تجلیل از مقام علمی استاد محمدباقر حجتی/ شاگردان مکتب قرآن از ویژگیهای استاد گفتند
گروه دانشگاه ــ در حاشیه دومین همایش ملی مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم که امروز در دانشگاه پیام‌نور برگزار شد؛ از مقام علمی حجت الاسلام والمسلمین استاد سیدمحمدباقر حجتی تجلیل شد و شاگردان در بازگویی خاطرات خود از استاد، به عقلانیت و استواری در بیانات ایشان و دلسوزی و پیگیری‌شان نسبت به سرنوشت شاگردان در مسیر قرآن اشاره کردند.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ در حاشیه دومین همایش ملی مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم که امروز پنج‌شنبه، 10 اسفندماه جاری در سازمان مرکزی دانشگاه پیام‌نور تهران برگزار شد، از مقام علمی، پژوهشی و آموزشی حجت الاسلام والمسلمین استاد سیدمحمدباقر حجتی، پژوهشگر، استاد فلسفه و قرآن‌پژوه تجلیل به عمل آمد.
پیش از سخنان استاد، دو تن از شاگردان ایشان به بیان خاطرات خود از دوران شاگردی در محضر استاد گفتند. ابتدا مجید معارف که از شاگردان سال‌های دور استاد حجتی بوده به سخنرانی پیرامون شخصیت علمی استاد خود پرداخت. وی گفت: 35 سال قبل و در سال 1361 نخستین برخورد من با استاد حجتی بود و من ابتدا با شخصیت و بعد با شخص ایشان آشنا شدم.
معارف ادامه داد: در شیراز بودم که شنیدم دانشگاه تربیت مدرس رشته علوم قرآن و حدیث را دایر کرده و پذیرش دانشجو دارد. منابع آزمون که اعلام شد، 2 کتاب تاریخ قرآن در میان منابع به چشم می‌خورد که یکی سطح را معرفی و دیگری که کتاب استاد بود وارد عمق شده بود. رشته دانشگاهی من آن زمان اقتصاد بود، در آن آزمون که اولین آزمون علوم قرآنی پس از انقلاب بود شرکت کردم و پذیرفته شدم و تغییر رشده دادم و وارد دانشگاه تربیت مدرس شدم که در مجموع در آن دانشگاه دو اتاق قرضی در اختیار ما بود. در شرایطی درس خواندن در این رشته را آغاز کردیم که هر لحظه منتظر بودیم این دو اتاق و گروه منحل شود. آن زمان تنها کسی که پایه کار و این رشته بود استاد حجتی بود که 4 دانشجو را هدایت می‌کرد.
وی افزود: پس از دو ترم تحصیل در آن دانشگاه عملا زیر پوشش علمی 3 محمدباقر؛ استاد محمدباقر حجتی، استاد محمدباقر بهبودی و استاد محمدباقر محقق بودم. در بین این اساتید دو نقر در وجود من رقابت علمی شدید داشتند، یکی استاد حجتی در علوم قرآنی و دیگری استاد بهبودی در علوم حدیث بود که این دو علم را به ما منتقل می‌کردند و من مدیون هر دو هستم. البته آن تعادل در من حفظ شد. در دوره فوق لیسانس کار قرآنی و در دوره دکتری کار حدیثی انجام دادم که در این دوره هم استاد راهنمای من استاد حجتی بودند.
رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران با اشاره به مقام علمی استاد سیدمحمدباقر حجتی، یادآور شد: ایشان احساس کردند قرآن مهجور مانده و با آنکه نابغه فلسفه تعلیم و تربیت بودند اما گفتند ترجیح می‌دهم معلم قرآن باشم.
وی با بیان اینکه حلاوت 2 درس از درس‌های استاد از خاطرم محو نشده، افزود: دو درس تاریخ قرآن و اعجاز قرآن که ترجمه اتقان سیوطی بود را ایشان به خط زیبای خودشان می‌نوشتند و در اختیار ما می‌گذاشتند. من هیچ‌گاه ندیدم سوالات و و جزوات ایشان تایپ شود، با جملات استوار و خطی زیبا آنها را می‌نوشتند.
