Şeyh Muhammed Hal: ilk Kürtçe Kur’an müfessiri
Şeyh Muhammed Hal Kur’an-ı Kerim müfessiri, Kürt dili ve edebiyatı alanında dilbilimci ve alim olup Irak’ın Kürdistan ve Süleymaniye bölgesinde birçok sosyal faaliyette bulunmuştur
Şeyh Muhammed bin Ali bin Emin el-Hal (Miladi 1904-1989), bilim ve edebiyatla ünlü bir Kürt ailesinde doğdu. Aile üyelerinin dini ilimlere ve edebiyata olan düşkünlükleri, okuma, öğretme ve yazma tutkuları biliniyordu.
Dedesinden eğitim alan Şeyh Muhammed Hal 9 yaşında tüm Kur’an hafızı oldu. Daha sonra dini kitaplar, gramer ve Arap edebiyatı alanında çalışmalarını sürdürdü.
Uluslararası diplomasını aldıktan sonra çalışmalarına devam ederek Şeyh Muhammed Raşid Rıza’nın el-Menar tefsiri ve Şeyh Muhammed Abdu’nun eserlerini inceledi.
Önde gelen Kürt alim, 1939 yılında Süleymaniye, Kerkük ve Musul eyaletlerine kadı olarak atanmış daha sonra İslam Hukuku Konseyi’ne üye olmuş emekli olduğu 1967 yılına kadar orada çalışmıştır.
1954’te Şam İlim Meclisi, 1978'de Irak İlim Meclisi üyesi aynı zamanda Kürt Bilim Derneği'nin üyesiydi ve bu derneğin başkan yardımcılığını yaptı.
Bu büyük alim ve Kur’an müfessirinin başkalarını Kürtçe kitaplar yazmaya, eski ve modern Kürt tarihini araştırmaya teşvik etmede büyük etkisi olmuştur.
İslam dünyasının dil bilimi, fıkıh ve Kur’an tefsiri alanındaki bu seçkin alimi, zamanının önde gelen uzmanlarından biriydi. Kürtçe Kur’an tefsiri yazan ve Kürtçe konuşanlar için özel Kürtçe sözlük yazan ilk kişidir. Bu kitap Kürt dili araştırmacıları için ana kaynaktır.
Allame Hal’in çalışmaları ve edebi makaleleri Irak’taki bir dizi dergide yayınlanmıştır. Kur’an-ı Kerim alanında da çalışmalarda bulunan Kürt alim 1935 yılında Kur’an-ı Kerim’in 30 cüzünün Kürtçe çevirisini yayınlamıştır. Daha sonra Kur’an’ın diğer 9 cüzünün tefsirini de yayınladı.
Kürt alimin Fatiha suresinin tefsiri üzerine bir risaleside bulunmaktadır. Eserleri arasında İslam felsefesi alanında bir risale, Peygamber Efendimiz’in yaşamı hakkında bir risale ve Seyyid Cemaleddin Esedabadi'nin biyografisi üzerine bir risale yer almaktadır.
Şeyh Muhammed Hal, bu dilin tüm lehçeleriyle birlikte yaklaşık 40 bin Kürtçe kelimeyi içeren büyük bir sözlük olan “Kamus El Hal” sözlüğünü yazmıştır. Kürtçe atasözleriyle ilgili bir kitap da yazmıştır.
Allame Şeyh Muhammed Hal iki yıllık bir hastalık döneminin ardından 15 Temmuz 1989’da vefat etmiştir.
Allame Hal’ın ailesi, özel kütüphanesini Süleymaniye’deki Kürt Belgesel Miras Restorasyon Enstitüsü’ne bağışladı.
Kütüphanede bin 750’den fazla Kürtçe, Batılı ve eski el yazması eser bulunmaktadır.
Ayrıca bu kütüphanede Farsça, Türkçe, Osmanlıca, Rusça ve İngilizce kitaplar da mevcuttur.
4237347
