کالای آموزشی فاخر دینی و قرآنی نداریم/ضرورت رصد انطباق تغییرات کتب درسی با سند تحول
گروه جامعه: رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی بر ضرورت رصد برآیند تغییرات کتب درسی و میزان انطباق آن با سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تأکید و تصریح کرد: کالای آموزشی فاخر دینی و قرآنی تولید نشده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، حجت‌الاسلام والمسلمین محی‌الدین بهرام محمدیان، معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در گفت‌وگویی صمیمی پاسخگوی سوالات ایکنا شد و به ارائه گزارشی از عملکرد اقدامات خود طی چهار سال گذشته پرداخت.
*علامه محمد تقی جعفری از جمله اساتید شما در حوزه مطالعه انسان‌شناسی بودند، در نحوه مدیریت سازمانی خود چگونه از اندیشه‌ها و منش ایشان متأثر بودید؟
هر شاگردی متأثر از استاد خود است و این تأثیرگذاری در اغلب اوقات به صورت ناخودآگاه است. نوع نگاه، انتخاب مباحث و ارائه مثال‌های من همواره از اندیشه‌های ایشان تأثیر پذیرفته و در تصمیمات خود و مدیریت تربیتی به مقوله انسان شناسی توجه ویژه‌ای دارم تا انسان را فردی کوچک و فشرده تصور نکنم، در این راستا برای اراده دانش آموزان و معلمان سهم بسزایی برخوردار هستم.
توجه به ادبیات از دیگر مواردی بود که در پی شاگردی ایشان کسب کردم، چرا که علامه معتقد بودند ارزش‌ها باید توسط زبان و ادبیات فارسی گسترش یابد و تبلیغ شود. ایشان به مولوی علاقه زیادی داشتند و نسبت به مطالعه رمان نیز اقدام می‌کردند و جهان بینی افراد را با مطالعه کتب آنها دنبال می‌کرد و این امر را به بنده نیز توصیه می‌کرد.
از محضر علامه جعفری مزربانی بین احساس و عقل را نیز آموختم، از ایشان آموختم که عقل را به نفع احساس تعطیل نکنم و به خاطر میدان دادن به عقلانیت احساسات خود را زیر پا نگذارم، بلکه معجونی از حس و عاطفه و عقل باشم. این امر در نظام مدیریتی من نیز بروز داشته به نحوی که در عین دوستی و رفاقت با همکاران مطالبه جدی امور محوله را دارم. در این میان باید توجه داشت که وهم را با عقل و هوس را با عشق اشتباه نگرفت.
* آموزش و پروش از نفوذ فضای مجازی و به‌روز بودن محتوای درسی مطابق با نیاز دانش‌آموزان تا حدودی غافل است، برای رفع این خلأ چه برنامه‌هایی را در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی دنبال کردید و در دستور کار آینده خود نیز دارید؟
رویکرد ما در برنامه درسی ملی بعد از تصویب و ابلاغ سند تحول بنیادین، استفاده از رسانه‌های متنوع آموزشی بود، لذا به جای کتاب درسی بسته آموزشی را پیش بینی کردیم و طی سال‌های گذشته بر این اساس حرکت کردیم، اگرچه به طور کلی موفق به فعالیت در این زمینه نبودیم اما رویکرد خود را اینچنین تعریف و مبنای کار قرار دادیم. بسته آموزشی یعنی پیش و پس از کتاب، رسانه‌های دیگری هستند که تکمیل کننده کتاب باشند و در جغرافیای یادگیری و یاددهی و تربیت به ایفای نقش بپردازند که از جمله می‌توان به فیلم آموزشی، نرم افزارها و چندرسانه‌ای‌ها به صورت آنلاین و غیر برخط اشاره کرد. بخشی از این بسته‌ها تجویزی و بخشی اختیاری است؛ همچنین برخی مربوط به مدرسه و برخی مستقیما مورد استفاده دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. همچنین تولید محتوا برای سامانه رشد و معرفی فیلم و نرم افزار مناسب با پایه تحصیلی در پایان کتاب‌ها نیز صورت گرفته است.
