در گفت‌و‌گو با ایکنا تبیین شد:
ترجمه قرآن به روسی؛ بایدها و نبایدها/ دلیل اشکالات رایج مترجمان
گروه بین‌الملل: جبرئیل نجفی، مترجم و محقق زبان روسی گفت: ترجمه قرآن کریم حدودا 300 سال در کشور روسیه سابقه دارد و در زمان حکومت پتر کبیر نخستين ترجمه كامل قرآن صورت گرفت.
جبرئیل نجفی، مترجم و محقق زبان روسی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به پیشینه و جایگاه زبان روسی در جهان، میزان اهتمام به ترجمه و نگارش آثار اسلامی به زبان روسی به ویژه ترجمه کلام وحی و بایدها و نبایدهای ترجمه قرآن به روسی پرداخت.
وی گفت: امروزه زبان روسی به عنوان یکی از زبان‌های بین‌المللی در تجارت، صنعت، فرهنگ و هنر کاربرد زیادی پیدا کرده است. در میان زبان‌های گروه اسلاوی(از شاخه‌های خانواده بزرگ زبان‌های هندواروپایی) در مقام نخست از لحاظ کاربرد قرار دارد و به عنوان چهارمین زبان پرمخاطب دنیاست. زبان روسی ازميراث ادبی و فكری اصيل و ماندگاری برخوردار است و آثار فكری و ادبی بسياری، از زبان‌های مختلف دنيا به اين زبان ترجمه شده است. جبرئیل نجفی افزود: جایگاه زبان روسی در جهان برای روسیه اهمیت زیادی دارد و روسیه سعی می‌کند تا در کشورهای روس‌زبان و دیگر کشورهای جهان آموزش زبان روسی و یادگیری آن را تشویق کند.در طول قرن‌های اخیر، کشور روسیه همواره یکی از قدرت‌های بزرگ سیاسی و اقتصادی جهان به شمار می‌آمده است.
نجفی تصریح کرد: کتاب‌های متعدد دینی به زبان روسی ترجمه شده که از آن جمله نهج‌البلاغه و منتخب اصول کافی بوده است.علاوه بر کتاب‌های دینی و مذهبی، کتب دیگری مربوط به فرهنگ و آیین ایرانیان نیز در روسیه از اهمیت فراوانی برخوردار است و با توجه به گسترش روابط روزافزون ایران و روسیه در زمینه‌های مختلف علمی، اقتصادی و فرهنگی و همچنین با توجه به اهمیت و ارزش قرآن و آیات آن برای مسلمانان روسی در جهان، ضرورت تحقیق و پژوهش در این حوزه به زبان روسی بیش از پیش آشکار می‌شود.
ترجمه قرآن؛ راهی برای تبیین حقایق کلام وحی
این محقق زبان روسی ادامه داد: یکی از بهترین روش‌های آشناکردن جهانیان با حقایق و معارف قرآنی ترجمه‌کردن آیاتی از قرآن و شرح و تفسیر آن است، مردم جهان علاقه دارند که بدانند در قرآن چه حقایقی نهفته است که از ملل مختلف با فرهنگ‌های گوناگون امت واحدی به نام مسلمانان ساخته و بر یک صدایی و هماهنگی آنان در برابر ستمگران تأکید دارد؛ لذا ضرورت ایجاب می‌کند که قرآن به تمام زبان‌های زنده دنیا به ویژه روسی ترجمه شود و در اختیار آنان قرار گیرد تا خود از قرآن به صورت مستقیم بهره‌مند شوند. البته باید این کار با نظارت کامل افراد متخصص صالح و کارشناسان علوم دینی انجام گیرد.