مجید معارف به فعالیت‌های علمی استاد خود در حوزه علوم مختلف اشاره کرد و گفت: ایشان در حوزه فلسفه اسلامی، تعلیم و تربیت اسلامی، روانشناسی اسلامی، قرآن، حدیث، مطالعات ادبی و کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی کار علمی کردند و کتاب‌ها و مقالاتی نوشتند که برخی از آنها به تیراژ بالای 100 هزار رسیده است.
معلمی دلسوز و پیگیر سرنوشت شاگرد در مسیر ترقی
وی با بیان اینکه عنوانی نبوده که استاد حجتی احراز نکرده باشند، افزود: ایشان استاد و پژوهشگر برجسته علوم انسانی هستند، با این حال بالاترین مقام ایشان و بالاتر از مقام استادی ایشان، معلمی قرآن ایشان بود. ایشان یک یار، دلسوز و پیگیر سرنوشت شاگردان خود بودند. بعد از تربیت شاگرد مسیر ترقی او را پیگیری می‌کردند، این مجلس کمترین کاری است که به عنوان تجلیل ظاهری از ایشان انجام دهیم. اجر واقعی معلم را خدا می‌دهد.
معارف در ادامه به بحث مطالعات میان رشته‌ای قرآن اشاره‌ای داشت و با بیان این نکته که یکی از اختصاصات قرن حاضر علی‌رغم سابقه تاریخی، بحث مطالعات میان رشته‌ای قرآن است، گفت: این مسئله در واقع میوه تفسیر علمی قرآن کریم، اعجاز علمی قرآن می‌شود به آن توجه شود.
وی افزود: بحث دیگر مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم با توجه به علوم انسانی است که این بخش فراتر از اشاره است، بحث به صراحت می‌کشد، قرآن برای هدایت انسان نازل شده؛ هدی للناس». بشر برای زندگی خود برنامه‌ای دارد که اگر در این برنامه زندگی قرآن نخواهد حرف بزند چه باید بگوید؟
کاوش میان قرآن و علوم انسانی؛ مطالبه جدی از قرآن است
معارف ادامه داد: مطالعات میان رشته‌ای از ضرورت‌های زمانه ما و مطالبات ما از قرآن کریم است، آن هم در زمانه‌ای که مکتب‌های مختلف سر برآورده است و داعیه سعادت انسان را دارند. حال که قرآن می‌فرماید «إِنَّ هَٰذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ»، باید دید قرآن درباره مسائل مختلف زندگی انسان چه می‌گوید. باید کاوش شود بین قرآن و علوم انسانی، قرآن خالی از اشارات نیست. آنجا که از قرآن مطالبه جدی می‌شود، در واقع کاوش میان قرآن و علوم انسانی اعم از حقوق اقتصاد، جامعه شناسی، روانشناسی، علوم تربیتی و ... است. امیدوارم دست اندرکاران این همایش این دغدغه را جدی بگیرند و دستاوردهای اینگونه همایش‌ها مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم را مورد ارزیابی قرار دهند.
مراسم با سخنرانی دیگر شاگرد استاد سیدمحمدباقر حجتی ادامه می‌یابد، عبدالهادی فقهی‌زاده، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و از شاگردان استاد حجتی نیز به ذکر خاطرات خود از استاد سیدمحمدباقر حجتی پرداخت و اظهار کرد: امر آسانی نیست که در محضر استاد مطالبی بگویم که حق ایشان ادا نشود.
وی افزود: در حدود ۳۱ سال پیش و در سال ۶۵ توفیق آشنایی با استاد را داشتم و دقت نظرهای ایشان برای ما فتح باب بزرگی بود. سال ۶۹ در دانشگاه تربیت مدرس در کلاس‌های تفسیر و دروس دیگری از علوم حدیث در خدمت استاد بودیم. ایشان نکاتی از تاریخ قرآن بیان می‌کردند که متفاوت از دیگر آثار بود.
