Afrika’nın hazineleri Timbuktu’nun el yazmaları
Arap Post sitesinin haberine göre, bir zamanlar efsanevi bir altın şehri ve entelektüel bir miras, şimdi kerpiç camiler ve develerin kanolarla buluştuğu kumlu sokakların şehri.
Yaklaşık 400 bin belge olduğu tahmin edilen “Timbuktu El Yazmaları” hukuk, teoloji, matematik, astronomi, tıp ve felsefe gibi farklı alanları kapsıyor.
Mali’deki Timbuktu şehri, 9 yüz yıl önce Batı Afrika’da bir ticaret merkezi olarak kurulan efsanevi bir şehirdi.
Timbuktu arşivi hala yerel kimliklerin ötesinde daha geniş bir Afrika kimliği ve Afrika epistemolojileri hakkında sohbetler sağlamak için kullanılıyor fakat herhangi bir hakim ortodoksinin ötesinde alternatif anlatılara açılma vaadi nedeniyle bu tür dini yazmalar her zaman tehdit altında duruyor.
Mali’nin tarihi şehri Timbuktu, isyancılar tarafından alındığında, binlerce paha biçilmez antik el yazması tehdit altına girdi.
Timbuktu halkının Fransız işgali sırasında yok olmaktan ve günümüzdeki yağmalardan korunmak için gösterdiği kişisel çabalar olmasaydı, uluslararası kuruluşlarca arşivlenen ve içerikleri Avrupa üniversiteleri tarafından incelenen bu değerli Timbuktu el yazmaları bugüne ulaşamayacaktı.
Afrika’nın ilim şehri: Timbuktu
Timbuktu şehri, 16. yüzyılda bir İslam ilim merkezi ve din adamlarına, hâkimlere ve yazarlara ev sahipliği yaparak gelişti. Daha sonra ticaret, bilim, ilim ve tasavvuf alanında canlı bir merkez haline geldi ve “333 Salih Evliyanın Şehri” olarak anıldı.
İtalyan gezgin Leo Africanus, 1550 yılında yayımladığı “Afrika’nın Tasviri” adlı kitabında, pazarların bazen altından daha değerli kitaplar ve el yazmalarıyla dolup taştığını ve Arap âlimlerinin astronomiden matematiğe, İslam hukukundan dini metinlere kadar her konuda yazdıkları el yazmalarını sattıklarını hayretle yazmıştır.
Timbuktu o zamanlar belki 100 bin kişilik bir şehir, bir dini, eğitim ve ticaret merkeziydi.
Hükümdar, hanedanlar gelip geçti, ancak ülke 18. yüzyılın sonunda Fransız sömürgecilerin gelişine kadar konumunu korudu. Halk, Fransız sömürge yönetimine şiddetle direndi.
Fransızların Timbuktu’yu işgali ve el yazmalarının çalınması
Fransız işgali sırasında Timbuktu halkının gösterdiği güçlü direniş ruhu Fransız askerlerinin vahşeti ve acımasızlığına maruz kaldı. Fransızlar Timbuktu’daki birçok İslami eseri ve el yazmasını çalıp Fransız kütüphanelerine aktardılar.
Mali’nin Fransız işgali nedeniyle ülkedeki eğitimli insanların çoğu Fransızca eğitim görüyordu ve Arapça konuşmuyordu, bu nedenle bu el yazmaları ülkenin eğitimli kesimi tarafından göz ardı edildi.
Şehirdeki bazı aileler, el yazmalarını Fransızlardan ellerinden geldiğince saklayarak kaybolmalarını engellediler. Mali 1960 yılında Fransız işgalinden kurtulduğunda, bu aileler el yazmalarını özel kütüphanelerde halka açık olarak sergileyebildiler.
Timbuktu el yazmaları: Yüzlerce yıllık beşeri miras
Sonraki on yıllarda Timbuktu, Batılı seyahat acentelerinin şehri harikalar şehri olarak göstermek için kullandığı medya tanıtımı sayesinde Batılı turistler arasında giderek daha popüler hale geldi.
Tarihi şehre olan yüksek talep nedeniyle, şehrin ilk havalimanı 1990’ların ortalarında inşa edilerek şehrin turizm potansiyeli artırıldı.
UNESCO, Timbuktu’yu Dünya Mirası Alanı ilan etti ve koleksiyonlarının korunmasını destekledi. Güney Afrika-Mali projesi kapsamında 2009 yılında açılan kütüphane gibi modern kütüphaneler oluşturuldu. Dijitalleştirme çalışmaları da gerçekleştirildi: Google, 40 binden fazla el yazmasını çevrimiçi olarak arşivleyerek dünya çapında incelenmesine olanak sağladı.
Timbuktu’daki bazı el yazmaları altınla yazılmıştır. Bunlardan biri de Timbuktu’nun en önemli kütüphanelerinden biri sayılan İmam el-Suyuti Kütüphanesi’ndekilerdir.
Kütüphanedeki en eski el yazmaları ise 12. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Ayrıca aralarında saf altından yazılmış ve çok nadir bir nüsha olarak kabul edilen 16. yüzyıldan kalma bir Kur’an-ı Kerim nüshasının da bulunmaktadır.
Timbuktu el yazmaları, tozlu eski belgelerden çok daha fazlasıdır. Hukuktan astronomiye kadar çeşitli alanlarda tarihini yazan bilgili bir Afrika’nın yaşayan hafızasını temsil ederler.
Çok sayıda el yazması, felsefeden ekonomiye, tıptan tarıma, astronomiden matematiğe ve dine kadar uzanan konuları kapsamaktadır.
4281805
