Тарҷумаи Қуръон ба забони боснӣ; Аз интиқоли оддии мафҳумҳо то таваҷҷӯҳ ба ҷанбаҳои эстетикӣ
Ба гузориши “ИКНА”, бо истинод ба мусулмонони саросари ҷаҳон, забони боснӣ яке аз забонҳои славянии ҷанубӣ буда, ба далели равобити фарҳангӣ бо забони усмонӣ аз забонҳои ҳамсояаш, яъне хорватӣ ва сербӣ ғанитар шудааст.
То кунун чанд тарҷумаи Қуръони Карим ба ин забон анҷом шудааст. Он чизе, ки ҳамаи ин тарҷумаҳо муштарак доранд, аз аввалин тарҷумаи Мико Лобибратич то тарҷумаи Анис Карич, профессори тафсири Мактаби улуми исломӣ дар Сараева, бештар аз ҳар чизест, ки ангезаи мазҳабии тарҷумонҳо ва тамоюли онҳост. Ки мафоҳими Куръонро баён кунад.
Тарҷумаи аввалини маъонии Қуръони Карим ба забони боснӣ аз ҷониби як коҳини православӣ бо номи Миҳаҷло Мичо Любибратич анҷом шудааст.
Ин мутарҷим дар кори худ ба тарҷумаи фаронсавии Қуръон, ки аслан лаҳистонист, такя карда, аз тарҷумаҳои русӣ низ истифода кардааст. Ӯ ҳамчунин аз хатти сириллик истифода кардааст, ки наздиктарин хат ба хатти сербӣ буд. Дар ин асар матни арабии Қуръони Карим мавҷуд нест. Бо мутолиаи ин тарҷума мебинем, ки мутарҷим ба хатоҳои зиёди динӣ ва забонӣ роҳ додааст ва уламои боснӣ ин тарҷумаро интиқод кардаанд.
Тарҷумаи дуюми Қуръони Каримро ду пажӯҳишгари мусалмон бо номи Ҷамолуддин Ясевич (1870-1938 милодӣ), раиси Шӯрои уламои мусулмон дар Югославия ва Ал-Ҳофиз Муҳаммад Баҷа (вафот 1962 мелодӣ) анҷом додаанд. Ин тарҷума дар соли 1937 милодӣ ба табъ расида, дар байни олимон ва мардуми боснӣ маъруфияти зиёд дошт. Зеро аввалин тарҷумаи Қуръон аз ҷониби мусулмонон буд ва ин ду мутарҷим ба тарҷумаҳои форсӣ, туркӣ ва тоторӣ такя кардаанд. Ин тарчума аз баъзе хатохо холй набуд.
Тарҷумаи сеюм аз ҷониби муфтии Ҳерсеговина Ҳоҷ Алӣ Ризо Қарабек (ваф. 1944) соли 1937 анҷом дода шудааст, ки тарҷумаи заиф буд, ки аз тарҷумаи Миша истифода шуда, хатоҳои зиёд дошт.
Дар замони Югославияи сотсиалистӣ мақомот забони боснииро эътироф намекарданд ва дар байни солҳои 1945 то 1990 ба корбурди он иҷозат намедоданд. Дар ин давра танҳо як тарҷумаи нави маъноҳои Қуръони Карим ба забони боснӣ аз ҷониби профессор Басим Корқут (1904-1975), ки соли 1931 аз Ал-Азҳарро хатм кардааст, анҷом додааст.
Ин тарчума, ки соли 1977 бо матни арабии Куръони Карим мунташир шуд, дар тарчумаи баъзе оятҳо аз дигар тарчумахо тафовут дошт, бинобар ин ба маънои Куръон наздиктар буд. Донишмандони боснӣ ба ин тарҷума баҳои баланд доданд ва Шӯрои пирони мусалмони Сараева онро соли 1983 дубора нашр кард. Ӯ дар тарчумаи худ аз ал-Кашафи Замахшарй истифода кардааст.