فقهی زاده با بیان اینکه بعضا حتی شاگرد بعضی دیگر از شاگردان استاد هم بوده‌ایم، گفت: نقش مهم علمی را ایشان شخصا ایفا می‌کردند و باب‌هایی را می‌گشودند که منشاء بسیاری از تاملات و اکتشافات علمی بود.
عقلانیت و استواری در بیان استاد؛ ایده را فدای شور نمی‌کردند
وی با اشاره به عقلانیت و استواری استاد حجتی در فضای گفتمان انقلاب اسلامی، افزود: در حوزه حدیث، سال ۵۸ یا ۵۹ به همراه ایشان به الجزایر رفتیم، زمینه‌های آرمان انقلاب اسلامی جوانان شمال آفریقا را برانگیخته بود و جوانان به آموزه‌های تشیع علاقه‌مند شده بودند. جوانان با شیدایی و دهان پر می‌گفتند: ما دلباخته انقلاب اسلامی هستیم، اما خرده‌ای به شما می‌گیریم و آن در مذهب شماست، در کتاب کافی احادیث معیوبی وجود دارد که نمی‌پذیریم، استاد نیز در جواب آنها گفتند: علمای شما هم بیایند بگویند بخاری و مسلم هم همین قبیل اشکالات را دارند و آنها استنکاف کردند که استاد حجتی از آنها چنین چیزی می‌خواهند. در فضای گفتمان انقلاب اسلامی و شور انقلابی ایده‌های اصلی را فدا نکردند، تاکید بر عقلانیت و استواری همیشه در بیان ایشان وجود داشت و اصلی‌ترین و بهترین نکته علمی در ارتباط با کلاس‌های استاد، عقلانیت و نقادی ایشان بود.
فقهی‌زاده با اشاره به معنویت استاد حجتی، ادامه داد: استاد؛ مرد دین، معنویت و روحانیت است، بیش از ۱۵ سال مصاحبت با استاد داشته‌ام، اما هرگز ندیدم اذان ظهر فرا برسد و بلافاصله نماز ظهر را ادا نکنند، ایشان مرد دین و همزمان مرد عقلانیت و خردورزی هستند، چرا که از کنار هیچ تفکری که بوی خرافات می‌داد به راحتی عبور نمی‌کردند. متانت علمی و وزانت تحلیلی در همه کلاس‌های استاد قابل مشاهده بود، اینها وامدار جامعیت علمی ایشان است.
آموخته‌ها از کلاس‌های درس استاد
وی با اشاره به آموخته‌های خود در کلاس‌های درس استاد گفت: قرآن دسته‌بندی موضوعی ندارد، سوره‌ها موضوعی تدوین نشده‌اند و نظم خاصی وجود دارد، موضوعات کنار هم آمده‌اند و بین قوسین‌های فراوانی در قرآن کریم وجود دارد. نکات گوناگون در قرآن، در پیوند با هم هستند، قرآن تفسیر «کل من شی» در تمامی علوم است، تفسیر کلٌ شی در هدایت است. تمامی علوم اعم از علوم اجتماعی، مسائل فرهنگی و بسیاری از علوم انسانی و اسلامی در هدایت درگیرند، اینها بخشی از چیزهایی است که در کلاس درس استاد می‌آموختیم.
معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه استاد بدون مبالغه نقش بزرگی در این علوم داشتند، گفت: گفتمان قرآنی در دانشگاه‌ها بسیار محدودتر از الان بود، اولین درس و کلاس قرآنی سال ۶۵ توسط ایشان در دانشگاه برگزار شده، استاد می‌گفتند من در حوزه علمیه و دانشگاه فلسفه خوانده‌ام و بورس فلسفه داشتم، اما با عشق و علاقه آمد‌ه‌ام قرآن درس بدهم، ببینید این نوع نگاه چه فضایی ایجاد می‌کرد. ایشان در هر علومی اعم از علم درونی و بیرونی قرآن کریم، حرف برای گفتن داشتند و این توفیق را داشتیم که سال‌هایی از محضر پر بار ایشان استفاده کنیم.
