مدرسه‌ علمیه‌‌ای دارای موقوفات میلیونی اما محروم از هزینه نگهداری

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، شاید برای بسیاری از افراد غیرقابل باور باشد، مدرسه علمیه‌ای با بیش از هزار سال قدمت که روزگاری بیش از 100 طلبه شبانه‌روز با امکانات اسکان در حال تحصیل داشته و علمای بسیاری را تحویل جامعه اسلامی داده است، دارای موقوفات با قیمت میلیاردها تومان با درآمد سالیانه حدود 100 میلیون تومان از موقوفات است، امروز بخش‌های زیادی از آن در حال تخریب و خوراک موریانگان شود.

به سراغ یکی از مدارس علمیه مشهور و تاریخی سبزوار با بیش از هزار سال قدمت می‌روم، مدرسه‌ای که علما و اندیشمندان زیادی را از گذشته تا به امروز تربیت کرده است و امروز می‌توان گفت به دلیل مدیریت ناصحیح نیمی از آن به مخروبه ای تبدیل شده که هر لحظه امکان فروریختن سقف‌های طبقه بالا به دلیل خوردن تیرهای چوبی توسط موریانه‌ها وجود دارد و محلی برای جمع‌شدن طلبه‌ای قدیمی این مدرسه و کسب علم و دانش و مرور خاطرات گذشته شده است.

مدرسه علمیه‌ای که در حدود نزدیک یک میلیارد ریال(100 میلیون تومان) از محل موقوفات درآمد سالیانه دارد و میلیاردها تومان قیمت موقوفاتش در نقاط مختلف شهر و روستا با 130 رقبه(پرونده زیر مجموعه وقف اصلی) و مستأجر دارد، اما امروز خودش محروم از هزینه برای نگهداریش است.
مدرسه‌ای وقفی که یکی از نیات واقفان از وقف، خرج بخشی از درآمد موقوفات بر اساس پرونده م-201 در اداره اوقاف شهرستان سبزوار هزینه برای نگهداری این مدرسه علمیه است.

کسانی که بخش زیادی از اموالشان را وقف هزینه مدرسه و شهریه طلاب کرده‌اند، اگر امروز حال و روز این مدرسه را می‌دیدند شاید بعضی از آن‌ها از وقف اموالشان پشیمان می‌شدند و شاید هم اموال بیشتری برای تعمیر و نگهداریش وقف می‌کردند تا آن را دوباره احیا کنند.

نزدیک غروب یک روز بهاری به سراغ مدرسه فخریه در شلوغ‌ترین بخش شهرستان سبزوار و در نزدیکی امامزاده یحیی(ع) می‌روم، مدرسه‌ای تاریخی با حیاطی زیبا و دارای درختان توت و گل‌های رنگارنگ، بخش‌هایی از این مدرسه در گذشته تخریب شده است و طبقات بالا تقریبا مخروبه، برای خوراک موریانه‌ها با دیوراهای خرابه رها شده‌ و امروزه دیگر طلبه‌ای به دلیل نداشتن امنیت و مسائل دیگر برای جذب ندارد. اگر هم باشد انگشت‌شمار و خارج از آزمون‌های حوزه علمیه خراسان است.

وقتی وارد می‌شوم چند نفر از طلبه‌های قدیمی در کنار حیاط نشته‌اند و سرگرم گفت‌وگو و مباحثه هستند، با معرفی خودم به گرمی استقبال می‌کنند. افرادی که اینجا نشسته‌اند بیشترشان هر کدام روحانی یک مسجد هستند و تا ساعتی دیگر به مسجد برای اقامه نماز خواهند رفت،

سید کاظم امینی(از طلبه‌های قدیمی همین مدرسه) که امروز دوران پیری را سپری می‌کند به خبرنگار ایکنا درباره مدرسه فخریه گفت: حدود 50 سال قبل این مدرسه در سه طبقه بازسازی شد ولی بعد از زمان طلبگی ما زیر زمینی که طلبه‌ها در تابستان برای مطالعه به آنجا می‌رفتند بنا به دلیلی که ما نمی‌دانیم، بسته شد.

وی با بیان اینکه این مدرسه موقوفات زیادی دارد که اگر آنها را زنده کنند با پولش می‌توانند چندین مدرسه بسازند، اظهار کرد: از جمله این موقوفات حدود 40 دکان تجاری و انباری در کاروانسرای وقفی کنار مدرسه، مسافرخانه پارس و حدود 30 تا از مغازه‌های کناری مدرسه با حدود 72 ساعت آب و ملک کشاورزی وقفی برای مدرسه علمیه در صدخرو و سمت ششتمد است.

وقتی سخن از وقف به میان می‌آید، حجت‌الاسلام سید علی شهرآئینی که زمانی از مسئولان دادگستری شهرستان و نیز مسئول بازرسی عقیدتی ـ سیاسی نیروی انتظامی شهرستان سبزوار بوده و امروز دوران بازنشستگی را سپری می‌کند و روزها برای اقامه نماز جماعت پیش همکاران قدیمی می‌رود، اظهار کرد: متأسفانه تعداد زیادی از مغازه‌های وقفی با اجاره‌های پایینی در حد 10 و 20 هزار تومان واگذار شده‌اند در حالی که تعدادی از همین مغازه‌داران گویی ارث پدریشان است و وقتی بین خودشان این مغازه‌ها را واگذار می‌کنند، سرقفلی یا هر عنوان دیگری که هست با میلیون‌ها تومان مبادله می‌شود اما حق و حقوقات موقوفه را نمی‌دهند.

