عربستان و چالش‌های جدید بین‌المللی در مدیریت حجاز

به گزارش ایکنا؛ اشتباهات دستگاه حاکمیت سعودی در مدیریت اماکن متبرکه حجاز که در حال حاضر از سوءمدیریت رنج می‌برد، مدتی است که زیر ذره‌بین برخی مؤسسات و سازمان‌های اسلامی قرار گرفته است، به‌طوری که در آغاز سال 2018 میلادی هیئتی بین‌المللی با عنوان «نظارت بر عملکرد آل‌سعود در اداره حرمين شريفين و مشاعر مقدسه» در مالزی تشکیل شد.

این در حالی است که تاکنون برخی نهادهای اسلامی با برگزاری کنفرانس‌ها و نشست‌های مختلف و صدور بیانیه‌های متعدد، اشتباهات عربستان در مدیریت اماکن مقدس اسلامی مکه و مدینه خصوصا ضعف مدیریتی مقامات سعودی در ایام حج را متذکر شده‌اند.

جهانی‌سازی

جهانی‌سازی اداره اماکن اسلامی در مکه و مدینه که از آن در ادبیات اسلامی به «مشاعر مقدسه» تعبیر می‌شود، به معنای  اداره این اماکن تحت برنامه‌ریزی و اداره و مشارکت کشورهای مختلف اسلامی و خروج اداره این اماکن از سیطره یک حکومت است.

واکنش‌ها 

به صورت طبیعی بیان این دیدگاه مخالفان و موافقان خاص خود را داشته است. عبدالعزیز آل‌شیخ؛ مفتی اعظم سعودی و رئیس هیئت علمای ارشد این کشور در واکنش به این اقدام، آن‌ را تلاشی گمراه‌کننده و کینه‌توزانه خطاب کرد. عبدالرحمن بن عبدالعزیز سدیس، رئیس کل امور مسجدالحرام و مسجد نبوی نیز با واکنش به این دیدگاه اعلام کرد که این اقدام سوءظن جدی به عملکرد مقامات سعودی است.

در سطح کشورهای اسلامی نیز شورای علمای مسلمان پاکستان در اعتراض به این دیدگاه، آن‌ را توطئه خطرناک معرفی کرد و امارات و بحرین نیز با دفاع از عملکرد مقامات سعودی در اداره اماکن اسلامی، قطر را مسئول اصلی طرح این دیدگاه و صحنه‌گردان سیاسی این موضوع دانستند.

عبدالعزیز آل‌‌الشیخ؛ مفتی اعظم عربستان

در مصر نیز برخی از علمای مسلمان همچون علی جمعه، مفتی سابق مصر و عضو هیئت علمای ارشد الازهر و همچنین شوقی علام، مفتی اعظم مصر نیز هدف از اجرای این اقدام را سیاسی و نه دینی دانست و آن را مبنایی برای سیاسی کردن حج معرفی کردند. اما سایر علمای این کشور در خصوص این دیدگاه به صورت صریح موضعی اتخاذ نکرده‌اند.

اگرچه علما و شخصیت‌های برخی از کشورها نیز بنابر ملاحظات سیاسی و دیپلماتیکی که با عربستان دارند، انتقاداتی را متوجه عربستان نمی‌کنند، اما در مقابل نیز برخی دیگر از کشورها و شخصیت‌های آن موافق نظارت اسلامی بر اماکن متبرکه حجاز هستند و با برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی در کشور خود ابعاد مختلف آن‌ را تحلیل و بررسی می‌کنند که از جمله آن‌ها می‌توان به قطر، ایران، مالزی و اندونزی اشاره کرد.

همچنین، پس از حادثه دلخراش منا در سال 1394 و حادثه سقوط جرثقیل در مسجدالحرام که ضعف مدیریتی مقامات آل‌سعود در مدیریت این فریضه عظیم معنوی را بیش از پیش نشان داد، بسیاری از علمای ایران، عراق و لبنان به صورت جدی خواهان تشکیل کمیته‌ای مشترک از کشورهای اسلامی برای مدیریت حج شدند، اما مقامات سعودی با تکبر و خودبزرگ‌بینی، دخالت کشورهای دیگر در مدیریت مناسک حج را به شدت رد می‌کنند.

بُعد فاجعه‌بار مسئله این است که در طی دو سال اخیر خبرهایی از سوی برخی رسانه‌ها منتشر شد که حاکی از توافق‌نامه‌های مقامات آل‌سعود با اسرائیل برای تولید دست‌بندهای الکترونیکی حجاج بود، اگرچه این مسئله به صورت علنی از سوی سران عربستان تأیید نشد، اما روابط سیاسی و دیپلماتیک عربستان و اسرائیل در سال‌های اخیر این مسئله را دور از ذهن نمی‌سازد.