Пас аз истиқлолияти Босния аз Югославия дар соли 1990 чанд тарҷумаи Қуръони Карим ба забони боснӣ нашр шуд. Тарҷумаи Мустафо Меливо соли таваллудаш 1955, нахуст соли 1994 ва баъдан нашри дувуми он дар соли 1995 бо 719 саҳифа нашр шуд. Вай аз тарҷумаҳои англисӣ истифода бурд. Дар китоб чанд иштибоҳ дар тарҷума, ки ба эътиқоди исломӣ таъсир мерасонанд ва ҳамчунин иштибоҳот дар услуби забони боснӣ вуҷуд дорад. Тарҷумаи Анас Карич (соли таваллудаш 1958), профессори Академияи исломии Сараево, соли 1995 ба табъ расида ва умдатан муваффақ будааст.
Ҳамчунин китоби "Қуръони Шариф бо тарҷумаи боснӣ" (Kuran s prijevodom) соли 2004 дар Сараева аз ҷониби доктор Асад Дуракович, мудири шӯъбаи шарқшиносии Донишгоҳи Сараева ва узви Академияи забони арабӣ дар шаҳри Сараева ба табъ расида буд. Димишқ, ки як қатор коршиносон онро беҳтарин медонанд, тарҷумаи забони боснӣ.
Дуракович (таваллуд 1948) донишманди барҷастаи босниягӣ дар арабшиносӣ ва исломист. Пас аз хатми Донишгоҳи Белгради Югославияи он замон (ҳоло Сербистон) дар соли 1972 фаъолияти илмии худро дар Белград ва Приштина (Косовои ҳозира) бо унвони доктори адабиёти араб оғоз кардааст. Аз соли 1991 дар муассисаҳои гуногуни илмии Сараева, ба хусус Пажӯҳишгоҳи шарқшиносӣ кор кардааст. Дар тӯли фаъолияти худ осори зиёдеро дар бахшҳои мухталифи адабиёти арабӣ, инчунин тарҷумаи босниягии як қатор осорҳо, аз ҷумла “Ҳазору як шаб” (1999) ба табъ расонда, дар соли 2003 сазовори Ҷоизаи ЮНЕСКО ва Ҷоизаи Шарҷа шудааст. Барои маданияти Араб низ кабул карда шудааст Тадкикоти Дуракович дар бораи Куръон асосан ба ченакхои риторикии матн дахл дорад, масалан, дар китоби «Stil kao argument: nad tekstom Kur'ana» («Услуб чун далел: Дар бораи матни Куръон»).
Prijevodom Куръон яке аз тарҷумаҳои охирини Қуръон ба забони боснӣ аст. Баръакси тарҷумаҳои қаблии Қуръони боснӣ, Дуракович иддао дорад, ки ҷанбаи риторикии Қуръонро дар тарҷумаи худ инъикос кардааст. Масалан, вай дар вакти тарчума риояи инхирофоти риторики (ал-тофот)-и матни аслии арабиро зарур медонад.
Руйкарди Генри Дуракович барои фаҳмидани ин дар тарҷумаҳои Қуръон ба забони боснӣ хеле аслӣ ба назар мерасад. Дуракович, пеш аз хама, тарчумаи шеърии сурахои Макка мекунад, ки маъниро бо кофия ба хам мепайвандад.
Дар муқобил, тарчумаи сураҳои «Маданӣ» бинобар хусусиятхои услубиашон бо ибороти дарозтар ҳамроҳ шуда, умуман ба назарияи муодилсозии пуё мувофиқат мекунад. Қувваи хосси ин тарҷума дар набудани лафзгароӣ ва шарҳи ҳушмандони мафоҳими асосӣ мебошад. Услуби тарҷумаи он барои мухотабони умумии Босния ва кишварҳои ҳамсоя фаҳмо ва қобили истифода аст.
Тафсир комили Қуръони Карим низ ахиран тавассути шайх доктор Сафат Халилович (мутаваллид 1968 м.), ки фориғуттаҳсил Ал-Азҳар ва дорои мадраки докторӣ дар тафсир аст, мунташир шудааст. Мусулмонони боснӣ ва Ҳерсеговина ва муассисоти онҳо аамми аз мадорис, муассисот, марокизи таҳқиқотӣ ва донишгоҳҳо, таваҷҷуҳ зиёде ба Қуръон дошта ва доранд. Онҳо дар ҳифзи Қуръон ва нигориши китоб дар бораи улуми қуръонӣ ҳамчун тафсир ва тарҷумаи Қуръон бисёр кӯшо ҳастанд.