وی بیان کرد: ترجمه قرآن به دیگر زبان‌ها در راستای آشنایی ملت‌های بیگانه از زبان عرب با حقایق و معارف قرآنی، یکی از ضرورت‌های تبلیغی به شمار می‌رفته است. مبلغان دینی همواره با ترجمه و تفسیر آیات و سوره‌هایی از قرآن مردم را به راه راست هدایت می‌کرد‌ه‌اند. ترجمه قرآن از دیرزمان تاکنون در سیره جاری دانشمندان مسلمان و حتی غیر مسلمان بوده است؛ زیرا باید با مردم هر قومی با زبان خودشان سخن گفت، به ویژه اینکه قرآن کتابی آسمانی دینی است که همه ملل جهان را به اسلام دعوت می‌کند و اختصاص به ملت عرب ندارد. از طرفی دیگر ملت‌هایی که به زبان عربی آشنایی ندارند، نباید مجبور باشند زبان عربی یاد بگیرند، هر چند که برخی یاد‌گرفتن زبان عربی را فضیلت می‌دانند.
این مترجم زبان روسی با مقایسه ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف با ترجمه انجیل گفت: کتاب پرفیض قرآن کریم از آغاز نزول تنها به 147 زبان ترجمه شده، در حالی که انجیل تا سال 2012 به بیش از 2 هزار زبان ترجمه شده بود که این نشان از ضعف کاری و نیاز فراوان در این حوزه دارد. شايد كمتر زبان خارجی را پيدا كنيم كه مانند زبان روسی، قرآن بارها به آن زبان ترجمه شده باشد. اين فراوانی ترجمه ها بیشتر مربوط به تاريخ و جغرافيای روسيه است؛ زيرا پيوستگی روسيه با سرزمينهای اسلامی از شرق و جنوب، از تمام كشورهای اروپايی پيشتر است و مدتها حاكمان مسلمان در سرزمين روسيه حكومت كردهاند و طبيعی است كه روسيه چه به صورت صلح و چه به صورت جنگ، روابط گستردهای با مسلمانان داشته باشد. همين امر نيز سبب شده است كه روسها از ديرباز به بررسی اسلام علاقه پيدا كنند.
سابقه سیصدساله ترجمه قرآن در روسیه
جبرئیل نجفی قدمت ترجمه قرآن به زبان روسی را یادآور شد و افزود: ترجمه قرآن کریم حدودا 300 سال در کشور روسیه سابقه دارد، پتر كبير(از امپراطورهای روسیه) مدرسه ای به منظور آشنايی با زبان‌های شرقی تأسيس كرد و در زمان حکومت وی نخستين ترجمه كامل قرآن صورت گرفت كه در سال 1716 در سن‌پترزبورگ چاپ شد. اين ترجمه را دانشمند بزرگ روسی پتر واسیلیویچ پاسنيكوف انجام داد. خانم والیریا پاراخووا نیز از مترجمان قرآن به روسی هستند که ترجمه وی در بیشتر کتابخانه‌ها و مراکز قرآنی روسیه موجود است، این ترجمه اشتباهاتی دارد که به دلیل ترجمه تحت‌اللفظی واژگان بوده است؛ اما ترجمههای بعدی این اشتباهات را ندارد. هرچند ترجمه پاراخووا در ميان ترجمههای قرآن به زبان روسی جای خود را باز كرده است و ناشران موفق شده‌اند كه آن را ميان خوانندگان نشر و با شیوه‌های خاصی رواج دهند.
نجفی تأکید کرد: اين رواج برای زيبايی ترجمه نبوده، بلكه علاقه زيادی كه به شناخت معارف كتاب خدا در اصل و ترجمه معانی آن در مرحله بعد وجود داشته و نيز احساسات مردم در اين رواج تأثير داشته است. علاوه بر اين بازار كتاب از ترجمه های ديگر خالی بوده و يا ترجمهها به صورت زيبايی عرضه نشده است، و در چنین شرایطی تلاش بزرگانی مانند ایگناتی یولیا نوویچ كراچكوفسكی، از دیگر مترجمان قرآن به روسی ناديده گرفته می‌شود.
