کودکان در حوادث و بلایا مغفول مانده‌اند/ اتاق فکر نداریم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) توصیه اسلام به تربیت صحیح و مراقبت درست از کودک توسط والدین و حقوقی که کودک بر گردن پدر و مادر دارد، یکی از پرتکرار‌ترین مباحث تربیتی است که نه تنها در منابع اسلامی بلکه در مباحث و سخنرانی‌های روحانیان در مساجد، هیئت‌های مذهبی، رسانه‌ها و ... مدام تکرار می‌شود ولی در اغلب موارد تنها بر روی نام خوب گذاشتن بر روی فرزند متوقف مانده‌ایم!

اما آیا مراقبت از کودکان در مقابل بلایای طبیعی و غیر طبیعی آن هم در کشوری که با حجم بسیار گسترده ای از حوادث و بلایا مواجه است، نیز یک وظیفه بر عهده پدر و مادر است؟ وقتی همه می‌دانیم هر لحظه ممکن است حادثه‌ای برای ما و فرزندانمان رخ دهد، آیا تربیت نحوه مواجهه با بلایا و حوادث و مراقبت از کودکان در مواجهه با این مسئله وظیفه مهم تربیتی بر عهده والدین نیست؟

همه می‌دانند که در حوادث کودکان آسیب‌پذیرتر هستند و در صورت مواجهه با حادثه‌ای آسیبی بیشتر از بزرگسالان می‌بینند، بر این اساس آیا نباید مسئولان کشورمان به صورت مجزا به این قشر اسیب پذیرتر و البته بسیار مهم جامعه توجه ویژه داشته باشند؟

امروز 8 اکتبر16 مهر ماه روز جهانی کودک است. اما به راستی کودکان جامعه ما چه قدر مورد در برابر بلایای متعددی که هر روز آنها را تهدید می کنند، تربیت شده و ایمن شده‌اند؟ پس از بلایا و حوادث چه نهاد و سازمانی به صورت تخصصی به وضع کودکان آسیب دیده رسیدگی می‌کند؟ آیا برنامه‌ای برای حمایت از کودکان در هنگام بروز آسیب‌ها و بلایا داریم؟ اینها سؤالاتی بود که ما را بر آن داشت به سراغ لیلا محمدی‌نیا، دکترای تخصصی سلامت در حوادث و بلایا برویم.

وی یادداشت‌هایی با محور کودکان در حوادث و بلایا در اختیار خبرگزاری ایکنا قرار داد. در این یادداشت ها آمده است:

«حوادث و بلایا هر ساله در اکثر کشورهای جهان خسارات جانی و مالی قابل توجهی را موجب می‌شود. در این بین کودکان و نوجوانان، به عنوان گروه آسیب پذیر بیش از دیگر افراد از این حوادث و بلایا متاثر شده و مرگ و میری بالای یک سوم و حتی نیمی از حوادث را شامل می‌شوند. طبق گزارش سندی در سال 2014، هر ساله 175 میلیون کودک در جهان تحت تاثیر مخاطرات قرار می گیرند.

از آنجایی که در هر شرایطی كه حقوق كودك مورد بی‌توجهی یا كم توجهی قرار گیرد سلامت و امنیت وی تهدید و برای كودك خطر محسوب می‌شود، در شرایط بحرانی احتمال بروز این شرایط به مراتب بیش از شرایط عادی است. کودکان به عنوان یک گروه اجتماعی که به لحاظ سنی، توانایی در برآوردن نیازهای خود را ندارند در هنگام بروز بحران در رأس گروه‌های آسیب پذیر واقع می شوند. در این شرایط عمدتاً کودکان قادر به برآوردن نیازهای اولیه خود نیستند و گاهی حتی در صورت نبودن شخص، گروه یا سازمان حمایت کننده حیاتشان به خطر می افتد.