سیاست ما متصل شدن تمام مدارس به شبکه ملی تا پایان برنامه پنجم بود اما این مهم محقق نشد و در برنامه ششم در پی ایجاد آن هستیم. البته طرحی در سازمان در حال پیگیری است که در پی الحاق واقعیت‌های افزوده به کتاب درسی است، این امر در چند استان همچون اصفهان، خراسان رضوی، و جشنواره‌های تولید محتوای الکترونیکی دنبال شده است تا به یک فرهنگ تبدیل شود. دولت و آموزش و پرورش توان تولید در تمام عرصه‌ها را ندارد بلکه درصدد است با اعلام سیاست حمایتی، نظارتی و هدایتی از بخش خصوصی نیز بهره گیرد و به ساماندهی آن بپردازد.
سیاست ما در آموزش و پرورش استفاده از رسانه‌های متنوع یاددهی و یادگیری و فضاهای متنوع است و براساس برنامه درس ملی آموزش به کلاس درس اختصاص ندارد، بلکه نمازخانه، کارگاه، موزه ، پارک و .. نیز در این میان نقش دارند، بدین جهت فضای مجازی و رسانه‌ها نیز از سهم به سزایی برخوردار هستند که باید درصدد تقویت آن بود.
* استفاده از فضای مجازی و بسته‌های آموزشی را در مورد درس‌های دینی و قرآن چگونه مدیریت کرده‌اید؟
نرم افزارهای متعددی توسط سازمان پژوهش و جامعه قرآنی کشور تولید شده است اما باید به مطالعه اثربخشی این آثار پرداخت تا دریافت که تا چه میزان می‌توان مفاهیم انتزاعی را با استفاده از این روش آموزش داد. در حوزه پیش دبستان و دبستان محصولاتی از این دست از سوی سازمان و بخش خصوصی در بخش دینی و قرآنی تولید شده است اما اینها کالای فاخر نیستند، بدین جهت در مرکز تکنولوژی آموزشی درصدد هستیم مفاهیم انتزاعی را به حس نزدیک‌تر کنیم و مفاهیم بلند را در قالب‌های کوتاه و جذابی همچون فیلم و کلیپ تاثیرگذار دنبال کنیم، در این میان از همکاری حوزه‌های علمیه نیز استفاده کرده‌ایم.
* طی چهار سال گذشته در راستای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش چه تحولاتی در کتاب‌های درسی به ویژه قرآن و تعلیمات دینی رخ داده است؟
تمام کتاب‌های درسی از پایه اول تا یازدهم بر اساس سند تحول بنیادین و برنامه درسی ملی تغییر پیدا کرد اما این انطباق از دوره متوسطه به بالا بیشتر رخ داد و موضوعاتی همچون تفکر و سبک زندگی، کارآفرینی، انسان و محیط زیست، هنر و .. به کتب افزوده شد و محتواهای درسی جهت گیری عقلانی، تفکر، تقویت ایمان، ابتکار، ارزش‌های اخلاقی و هویت ملی، دینی و انقلابی پیدا کردند تا به انسانی که خروجی مد نظر سند تحول است دست یابیم. لازمه اثربخشی تغییرات کتب درسی این است که سال آینده که موعد تبدیل پایه 12 است مرکز سنجش آموزش و پرورش و یا مرکز سنجش مستقلی بتواند آنچه از سال 89 آغاز شد و تا سال 98 ادامه دارد را بررسی کند و به ارزیابی خروجی مدارس در پایه‌های مختلف بپردازد تا دریابد برآیند کلی تغییرات صورت گرفته در منش و رفتار دانش‌آموزان و نسل فارغ التحصیلان در سال‌های مختلف به چه نحو بوده است تا آموزش و پروش نیز دریابد تا چه حد توانسته است در پیشبرد اهداف پیشرفت توسعه و عدالت در جامعه گام بردارد.
