گزارش پایانی/
بایسته‌های منبر مبلغان دینی برای رسانه شدن
گروه جامعه: منبر مبلغان دینی می‌تواند به عنوان رسانه‌ای قدرتمند به جهت دهی، تعمیق و تقویت باورها بپردازد، اما شرط تحقق این مهم استفاده بهینه از این رسانه توسط علما، روحانیون و خطبا است که می‌توانند با عملکرد خود سبب جذب یا دفع مردم شوند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، گستردگی دنیای امروز سبب شده است رسانه از اهمیت به سزایی در انتشار اخبار و اطلاعات و همچنین سمت و سو دادن به عقاید و افکار مردم برخوردار باشد، به نحوی که مخاطبان گسترده‌ای را جذب کرده و گاهی دلسوزانه درصدد ارائه اخبار و آموزش‌های لازم و گاهی نیز به بیان مطالبی می‌پردازد که منافع شخصی و گروهی صاحبان رسانه را دنبال می‌کند.
در گذشته منبر رسانه‌ای قابل اعتماد برای عموم مردم بود که نه تنها اطلاعات دینی و مذهبی خود را از این ملجأ تکمیل می‌کردند، بلکه بسیاری از عقاید و باورهای آنان از این طریق شکل گرفته و تقویت می‌شد. منبرها در طول تاریخ منشأ بسیاری از تحولات بوده‌اند که از جمله می‌توان به انقلاب اسلامی ایران اشاره کرد.
در جامعه امروز منبر تا حدی کارکردهای اصلی خود را از دست داده و جای خود را به رسانه‌های جمعی و اجتماعی داده است، در صورتی که هر یک از این موارد می‌توانند کارکردهای خود را داشته باشند؛ چه بسا منبر روحانیون و علما به واسطه ارتباط مستقیم و جهره به چهره در منبرها بتوانند تأثیرگذاری بیشتری نیز داشته باشد.
به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا پیروزمند، عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی رفتیم، وی در تبیین این مهم به آیه مبارکه «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا؛ وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُنِيرًا؛ اى پيامبر ما تو را گواه و بشارتگر و هشداردهنده فرستاديم و دعوت كننده به سوى خدا به فرمان او و چراغى تابناك» اشاره و اظهار کرد: ویژگی شاهد بودن مختص پیامبر(ص) است و برای مبلغان نمی‌توان چنین چیزی را انتظار داشت اما در ادامه دو رسالت مهم بیم و امید دادن به مردم برای مبلغان دینی بیان شده است.
عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی بشارت دادن مبلغان به مردم نسبت به فضل بزرگ خداوند را از دیگر رسالت‌های آنان در منبرها خواند و تصریح کرد: خداوند در آیه ۴۷ سوره مبارکه احزاب فرموده است «وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ بِأَنَّ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ فَضْلًا كَبِيرًا؛ و مؤمنان را مژده ده كه براى آنان از جانب خدا بخشايشى فراوان خواهد بود» پس در این میان کارشناسان دینی باید مردم را بشارت به این امر دهند که خداوند دارای فضلی وسیع است.
ایجاد بینش اجتماعی
وی رکن دومی که مبلغان باید به مردم انتقال و آموزش دهند را بینش اجتماعی خواند که متناسب با نیاز روز خانواده‌ها است و تصریح کرد: بدین منظور خداوند در سوره احزاب می‌فرماید: «وَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا؛ و كافران و منافقان را فرمان مبر و از آزارشان بگذر و بر خدا اعتماد كن و كارسازى [چون] خدا كفايت مىكند.
حجت‌الاسلام والمسلمین شمس‌الله مریجی، جامعه شناس نیز در بیان ویژگی‌های مبلغ دینی بر ضرورت عدم فعالیت تبلیغی برای ارتزاق روزانه تأکید کرد و گفت: اگر مبلغ به فعالیت خود به چشم حرفه بنگرد، نمی‌تواند اثرگذار باشد. در این میان آنچه کلام مبلغ را اثرگذار می‌کند عامل بودن است، به نحوی که در تعالیم دینی نیز آمده است که «کونوا دعاة الناس بغیر ألسنتکم؛ با غیر زبان‌هایتان مردم را دعوت کنید». تبلیغ دینی باید برای رضای خدا باشد و فعالیت اقتصادی به نحو دیگری دنبال شود. بزرگان در این زمینه می‌فرمایند که مبلغ نباید چشم به جیب مردم داشته باشد چرا که همان کسی که به مردم رزق داده است به او نیز می‌تواند عطا کند.