كودك آزاری و غفلت از آنها، خشونت و بهره كشی جنسی، تنبیه بدنی، قاچاق، آدم ربایی، كار كودكان، سربازگیری در نیروهای نظامی، محروم كردن كودك از حقوقش، ارتكاب جرائم، خطرات محیطی مانند خشكسالی، زلزله و...، سوءمصرف مواد، ازدواج های زودهنگام و اجباری و آثار روانی ناشی از شرایط بحرانی مهمترین خطراتی هستند كه در شرایط بحرانی كودكان را تهدید می كنند.

کشور عزیزمان ایران نیز از اکثر مخاطرات طبیعی هر ساله متاثر شده و مخاطرات سیل، زلزله و خشکسالی خسارات مالی و تلفات جانی بسیاری را به وجود می آورد. از سوی دیگر نه تنها سیل، زلزله و خشکسالی کودکان عزیز این مرز و بوم را تهدید می‌کند بلکه حوادث جاده‌ای هر ساله جان بسیاری از کودکان و نوجوانان دلبندمان را می‌گیرد.

اگر چه نمی‌توان جلوی وقوع برخی مخاطرات را گرفت اما می‌توان با ارتقای آمادگی میزان خسارات را تا حد زیادی کاهش داد و با اقدامات پیشگیرانه و آماده سازی، خود را در برابر این مخاطرات مصون ساخت همان گونه که ژاپن زلزله را به عنوان یک امر طبیعی پذیرفته و خود را با آن تطبیق داده است. پس می‌توان با برنامه ریزی با رویکرد قبل، حین و بعد از بلایا و ایجاد آمادگی در جامعه به ویژه کودکان و نوجوانان میزان خسارات و آسیب‌های این گروه را تا حد بسیار زیادی تقلیل داد. البته این امر نیازمند همکاری کلیه سازمان های متولی کودکان است.

از آنجا که کودکان و نوجوانان سازندگان آینده این مرز و بوم هستند و به عنوان سرمایه ملی محسوب می‌شوند، پس ضرورت دارد که برای حفظ سلامت آنها به ویژه در زمان حوادث و بلایا که به دلیل آشفتگی و تخریب زیرساختارها بیش از دیگر زمان ها در معرض تهدید و آسیب هستند، برنامه ریزی کنیم. با توجه به رسالت و متولی بودن سازمان مدیریت بحران این مسئله می تواند به عنوان یک مسئله ملی و جزء اولویت های برنامه ای دنبال شود.

به نظر می‌رسد اگر چه سازمان‌های متولی کودکان در کشور متعدد هستند از جمله سازمان بهزیستی، سازمان آموزش و پرورش، سازمان هلال احمر گروه جوانان و نوجوانان، سازمان‌های مردم نهاد، وزارت بهداشت و آموزش پزشکی و دیگر سازمان های حقیقی و حقوقی اما با توجه به عملکرد مجزای کلیه این سازمان ها، هنوز امر کودکان در حوادث و بلایا از موضوعات مغفول مانده است . مدیریت بحران کشور با توجه به جایگاه حقیقی و حقوقی خود می تواند نقش هدایتی و اتاق فکری و برنامه ریزی ملی در راستای جهت دهی سازمان های متولی کودکان داشته باشد، می تواند هسته مرکزی فعالیت‌های این کودکان باشد. اهمیت کودکان، حمایت و توجه کودکان امری است که بایستی در ابتدا مورد توجه مدیران و مسئولین باشد و برای این قشر به صورت مجزا برنامه ریزی شود.

نیازمند برنامه ریزی ملی برای حمایت از کودکان در بلایا هستیم

کودکانمان عزیزترین افراد خانواده هستند، همان گونه که برای تامین مایحتاج و نیازهای آنها با جان و دل هزینه می کنیم، پس باید برای حمایت از آنها و جلوگیری از آسیب های ناگواری که به دنبال حوادث وبلایا آنها را تهدید می کند هم در سطح ملی برنامه ریزی کنیم. بدیهی است که زمانی برنامه ای جامع، مثمر ثمر و با کارایی بالا خواهیم داشت که به صورت کارشناسانه و با اعمال نظرات کلیه متخصصین اعم از متخصصین کودکان، متخصصین حوادث و بلایا، روانشناسان کودک، متخصصین آموزش و پرورش کودکان، سازمان های امدادی و درمانی و ... تنظیم و اجرا شود.