ناظم زینال‌اف؛ نخستین مترجم شیعه قرآن به روسی
وی در ادامه به نخستین ترجمه قرآن به زبان روسی توسط یک شیعه اشاره کرد و گفت: کتاب «ترجمه قرآن کریم به زبان روسی» نخستین ترجمه قرآن کریم به زبان روسی است که توسط مترجمی شیعی به نام ناظم زینال‌اف، انجام شده است. این مترجم تلاش کرده است تا در حد امکان این اثر را از نواقص، اشکالات و کاستی های ترجمه‌هایی که پیش‌تر از سوی افراد غیر متخصص انجام شده بود، به دور نگاه دارد. این ترجمه دو روش اصلی ترجمه تحت‌اللفظی و ترجمه مفهومی را در خود جمع کرده است.
این مترجم زبان روسی بیان کرد: ناظم زینال‌اف کارهای ترجمه‌ای زیادی در زمینه قرآن کریم انجام داده است. پیش از وی ۱۵ ترجمه روسی از قرآن کریم از سوی افراد مسیحی و برادران اهل سنت انجام شده بود.
نجفی تصریح کرد: ترجمههای پیشینی که به زبان روسی انجام شده است، کسانی ترجمه کرده‌اند که خودشان علوم اسلامی را نخوانده بودند و صرفا مترجم و بیشتر هم اهل تسنن بوده‌اند و بعضا بر اساس نظرات شخصی‌شان بوده است.
بایدها و نبایدهای ترجمه قرآن به زبان روسی
وی بایدها و نبایدهای ترجمه قرآن به روسی را تبیین و اظهار کرد: مترجمین قرآن به زبان روسی علاوه بر تسلط کافی بر زبان و ادبیات روس، باید با اصول و قواعد و علوم اسلامی مرتبط با قرآن مانند تفسیر، روایات، درایه(از شاخه‌های علوم حدیث) و اصول آشنا باشند. ملت‌هایی که عربی نمی‌دانند، حتما باید از طریق ترجمه قرآن با حقایق دین اسلام آشنا شوند و جهانی‌بودن اسلام و محدود نبودن به منطقه جغرافیایی خاص دلیلی برای ترجمه قرآن است.
روسی؛ دومین زبان سخت دنیا
این مترجم زبان روسی تأکید کرد: از لحاظ سختی یادگیری و ساختار گرامری طبق آمار زبان روسی بعد از زبان چینی سخت‌ترین زبان زنده دنیا است. با توجه به اینکه زبان روسی همانند زبان‌های فرانسوی و عربی یک زبان تصریفی(زبان‌هایی با واژه‌های دستخوش تغییر و با وندهای صرفی و اشتقاقی) است و برای بیان یک مفهوم ترکیبات و اصطلاحات متعددی وجود دارد، بنابراین باید در کار ترجمه ظرافت و دقت خاصی به خرج داد. در رابطه با ترجمههای جدید قرآن به زبان روسی باید به محتواهای تولید‌شده در قالب فایل‌های صوتی و تصویری نیز توجه کرد و در حد امکان از کلمات اصیل روسی استفاده کرد و همچنین به ریشه کلمات در زبان مبدأ و مقصد اهتمام بسیار داشت. در ضمن در این راستا باید به تجزیه و تحلیل برخی از آیات قرآن در آثار نویسندگان و شاعران بزرگ روس اعم از پوشکین و لئو تولستوی و ... نیز پرداخت.
این محقق روسی همچنین گفت: هدف اصلی و مهم‌ترین انگیزه در ارائه ترجمه جدیدی از قرآن به زبان روسی، باید تلاش برای آشنایی مردمان روس‌زبان با مفاهیم صحیح قرآن باشد؛ مردمی که پر مطالعه بوده و علاقه فراوانی به مطالعه منابع اصیل دینی دارند و دوست دارند برای شناخت ادیان به منابع اصلی مراجعه کنند تا شناخت بهتری از ادیان پیدا کنند.
نجفی در ادامه اظهار کرد: امیدواریم در آينده‌ای نزديک ترجمههای جديد و خوبی از معانی كتاب خدا ارائه شود. اگر بخواهیم ترجمه قرآن به زبان روسی بازخورد مثبتی داشته باشد، باید به بازخوانی آیات قرآن توسط فردی که زبان مادری‌اش روسی باشد نیز توجه داشت، تا محتوای تولید شده برای مخاطبین روس کاملا قابل فهم و واضح باشد.