این عالم دینی با بیان اینکه متأسفانه انصاف بین بخشی از این جماعت گم شده و نیست، تصریح کرد: اگر اجاره موقوفات به روز شود، اجاره هر کدام از این مغازه‌ها میلیون‌ها تومان خواهد بود، همانطور که اجاره مسافرخانه پارس را به روز کردند و امروز در حدود چهار میلیون تومان اجاره دریافت می‌شود.

حجت‌الاسلام شهرآئینی با دیدی عمیق با بیان اینکه خیابان بیهق یعنی همین خیابان کنار مدرسه به صورتی قرار گرفته است که محدوده امامزاده یحیی(ع)، مسجد جامع، مدرسه اهل البیت(ع) و بخش‌های مذهبی دیگری که در این مسیر قرار گرفته است را به دو قسمت تقسیم کرده و یا بخش‌هایی از این موقوفات حذف شده‌اند، تصریح کرد: ممکن است این مسئله عمدی بوده و باید در گذز تاریخ بررسی شود.

کم کم به جمع ما طلبه‌های دیگری نیز اضافه و بحث گرم‌تر می‌شود، یکی دیگر از طلبه‌های قدیمی با بیان اینکه این مدرسه روزگاری در حدود 70 طلبه ساکن در 50 اطاق مدرسه و به همین تعداد طلبه روزانه داشته است، عنوان کرد: از کسانی که در این مدرسه تحصیل و به درجه عالیه رسیدند، می‌توان به حجت الاسلام طالبی مشهور به قاضی و پدرشان، حسین عراقی، عموی دکتر علی شریعتی، حجت‌الاسلام علی‌اکبر غفوری، رئیس دادگستری و محمدعلی غفوری و حجت‌الاسلام حسن طبسی و خیلی‌های دیگر که حضور ذهن ندارم، اشاره کرد.

وی با ابراز اینکه این مدرسه در حدود 50 تا اطاق دارد و روزگاری در هر کدام از آن‌ها دو یا سه طلبه حضور داشتند، اظهار کرد: امروز بخش اعظمی از این اطاق‌ها مخروبه شده‌اند و یا در حال تخریبند، طبقه دوم امروزه کلا بدون استفاده شده است و بخش زیادی از آن‌ها تبدیل به مخروبه است؛ می‌توان گفت طلبه جدیدی ندارد، همان طلبه‌های قدیمی هستند که هر روز صبح و عصر به اینجا برای بحث و مباحثه علمی و درسی پای می‌گذارند.

برایم غیرقابل باور و ناراحت‌کننده است مکانی با قدمت تاریخی بیش از هزار سال با این همه موقوفه روزگارش این باشد، جایی که اگر از بین برود وقف معنا پیدا نمی‌کند تا برایش کسی هزینه کنند.

اجرای نیات واقفان و هزینه برای طلاب دینی زمانی معنا دارد که از درآمد موقوفات این مدرسه برایش هزینه کنند که مدرسه‌ای باشد و این مدرسه علمیه وجود داشته باشد نه فقط به لحاظ اسمی، اگر مدرسه‌ای در کار نباشد و همه‌اش خراب شود، توجیهی برای هزینه وجود نخواهد داشت.
نکته بعدی اینکه مسئولان مربوطه اگر به موقع به داد این بنای تاریخی و مرکز علمی نرسند، با از بین رفتن احتمالی به مرور زمان این بنای تاریخی و دینی و مرکز کسب علم و دانش نمی‌دانم چه پاسخ منطقی و قابل قبول برای آیندگان و در پیشگاه خدا و برای واقفان خواهند داشت.

و نکته آخر اینکه فرض کنید این مکان تاریخی و دینی هیچ موقوفه‌ای ندارد، چگونه مدعیان حفظ میراث فرهنگی برای نگهداری یخدان و خانه‌های بعضی خان‌ها و پادشاهان و ... هزینه نگهداری می‌دهند و آباد می‌کنند ولی غافل از این مکان تاریخی و مذهبی هزار ساله شده‌اند.

برای تحقیق بیشتر در گزارش بعدی، نظرات و گفت‌وگوی ناظر اصلی موقوفه یعنی اداره اوقاف شهرستان سبزوار ارائه خواهد شد.

یاد‌آور می‌شود، بنابر اطلاعات ثبت شده در ویکی پدیای فارسی مدرسه فخریه مربوط به ۱۱۰۰ سال پیش است و در شهر سبزوار، حد فاصل میدان دروازه عراق و چهار راه بیهق واقع شده است. از این مدرسه به عنوان قدیمی ترین مدرسه ایران یاد شده است.

استاد پیرنیا، پدر معماری سنتی ایران در پژوهشی که درباره مدارس سنتی ایران انجام داده است، مدرسه فخریه سبزوار را به شرح زیر توصیف کرده است: قدیمی ترین مدرسه که تا به حال چند بار بازسازی شده است مدرسه فخریه سبزوار در شهر شیعه نشین سبزوار می‌باشد. اصل مدرسه از زمان فخر الدوله دیلمی است و با وجود اینکه بازسازی شده است ولی شکل کلی اولیه را دارد، اتاقهای آن که در حال حاضر دراز هستند تناسب منطقی ندارند. ابعاد آن چیزی در حدود ۱ متر در ۵/۲ متر است که نشان می‌دهد پستو یا ایوانچه یا هر دو را داشته است. در چهار گوشه آن، مسجد، مدرس، کتابخانه و سرویس‌ها قرار گرفته‌اند. هشتی آن به دو راهرو را داشته که وارد محیط می شده است.