Фалсафаи таваккул чист?
Дар посух бояд гуфт: инсон вақте эҳсоси ниёз ба чизе мекунад, кӯшиш мекунад, ки хоҳиши фитрӣ ва ғаризии худро дар он замина қонеъ кунад, аммо аз ибтидои зиндагӣ дармеёбад, ки танҳоӣ наметавонад ҳамаи ниёзҳои худро бартараф кунад ва бо зиёд шудани ниёзҳояш, ин ҳақиқатро беш аз пеш дарк мекунад. Рафтори инсонҳо дар бартараф кардани ниёзи худ тавассути дигарон гуногун аст, ва ин гуногунӣ ба тафовут дар ҷаҳонбинии онҳо бармегардад.
Касе ки ба вуҷуди Худо ва ҷаҳони маворои табиат имон надошта бошад ё аз он ғофил бошад, саъй мекунад бо қудрати худ дигаронро дар хидмати ниёзҳои худ қарор диҳад. Ин раванд мумкин аст то ҷое бирасад, ки ҳатто бо истифода аз зӯр ва силоҳ аз дигарон кор кашад. Аммо касоне ки ба наҳве ба амилҳои ғайритабии муътақиданд, ба шаклҳои гуногун кӯшиш мекунанд, ки аз онҳо ёрӣ гиранд, ҳарчанд мумкин аст боварҳояшон батил бошад. Навъҳои гуногуни бутпарастӣ ва ширк низ аз ҳаминҷо сарчашма мегиранд; масалан, бархе кӯшиш мекунанд бо барқарор кардани иртибот бо ҷинҳо, барои рафъи ниёзҳои худ аз онҳо кӯмак гиранд.
Қуръони Карим мефармояд: وَأَنَّهُ كَانَ رِجَالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزَادُوهُمْ رَهَقًا
«Ва воқеан мардоне аз инсонҳо ба мардоне аз ҷин паноҳ мебурданд ва онҳо бар ранҷашон меафзуданд» (Сураи Ҷин, ояти 6).
Паёмбарон барои ин омаданд, ки инсонро ба сӯи Худои Мутаъол роҳнамоӣ кунанд ва ин мафҳумро исбот кунанд, ки Худованд беҳтар аз ҳар кас метавонад ба инсон кӯмак кунад. Онҳо бо нишон додани роҳи иртибот бо Худо, мардумро ташвиқ карданд, ки ба ҷои паноҳ бурдан ба бутҳо ва ҷинҳо, бар Худо таваккул кунанд.
Лозимаи имон ба Худо ин аст, ки инсон таъсири Ӯро дар зиндагии худ қабул дошта бошад; ба ин маъно, ки баъд аз эътиқод ба Холиқ будани Худо, бояд ба Робб будани Ӯ низ муътақид бошад.
Дар асл, доштани тасаввури дуруст аз шеваи таъсиргузории Худованд дар олам яке аз шурути таваккул аст. Ончи Худо тавассути низоми Малакути, ки болои ҳамаи низомҳост, падид меоварад, зери таъсири чизе қарор намегирад ва ҳеҷ сабаби дигаре наметавонад онро мағлуб кунад.
Қуръон мефармояд: وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيُعْجِزَهُ مِنْ شَيْءٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَ لَا فِي الْأَرْضِ إِنَّهُ كَانَ عَلِيمًا قَدِيرًا
«Ва Худо ҳаргиз аз чизе дар осмонҳо ва замин нотавон нест, зеро Ӯ доно ва тавоност» (Сураи Фотир, ояти 44).
Пас, агар ба ин ақида бирасем, ки ғайр аз низоми иллат ва маълул дар табиат, низомҳои дигаре ҳам ҳастанд, метавонем умедвор бошем, ки ба маънои ҳақиқии таваккул бирасем. Ҳарчи боварҳои инсон дар ин замина бештар шавад, мартибаҳои таваккули ӯ низ боло хоҳад рафт.