وی سهل الوصول بودن مبلغ دین را راهکار دیگری برای اثرگذار کردن او در میان مردم دانست و گفت: مردم باید بتوانند در ارتباط مستقیم و چهره به چهره با مبلغ دینی باشند تا پرسش‌های خود را به صورت خصوصی بیان و دنبال کنند؛ این در حالی است که بسیاری از کارشناسان دینی و مبلغان پس از پایین آمدن از منبر سریعا محل را ترک می‌کنند و افراد را با پرسش‌های مختلف تنها می‌گذارند.
ارائه مطلب از منابع غنی
حجت‌الاسلام مریجی از دیگر شروط برای ایجاد یک سخنرانی اثرگذار توسط مبلغان دینی را ارائه مطلب از منابع دینی متقن و دوری از اظهارنظرهای شخصی برشمرد و تصریح کرد: ذوق و سلیقه مبلغ گره‌ای از مردم نمی‌گشاید؛ مردم نیاز به اطلاعات دقیق دارند و این مطالب که چیزی جز نور مطلق هدایت نیست در قرآن کریم و کلام ائمه اطهار(ع) به چشم می‌خورد. تحلیل‌های شخصی در منبر اعتماد مردم را کاهش می‌دهد، اما وقتی سخن منبع دینی داشته باشد باورپذیری بیشتر مردم را به دنبال دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین علی نصیری، رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد نیز از دیگر کارشناسانی بود که در این زمینه به اظهار نظر پرداخت و گفت: یکی از نکات مثبت منبر، رو در رو صحبت کردن در فضایی معنوی همچون مسجد و حسینیه است که افراد را بیش از پیش تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین افرادی که پای منبر برای شنیدن سخنان وعاظ حاضر می‌شوند با میل قلبی این کار را انجام می‌دهند، بدین جهت از آمادگی بیشتری برای پذیرش برخوردار هستند.
ضرورت استفاده از مباحث قرآنی در منبرها
حجت‌الاسلام نصیری بر ضرورت استفاده از مباحث قرآنی در منبرها تأکید کرد و گفت: این امر به مرور زمان رو به کم رنگ شدن گذاشته است در صورتی که پایه تمام مباحث اخلاقی، دینی و تربیتی در قرآن کریم آمده است. همچنین روایات مستند از ائمه اطهار(ع) باید در منبرها بازگو شود.
این کارشناس دینی توجه به مسائل روز را از دیگر مؤلفه‌هایی خواند که وعاظ باید در منبرهای خود مورد توجه قرار دهند و گفت: این امر بدان معنا نیست که وعاظ درگیر مسائل سیاسی محض روز شوند چرا که این عمل خود تأثیر منفی در منبر دارد؛ بلکه عالم دینی باید مباحثی را در منبر بیان کند که با نیاز روز جامعه سنخیت داشته باشد.
برای واکاوی بیشتر این موضوع از حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قطبی، رئیس میز تخصصی توسعه و تعمیق فرهنگ قرآنی نیز خواستیم تا به بیان نظرات خود بپردازد. وی با بیان اینکه مأموریت منبر ایجاد نگرش، شناخت، حس و عاطفه و رفتار در سطح جامعه در ارتباط با منظومه معارف اسلامی است اظهار کرد: منبر باید عقاید و باورهای دینی را به نحوی ترویج دهد که مخاطب نسبت به آنچه در پیرامون خود دارد، نگرش صحیحی پیدا کند و باورهای او متناسب با آموزه‌های دینی شکل گیرد.