عدم آشنایی با علوم اسلامی؛ علت اشکال در ترجمههای روسی قرآن
وی به دلایل مربوط به اشکالات ترجمههای پیشین قرآن به روسی پرداخت و گفت: ترجمههای قبلی قرآن کریم دارای اشکالات متعددی بوده و علت عمده آن نیز عدم آشنایی مترجمان آن به علوم اسلامی و دینی است. نکته قابل توجه هم آن است که باید ترجمه قرآن کریم به زبان‌های مختلف و از جمله زبان روسی به صورت مستمر مورد ارزیابی قرار گیرد تا به غنای محتوایی آن افزوده شود و در تحلیل‌ها و بررسی‌های نهایی کارهای ویراستاری آن صورت گیرد.
جبرئیل نجفی در پایان با اشاره به اهتمام مرکز ترجمان وحی به حمایت از مترجمان قرآن، یادآور شد: مراکزی همچون مرکز ترجمان وحی برای حمایت و همکاری با مترجمان قرآن به زبان‌های مختلف وجود دارد که تمام زیرساخت‌ها برای ترجمه قرآن کریم در آنها فراهم شده است، قرآن‌های ترجمه‌شده، دایرة‌المعارف‌ها، کتب تاریخ، جغرافیا و زبان‌شناسی و هر آنچه برای امر ترجمه لازم است در این مراکز فراهم شده و از مترجمان حمایت می‌شود.
زهرا نوکانی
ناظم زینال‌اف؛ نخستین مترجم شیعه قرآن به روسی
وی در ادامه به نخستین ترجمه قرآن به زبان روسی توسط یک شیعه اشاره کرد و گفت: کتاب «ترجمه قرآن کریم به زبان روسی» نخستین ترجمه قرآن کریم به زبان روسی است که توسط مترجمی شیعی به نام ناظم زینال‌اف، انجام شده است. این مترجم تلاش کرده است تا در حد امکان این اثر را از نواقص، اشکالات و کاستی های ترجمه‌هایی که پیش‌تر از سوی افراد غیر متخصص انجام شده بود، به دور نگاه دارد. این ترجمه دو روش اصلی ترجمه تحت‌اللفظی و ترجمه مفهومی را در خود جمع کرده است.
این مترجم زبان روسی بیان کرد: ناظم زینال‌اف کارهای ترجمه‌ای زیادی در زمینه قرآن کریم انجام داده است. پیش از وی ۱۵ ترجمه روسی از قرآن کریم از سوی افراد مسیحی و برادران اهل سنت انجام شده بود.
ترجمه روسی قرآن ناظم زینال‌اف
جبرئیل نجفی همچنین گفت: زینال‌اف، مترجمی روسی است که با زبان‌های روسی، ترکی، عربی و فارسی آشنایی دارد. از جمله کارهای ترجمه‌ای وی می توان به ترجمه خودآموز قرآن کریم به زبان روسی، آموزش نماز، ۴۰ داستان قرآن کریم، احکام عملی اسلام و احکام برای نوجوانان و جوانان به زبان روسی اشاره کرد. او اکنون نیز به فعالیت‌های علمی پژوهشی در حوزه علوم اسلامی اشتغال دارد. نجفی تصریح کرد: ترجمههای پیشینی که به زبان روسی انجام شده است، کسانی ترجمه کرده‌اند که خودشان علوم اسلامی را نخوانده بودند و صرفا مترجم و بیشتر هم اهل تسنن بوده‌اند و بعضا بر اساس نظرات شخصی‌شان بوده است.
بایدها و نبایدهای ترجمه قرآن به زبان روسی
وی بایدها و نبایدهای ترجمه قرآن به روسی را تبیین و اظهار کرد: مترجمین قرآن به زبان روسی علاوه بر تسلط کافی بر زبان و ادبیات روس، باید با اصول و قواعد و علوم اسلامی مرتبط با قرآن مانند تفسیر، روایات، درایه(از شاخه‌های علوم حدیث) و اصول آشنا باشند. ملت‌هایی که عربی نمی‌دانند، حتما باید از طریق ترجمه قرآن با حقایق دین اسلام آشنا شوند و جهانی‌بودن اسلام و محدود نبودن به منطقه جغرافیایی خاص دلیلی برای ترجمه قرآن است.