در ادامه و با اتمام صحبت‌های شاگردان، نوبت به خود استاد می‌رسد که سخنانی را با وجود کهولت سن از تجربه‌ها و سختی‌های خود در راه علم بیان کند، وی سخن خود را اینگونه آغاز می‌کند که این بنده خاسر که مصداق «خسر الدنیا و الآخرة» هستم در خور آن نبودم که از من تجلیل به عمل آید، اگر کارهایی از همان سال ۱۳۳۲ در دانشگاه تهران تا ۱۳۸۷ انجام دادم، تکلیفی بر گردن من بود. در فلسفه دکتری داشتم و از بورسیه استفاده نکردم. پروفسوری از دانشگاه هاروارد آمد و از من دعوت کرد که به موسسه فارابی در آنجا بروم، می‌گفت چقدر حقوق می‌گیری؟ گفتم 5 تومان، او گفت: دو روز برای ما کار کن و برای هر روز آن دو هزار دلار به تو می‌دهیم، زبان یاد می‌گیری و در دانشگاه فلسفه اسلامی تدریس می‌کنی، اما من گفتم همان حقوق ناچیز خود را به تمام دنیا ترجیح می‌دهم.
می‌خواهم قرآن درس بدهم
استاد فلسفه ادامه داد: یادم است مدیرگروه فلسفه و فقه با هم درگیر بودند که هر کدام مرا در گروه خود ببرند، اما من هیچ کدام را نپذیرفتم و گفتم می‌خواهم اینجا قرآن درس بدهم، آنها می‌گفتند حیف است، شما استاد فلسفه هستید، گفتم حیف نیست، علت هم آن بود که دانشجویانی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل می‌شدند که روخوانی قرآن را حتی نمی‌دانستند. آن شد که پیش از انقلاب فرهنگ عربی و علوم قرآنی تدریس کردم و بعد از انقلاب هم که رشته مستقل علوم قرآن و حدیث دایر شد و این رشته در اکثر دانشگاه‌های مهم ایران گسترش یافت.
وی با اشاره به تلاش‌های خود در جهت تصویب و تاسیس رشته علوم قرآنی در کشور گفت: گاهی با همراهی دیگران و گاهی تنها برنامه‌ریزی کردم که بعضی از آثار آن برنامه‌ها اکنون در گروه‌های علوم قرآن و حدیث قابل استفاده است.
سیدمحمدباقر حجتی ادامه داد: علوم قرآنی را با توجه به نیازهای جامعه‌ای که در آن انقلاب شده بود درنظر می‌گرفتیم، یک عده می‌آمدند و اصرار می‌کردند که در علوم تربیتی، روانشناسی و تعلیم و تربیت چیزی بنویسم، با کوشش طاقت‌فرسا کتاب‌هایی نوشتم که هنوز هم برخی از آنها چاپ می‌شوند.
وی با بیان این نکته که خود را از نظر معلومات خیلی ناقص می‌دیدم، افزود: از همین‌رو کتاب‌هایی را نوشتم که پر از اشکال است چرا که برخی را ناگزیر و با شتاب نوشتم، در طول تابستان از خانه بیرون نمی‌آمدم و کتاب می نوشتم، برای مثال کتابی موردنیاز رشته علوم تربیتی بود که در مهرماه قرار بود تدریس شود و در طول تابستان با زحمت فراوان آن را می‌نوشتم.
این پژوهشگر قرآنی ادامه داد: بنده بدون هیچ تعارفی پیش خدا شرمنده‌ام، موسس رشته علوم قرآنی در دانشگاه‌های ایران هستم، اما به مضامین قرآن عمل نکرده‌ام، پیرو قرآن نبوده‌ام، امیدوارم خداوند متعال از تقصیرات این بنده ناچیز بگذرد که به اندازه کوه است.