حجت‌الاسلام قطبی بر ضرورت ایجاد شناخت در مخاطبان نسبت به وظایف فقهی و اجتماعی توسط وعاظ در منبرهای دینی تأکید و تصریح کرد: در حوزه احساس و عاطفه باید علاقه‌مندی و انس و محبت نسبت به دین در مخاطب ایجاد کند. وقتی باورها و نگرش افراد اصلاح شود و آنان را به شناخت صحیحی برسانیم، حس و عاطفه نسبت به مقوله‌های دینی در آنان ایجاد می‌شود.
وی آخرین مرحله کارکرد منبر وعاظ را ایجاد رفتار دینی در جامعه برشمرد و عنوان کرد: باید به مرحله‌ای برسیم که در حوزه اخلاق، عبادات، ارتباطات، اقتصادی، سیاسی، کسب و کار و مجموعه سبک زندگی شاهد رفتارهای دینی باشیم؛ بدین سبب کسی که بر منبر به عنوان مبلغ قرار می‌گیرد به نمایندگی از یک منظومه بزرگی با عنوان اسلام باید جامعه را به یک رفتار متعادل متوازن دینی برساند.
رئیس میز تخصصی توسعه و تعمیق فرهنگ قرآنی گفت: ایجاد حس باورمندی به حوزه دین در جامعه، اخلاقیات و به ویژه اخلاق اجتماعی از جمله تعاملات محیطی و عفاف و حجاب و همچنین بصیرت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از جمله مباحثی است که باید در منبرها توسط مبلغان دینی دنبال شود.
بدون مطالعه به منبر نرویم
از دیگر کارشناسانی که در این زمینه به اظهار نظر پرداختند حامد پوررستمی، دکتری علوم قرآن و حدیث بود. وی اولین مورد را داشتن مطالعه فراوان از سوی وعاظ دانست و گفت: مطالعه عمومی و موضوعی از اهمیت به سزایی در بالا رفتن معلومات و اطلاعات وعاظ برخوردار است و این مهم مگر با مطالعه فراوان میسر نمی‌شود. برخی افراد مطالعه بالایی دارند اما تحلیل و نکته سنجی ندارند در صورتی که این دو لازم و ملزوم یکدیگر هستند و یک سخنران برای اثرگذاری باید ضمن گردآوری مطالب به تدبر در آن بپردازد چرا که قرآن کریم نیز مکررا افراد را به تفکر و تدبر فراخوانده و وعاظ و سخنرانان در این زمینه از مسئولیت بیشتری برخوردار هستند.
این دکتری علوم قرآن و حدیث سومین شاخصه را ذکر محوری برشمرد و گفت: وقتی مخاطب منبر، عموم مردم هستند نباید به بیان مسائل فلسفی و علمی پرداخت بلکه باید آنچه را آموخته‌اند به آنان متذکر شد. اولیا و انبیا نیز آمدند تا نعمت‌ها را به یاد مردم بیاورند. سخنران باید آنچه مردم از اعتقادات دینی در سینه دارند را به قلب و یاد آنان بیاورد. همچنین تعلیم به خود قبل از تعلیم به دیگران باید مورد توجه وعاظ باشد؛ همچنین زیبا کردن درون پیش از کلام نیز در این زمینه از اهمیت به سزایی برخوردار است.
از مجموع سخنان کارشناسان می‌توان نتیجه گرفت که منبر نه تنها یک رسانه قدیمی محسوب نمی‌شود که در دنیای امروز از جایگاهی برخوردار نباشد، بلکه می‌تواند به عنوان رسانه‌ای قدرتمند به جهت دهی، تعمیق و تقویت باورها بپردازد. در این میان شرط تحقق این مهم استفاده بهینه از این رسانه توسط علما، روحانیون و خطبا است؛ چرا که اگر عملکرد آنان با آگاهی، علم و بصیرت همراه باشد سبب جذب بخش گسترده‌ای از مردم جامعه می‌شود، اما اگر نتواند از این تریبون به خوبی استفاده کنند، نه تنها یک منبع غنی اطلاع رسانی را بلا استفاده کرده‌اند، بلکه ضربه محکمی نیز به عقاید و باورهای مردم به ویژه جوانان می‌زنند.