همان طور که دیگر کشورها اعم از ژاپن و کشورهای اروپایی توانسته اند اقدامات مثمر ثمری برای کودکانشان نسبت به مخاطرات تنظیم کنند، چه بسا بتوانیم با پتانسیل های داخلی برنامه ای منسجم و کارآمد نه تنها برای کودکان و نوجوانان ایران تدوین و اجرا کنیم بلکه با ایجاد اقدامی بشر دوستانه حامی اصلی حمایت کودکان در منطقه خاورمیانه باشیم که هر روز دستخوش اخبار جان سوز کودکان آسیب دیده جنگ است.

امید است که با تشکیل کارگروه ملی حمایت از کودکان و نوجوانان در حوادث و بلایا، به صورت تیم تخصصی و کارشناسانه بتوانیم سلامتی جسمی و روحی کودکان این مرز و بوم را در مقابل حوادث و بلایا تامین کنیم.

اما در این خصوص سؤال هایی که به ذهن می‌رسد این است که سازمان متولی رسیدگی به کودکان در خصوص حوادث و بلایا کیست؟ چه سازمانی نیازمندی های کودکان را شناسایی کرده و آن را به نیروهای اجرایی ارائه کرده است؟ اصلا نیروی اجرایی واحدی برای گروه کودکان و نوجوانان در نظر گرفته شده است؟ محققین اگر بخواهند دستاوردهای خود را به عنوان پیشنهادات در اختیار مسئولین قرار دهند به کدام سازمان و ارگان دولتی، غیر دولتی بایستی مراجعه کنند؟

بحث آموزش کودکان و نوجوانان که از موضوعات داغ و پر مخاطب این روزها است را کدام سازمان یا نهاد مقرر است پیگیری کند؟ آیا سر فصل های آموزشی کودکان و نوجوانان در حوزه حوادث و بلایا بایستی توسط یک نهاد خاص انجام گیرد یا موضوع چند تخصصی است که از ابعاد مختلف و تخصص و مسئولین سازمان های متعدد بایستی مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد؟ آیا سازمانی تعبیه شده است تا این نتایج سازمان های پراکنده را یکپارچه کند؟ آیا سر فصل های کتب درسی دهه های گذشته به اندازه کافی تجربه آزمون و خطا را سپری نکرده است؟

با توجه به ضرورت آمادگی همه اقشار جامعه در مقابل حوادث و بلایا، کودکان و نوجوانان از مسئله مبرا نبوده و ضرورت دارد که برای آنها برنامه ریزی اختصاص تری در حوزه مدیریت بلایا انجام شود. به نظر می رسد به هر اندازه که فرزندان مان برایمان مهم هستند بایستی سرمایه گذاری، تحقیق، اقدام و هماهنگی بین سازمانی جهت تنظیم سرفصل های آموزشی مناسب در حوزه حوادث و بلایا با اختصاص رده سنی بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد. قطعا نسل های جدید نسبت به نسل ماقبل خود از هوش و ذکاوت بیشتر و قابلیت یادگیری بالاتری برخوردار است.

تحقق این مسئله مستلزم استفاده از کارشناسان با تجربه روانشناس کودک در کنار تصمیم گیران و تصمیم سازان مدیریت بحران است. بعلاوه تحقق یکپارچکی و هم افزایی سازمان های علاقه مند به کار در حوزه کودکان مستلزم تشکیل کمیته ملی کودکان در حوادث و بلایا است.

قابل ذکر است که در دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران اولین گام را در روز ارزشمند استاد 12 فروردین ماه 1395 پایه گذاری کرده ایم که با همت سازمان ها و همکاری بیش از پیش آنها می توان در رفع چالش های مطرح شده اقداماتی ارزشمند برداشت».