وی با بیان اینکه از درس‌های تفسیر علمی و میان رشته‌ای قرآن غافل نبوده است، افزود: وقتی فلسفه درس می‌دادم «شرح اشارات نعمت العارفین» را تدریس می‌کردم که آمیزه‌ای از عرفان و قرآن بود. این کتاب توسط شهید مطهری در مدرسه مروی وقتی درس فلسفه می‌خواندیم، تدریس می‌شد، اما چه فایده به مانند آدمی هستم که حامل علمی است که در آخرت هیچ حظی نمی‌برد و آن‌طور که باید کار نکرده‌ام.
علوم زیر چتر قرآن باشند؛ کشور سربلند خواهد بود
استاد حجتی با اشاره به اهمیت مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم گفت: در ایران انقلاب شده و مطالعات میان رشته‌ای قرآن باید مورد توجه باشد، چتر قرآن باید در هر علمی حتی علوم غیر از انسانی بر سر ما سایه افکند. در کلاس‌ها تدریس به گونه‌ای باشد که این علوم مجرایی برای راه یافتن به خدا باشد، در دانشگاه این را مطرح کنند.
وی افزود: دین به ما سفارش کرده ژرفای تمام عالم طبیعت را شناسایی کنیم، اینکه این کُرات در چه فضایی تنظیم شده که نیوتون می‌گفت نمی‌تواند جاذبه عمومی باشد، اینها در گردش‌اند تا به معشوق خود (خدا) برسند، این را یک یهودی می‌گوید. علوم مجرایی برای راه یافتن به خداست ولو اینکه خدا را در دل ذرات اتم و ژرفای پدیده‌های هستی پیدا کنیم.
این استاد فلسفه با اشاره به این نکته که از هیچ چیزی در قرآن برای هدایت و انسانیت انسان فروگذار نشده، گفت: از هیچ چیز در قرآن در جهت آنکه مردم بدانند چگونه زیست کنند و به دنیای دیگر رهسپار شوند فروگذار نشده، اینها را به دانشجویان در دوره‌های مختلف و در رشته‌های مختلف بیان کنید.
وی افزود: فضل و رحمت پروردگار بر همه انسان‌ها به حکم رحمانیت خداوند متعال نازل می‌شود، کاری به آنکه آن فرد چه می‌کند ندارد.
سیدمحمدباقر حجتی در حاشیه این همایش که به مناسبت تجلیل از شخصیت علمی او برگزار شد، گفت: باید بگویم نتوانستم نسبت به محتوای قرآن ادای وظیفه کنم، اما تشکر می‌کنم که این بنده نالایق را پذیرا شدید، لطفی کردید که شایسته و مستحق آن نبودم. امیدوارم خداوند این کتاب الهی را برنامه عمل ما قرار دهد. قرآن برنامه زندگی است، اگر زیر چتر قرآن قرار بگیریم، کشور سربلند عزتمند خواهد بود.
وی در پایان با اشاره به این مسئله که هیچ فردی در میان اهل بیت(ع) جای نگرفت، الا سلمان فارسی و پیامبر(ص) درباره ایرانی‌ها لفظ «کُرَما» را به کار بردند و گفتند «لو کان العلم فی الثریا لتناوله رجال من فارس» و این سخن پیامبر(ص) را اهل سنت هم در منابع خود آورده‌اند، اظهار کرد: تمام دنیا در مسئله تمدن و فرهنگ باید تابع مردم ایران باشند، به شرط آنکه ما خویشاوندی خود را با قرآن حفظ کنیم، اینگونه بارقه امید در دل مردم می‌تابد و در آینده نزدیک پیشرفت‌هایی نصیب این مملکت می‌شود که تمام دنیا غبطه بخورند، همان‌طور که در قرن ۴ هجری خویشاوندی ایرانیان با قرآن محفوظ ماند و به قله‌های رفیع تمدن اسلامی دست یافته بودند.
در پایان و با اتمام سخنان استاد، شاگردان و مسئولان برگزارکننده همایش با اهدای لوح یادبود و هدایایی از این استاد قرآنی تجلیل کردند.
انتهای پیام
