Сафари Ҳаҷ як ҳиҷрати бузург ва як сафари илоҳӣ аст, ки бо ҳадафи худсозӣ анҷом мешавад. Ин маросим чунон ки дар ояти وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ (Бақара/125) баён шуда ибодатеро нишон медиҳад, ки амиқан бо хотираи муҷоҳидоти Иброҳим ва фарзандаш Исмоил ва ҳамсараш Ҳоҷар омехтааст; Мо агар дар мавриди асрори Ҳаҷ аз ин нукта ғафлат кунем бисёре аз мафоҳими ин амали ибодӣ ба сурати муаммо бароямон дар меояд. Масалан ҳангоме, ки дар қурбонгоҳ дар сарзамини Мино мебинем тааҷҷуб мекунем ин ҳама қурбони барои чист? Магар зибҳи ҳайвон метавонад ҳалқаҳое аз маҷмӯаи як ибодат бошад?! Аммо ҳангоме, ки масъалаи қурбонии иброҳимро ба хотир меоварем, ки фарзандашро дар ин майдон дар роҳи Худо исор кард ва баъдан суннате ба унвони қурбонӣ дар Мино ба вуҷуд омад, ба фалсафаи ин кор пай мебарем. Қурбонӣ кардан рамзи гузашт аз ҳамачиз дар роҳи маъбуд аст, қурбонӣ кардан мазҳаре аст барои холӣ намудани қалб аз ғайри Худо ва ҳангоме метавон аз ин маносик баҳраи тарбиятии кофӣ гирифт, ки тамоми саҳнаи зибҳи Исмоил ва рӯҳиёти ин падар ва писар ба ҳангоми қурбонӣ дар назар муҷассам шавад, ва он рӯҳиёт дар вуҷуди инсон партавфиканӣ гардад.
Ҳангоме, ки ба сӯроғи Ҷамроти - сесутуни сангии махсусе, ки ҳуҷҷоҷ дар маросими Ҳаҷ онҳоро сангборон мекунанд ва дар ҳар бор ҳафт санг бо маросими махсус ба онҳо миезнанад - ин муаммо дар назари мо худнамоӣ мекунад, ки партоби инҳма санг ба як сутуни беруҳ чӣ мафҳуме метавонад дошта бошад? Ва чӣ мушкилеро ҳал мекунад? Аммо ҳангоме, ки ба хотир меоварем инҳо ёдовари хотираи муборизаи Иброҳим бо васвасаҳои шайтон аст, ки се бор бар сарироҳи ӯ зоҳир шуд ва тасмим дошт ӯро дар масъалаи қурбонӣ кардани фарзанд гирифтори сустӣ ва тардид кунад, аммо ҳар замон Иброҳим, ӯро бо санг аз худ дӯр сохт, мӯҳтавои ин маросим равшантар мешавад. Мафҳуми ин маросим ин аст, ки ҳамаи мо дар тӯли умр дар майдони ҷиҳоди акбар бо васвасаҳои шаётинӣ рӯбарӯ ҳастем ва то онҳоро сангсор накунем ва аз худ наронем пирӯз нахоҳед шуд.
Ё ҳангоме, ки ба «Сафо» ва «Марва» меойем ва мебинем гурӯҳ гурӯҳ мардум аз ин кӯҳи кӯчак ба он кӯҳи кӯчактар мерванд ва аз онҷо ба ин бозмегарданд ва болояш чизе ба даст оварда бошанд ин амалро такрор мекунанд, гоҳ медванд, ва гоҳ роҳ мерванд, мусалламан тааҷҷуб мекунем, ки ин дигар чӣ коре аст ва чӣ мафҳуме метавонад дошта бошад?! Аммо ҳангоме, ки достони саъй ва талоши «Ҳоҷар» барои наҷоти ҷон фарзанди ширхораш Исмоил дар он биёбони хушк ва сӯзонро ба хотир меоварем, ки чигуна баъд аз ин саъй ва талош Худованд ӯро ба мақсадаш расонид, чашмаи Замзам аз зери пои навзодаш ҷушидан гирифт, пардаҳо канор меравад, ва худро дар он лаҳза дар канори «Ҳоҷар» мебинем, ва бо ӯ дар саъй ва талошаш ҳамгом мешавем, ки дар роҳи Худо бидуни саъй ва талош касе ба ҷое намерасад!
Аз он чи гуфта шуд метавон натиҷа гирифт, ки «Ҳаҷ»-ро бояд бо ин румуз таълим дод, ва хотироти Иброҳим ва фарзанд ва ҳамсарашро гом ба гом таҷассум бахшид, то ҳам фалсафаи он дарк шавад ва ҳам асароти амиқи ахлоқии Ҳаҷ дар нуфуси ҳуҷҷоҷ партавафкан гардад.