*ارزیابی شما از میزان تأثیرگذاری تغییرات حاصل شده در کتاب‌های درسی چیست؟
متن کتاب‌ها بسیار متفاوت شده است و برداشتی که من به واسطه گفت‌و‌گوهای مکرری که با دانش‌آموزان دارم این است که توانایی و استعداد دانش‌آموزان امروز در زمینه‌هایی همچون گفت‌وگو، نقد و بررسی، اظهارنظر، شجاعت در بیان، ریسک پذیری ما بسیار متفاوت و بیشتر از دانش‌آموزان 10 سال پیش است. همچنین عقلانیت در میان دانش‌آموزان رشد یافته و انتخاب‌ها از پایه‌های مستحکمی برخوردار است. در این میان باید توجه داشت که تمام نقش تربیت را نمی‌توان مرتبط با کتاب‌های درسی دانست چرا که آموزش و پرورش نمی‌تواند مسئول ساخت و ساز و یا تخریب همه امور باشد، بلکه رسانه، خانواده و جامعه نیز در این میان تأثیرگذار هستند و جریان رقیب نیز مشغول به فعالیت در زمینه تخریب است. در کنار کتب درسی خانواده و معلم نیز به عنوان مکمل به ایفای نقش می‌پردازند اما در برخی موارد رقیب‌هایی وجود دارند که نقش تخریبی دارند و مانعی برای رسیدن ما به اهداف محسوب می‌شوند. امروز در برابر ارزش‌های اخلاقی، ارزش‌های غیر اخلاقی نیز وجود دارند و تبلیغ می‌شوند، همچنین در برابر تقویت هویت ملی و انقلابی فعالیت‌های بیگانگان وجود دارد و در برابر سبک زندگی ایرانی و اسلامی، سبک زندگی آمریکایی تبلیغ می‌شود.
* معلمان تا چه حد توانسته‌اند نقش مکملی خود را به درستی ایفا کنند؟
معلم نقش تربیتی و الگویی بر دانش‌آموزان دارد و اگر به صورت حرفه‌ای تربیت شوند و با انگیزه و اعتقاد شغل معلمی را انتخاب کنند و به فعالیت بپردازند یقینا مثمرثمر خواهند بود، اما در جایی که معلمان از تأثیرگذاری کافی برخوردار نبوده‌اند باید علت را در عدم شرایط اشاره شده یافت. در آموزش و پروش نیز شاهد هستیم که بخشی از معلمان صلاحیت‌های حرفه‌ای لازم را ندارند، این افراد یا باید بهسازی شوند و یا نیروهای علاقه‌مند و توانمند جایگزین آنان شود تا ناوگان نیروی انسانی آموزش و پرورش اصلاح شود.
* کتاب «جوان و خانواده» از چه زمانی به مدارس ورود پیدا می‌کند؟
در سال تحصیلی 97- 98 برنامه درسی تربیت سلوک خانواده برای پایه تحصیلی 12 ارائه می‌شود و به ارائه آموزش‌هایی برای جوانان در آستانه ازدواج می‌پردازد تا دانش‌آموزان دریابند برای ایجاد خانواده متعادل و پایدار باید از چه خصوصیاتی برخوردار باشند. هدف سند تحول دست یابی به حیات طیبه است و دست یابی به چنین حیاتی نیازمند داشتن خانواده طیب است. دانش‌آموزان باید بیاموزند که در زندگی مشترک هر یک از زوجین از چه نقش‌هایی برخوردار هستند و سلوک و معیشت آنان در سبک زندگی ایرانی اسلامی باید دارای چه شرایطی باشد.
* شبکه ملی رشد در چه شرایطی به سر می‌برد؟
در حال تقویت این شبکه هستیم، اما آنچه در زمینه فضای مجازی باید در ارتباط با شبکه ملی رشد رخ دهد، به وزارت ارتباطات مربوط می‌شود چرا که هنوز اتصال کامل تمام مدارس به این شبکه به دلیل عدم امکانات و زیرساخت‌ها میسر نشده است.