البته با توجه به جانبدای آیسسکو، سازمان همکاری اسلامی، انجمن جهانی اسلام و...از عربستان سعودی، به‌نظر می‌رسد طرح مدیریت جهانی و اسلامی اماکن متبرکه حجاز شاید کمی دور از ذهن باشد، اما واقعیت امر این است که سران آل‌سعود مناسک حج را از فضای معنوی و دینی خود دور کرده و با استخدام نیروهایی از هند، پاکستان و بنگلادش و ...برای مدیریت مناسک حج که شناخت زیادی با ماهیت و مقاصد این فریضه معنوی ندارد، موجبات نارضایتی مسلمانان در سال‌های اخیر را فراهم کرده‌اند.

از دیگر کشورهایی که موافقان زیادی در زمینه جهانی‌سازی مدیریت اماکن مقدسه مکه و مدینه در آن وجود دارد، کشور اندونزی است، به طوری که اوایل بهمن‌ماه سال جاری کنفرانسی بین‌المللی در جاکارتا با هدف بررسی نقش کشورهای اسلامی در اداره اماکن متبرکه حجاز برگزار و ابعاد مختلف اشتباهات عربستان در اداره اماکن اسلامی و نابودی تاریخ اسلام در مکه و مدینه و دیگر اماکن مقدس اسلامی این کشور در آن تبیین شد.

تشکیل هیئت بین‌المللی

هیئت بین‌المللی نظارت بر عملکرد آل‌سعود در اداره حج، همزمان با آغاز سال 2018 میلادی در مالزی تشکیل شده‌ تا اقداماتی را که باعث از بین رفتن هویت اسلامی در مکه و مدینه می‌شود از جمله ساخت‌وسازهایی که در اطراف اماکن مقدسه در این شهرها صورت می‌گیرد، متوقف کند، همچنین این هیئت تلاش خواهد کرد تا دولت سعودی به شکل مستقل به اداره این اماکن مقدس نپردازد. هدف این هیئت بین‌المللی تقسیم سهمیه حج و عمره برای همه کشورهای اسلامی به صورت عادلانه و غیرسیاسی بودن این مناسک دینی و عبادی است.

این هیئت در نخستین گزارش منتشرشده خود (27 دی‌ماه) اعلام کرد که در چند مورد مقامات سعودی در اداره اماکن مقدس اسلامی این کشور اهمال کرده که از جمله آن‌ها می‌توان به «تغییر مکان نماز مسجدالنبی(ص) و بازداشت سالخوردگان»، «بازداشت تعدادی از عمره‌گزاران مصری»، «افزایش قیمت هزینه حج» و «کوتاهی در محافظت از قرآن‌ها» اشاره کرد.

برای همه مردم

قرآن کریم، خانه خدا را محلی برای قیام یعنی به جا آوردن اعمال حج (از اعمال عبادی واجب پس از احراز شرایط وجوب) معرفی می‌کند. «جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرامَ قِياماً لِلنَّاس‏؛ خداوند كعبه بيت‌ الحرام را وسيله‌ای برای به پا داشتن [مصالح] مردم قرار داده است» (آیه 97 سوره مائده) بنابراین برای تمتع افراد از اعمال عبادی حج، چیزی نباید بهره‌مندی مردم را ناکام گذارد.

موافقان جهانی‌سازی اداره اماکن مقدس اسلامی حج بر این باورند از طریق نظارت دقیق بر عملکرد عربستان در اداره اماکن متبرکه حجاز، ارائه گزارش مفصل به نهادهای  بین‌المللی پیرامون فعالیت‌های غیرانسانی آل‌سعود در حق مسلمانان، اطلاع‌رسانی به یونسکو در خصوص نقش عربستان در نابودی اماکن اسلامی و تاریخی این کشور، مدیریت این اماکن مقدس را از سیطره آل‌سعود خارج کرده و سایر کشورهای اسلامی را در اداره این اماکن مشارکت دهند.

این در حالی است که طیف مخالف جهانی‌سازی مدیریت اماکن متبرکه حج،  قطر و ایران که در حال حاضر روابط سیاسی تیره‌ای با عربستان دارند را به ترویج این ایده متهم می‌کنند، اگرچه ضعف‌ها و سوءمدیریت مقامات سعودی در اداره حج که از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین اعمال عبادی مسلمانان به شمار می‌رود که قابل چشم‌پوشی نیست.

در پایان این نوشتار می‌توان گفت که مدیریت اماکن مقدس مکه مکرمه و مدینه منوره و اطمینان خاطر مسلمانان از حفظ کرامت خود در تأمین فریضه حج در سرزمین وحی امروز به دغدغه‌ای جدی تبدیل شده و طرح جهانی‌سازی مدیریت حج شاید تا رسیدن به منصه ظهور فاصله زیادی داشته باشد، اما همین که دغدغه مشترک بسیاری از مسلمانان در کشورهای مختلف جهان است، خود موضوعی حائز اهمیت است.

انتهای پیام

گزارش از محمد باعزم