روسی؛ دومین زبان سخت دنیا
این مترجم زبان روسی تأکید کرد: از لحاظ سختی یادگیری و ساختار گرامری طبق آمار زبان روسی بعد از زبان چینی سخت‌ترین زبان زنده دنیا است. با توجه به اینکه زبان روسی همانند زبان‌های فرانسوی و عربی یک زبان تصریفی(زبان‌هایی با واژه‌های دستخوش تغییر و با وندهای صرفی و اشتقاقی) است و برای بیان یک مفهوم ترکیبات و اصطلاحات متعددی وجود دارد، بنابراین باید در کار ترجمه ظرافت و دقت خاصی به خرج داد. در رابطه با ترجمههای جدید قرآن به زبان روسی باید به محتواهای تولید‌شده در قالب فایل‌های صوتی و تصویری نیز توجه کرد و در حد امکان از کلمات اصیل روسی استفاده کرد و همچنین به ریشه کلمات در زبان مبدأ و مقصد اهتمام بسیار داشت. در ضمن در این راستا باید به تجزیه و تحلیل برخی از آیات قرآن در آثار نویسندگان و شاعران بزرگ روس اعم از پوشکین و لئو تولستوی و ... نیز پرداخت.
این محقق روسی همچنین گفت: هدف اصلی و مهم‌ترین انگیزه در ارائه ترجمه جدیدی از قرآن به زبان روسی، باید تلاش برای آشنایی مردمان روس‌زبان با مفاهیم صحیح قرآن باشد؛ مردمی که پر مطالعه بوده و علاقه فراوانی به مطالعه منابع اصیل دینی دارند و دوست دارند برای شناخت ادیان به منابع اصلی مراجعه کنند تا شناخت بهتری از ادیان پیدا کنند.
نجفی در ادامه اظهار کرد: امیدواریم در آينده‌ای نزديک ترجمههای جديد و خوبی از معانی كتاب خدا ارائه شود. اگر بخواهیم ترجمه قرآن به زبان روسی بازخورد مثبتی داشته باشد، باید به بازخوانی آیات قرآن توسط فردی که زبان مادری‌اش روسی باشد نیز توجه داشت، تا محتوای تولید شده برای مخاطبین روس کاملا قابل فهم و واضح باشد.
عدم آشنایی با علوم اسلامی؛ علت اشکال در ترجمههای روسی قرآن
وی به دلایل مربوط به اشکالات ترجمههای پیشین قرآن به روسی پرداخت و گفت: ترجمههای قبلی قرآن کریم دارای اشکالات متعددی بوده و علت عمده آن نیز عدم آشنایی مترجمان آن به علوم اسلامی و دینی است. نکته قابل توجه هم آن است که باید ترجمه قرآن کریم به زبان‌های مختلف و از جمله زبان روسی به صورت مستمر مورد ارزیابی قرار گیرد تا به غنای محتوایی آن افزوده شود و در تحلیل‌ها و بررسی‌های نهایی کارهای ویراستاری آن صورت گیرد.
جبرئیل نجفی در پایان با اشاره به اهتمام مرکز ترجمان وحی به حمایت از مترجمان قرآن، یادآور شد: مراکزی همچون مرکز ترجمان وحی برای حمایت و همکاری با مترجمان قرآن به زبان‌های مختلف وجود دارد که تمام زیرساخت‌ها برای ترجمه قرآن کریم در آنها فراهم شده است، قرآن‌های ترجمه‌شده، دایرة‌المعارف‌ها، کتب تاریخ، جغرافیا و زبان‌شناسی و هر آنچه برای امر ترجمه لازم است در این مراکز فراهم شده و از مترجمان حمایت می‌شود.
زهرا نوکانی
مطالب مرتبط
