مي خواندند که اين کار تاييد بر صحت محتوايي اين دعا مي باشد.
