Нигоҳи таърихӣ ба фитнаҳои даврони Имом Ризо (а); аз фирқаи Воқифия то озори шиаиён
Ба гузориши ИКНА ба нақл аз хабаргузории Бараса, ҳазрати Алӣ ибни Мӯсо, машҳур ба Имом Ризо (а), ҳаштумин имоми шиаиёни дувоздаҳимомӣ мебошанд. Падари ишон ҳазрати Мӯсо ибни Ҷаъфар (а), ҳафтумин имоми шиаиён буданд ва модари ишон канизе бо номҳои "Нуҷма" ё "Туктам" будааст.
Дар бораи вақти таваллуд ва шаҳодати Имом Ризо (а) ихтилофи назар вуҷуд дорад. Аз ҷумла гуфта мешавад, ки ишон дар 11-уми Зилҳиҷҷа ё Зилқаъда ё Рабиъул-аввали соли 148 ё 153 ҳиҷрии қамарӣ таваллуд шуданд ва дар рӯзи охири моҳи Сафар ё 17 ё 21-уми моҳи Рамазон ё 18-уми Ҷимодул-уло ё 23 ё охири Зилқиъдаи соли 202 ё 203 ё 206 ба шаҳодат расиданд. Сайид Ҷаъфари Муртазои Омилӣ мегӯяд, ки аксари уламо ва муаррихон бар онанд, ки Имом Ризо (а) дар соли 148 ҳиҷрии қамарӣ дар Мадина таваллуд ёфтанд ва дар соли 203 шаҳид шуданд.
Имом Ризо (а) пас аз шаҳодати падари худ имоми шиаиён шуданд. Муддати имомати ишон 20 сол (183–203 ҳ.қ.) буд, ки бо хилофати Ҳорун, Муҳаммади Амин ва Маъмун ҳамзамон гардид.
Ба муносибати солгарди таваллуди ҳаштумин имоми шиаиён, гӯшае аз зиндагии каримонаи ишонро баррасӣ мекунем.
Имом Ризо (а) дар давроне буданд, ки фитнаҳои бузурге вуҷуд дошт ва имомати ишон бо озмоишҳои хатарноке аз сӯи ёрони Имом Козим (а) рӯбарӯ гардид ва бисёре аз онҳо имомати ишонро напазируфтанд.
Ин аз он ҷиҳат буд, ки Имом Козим (а) ду масъалаи муҳимро барои шиаиён асос гузошта буданд: якум, эътимод ба коргузорон дар шаҳрҳо ва деҳот; дувум, фаъол сохтани низоми хумс дар мазҳаби шиа, зеро дар он замон бинобар фақри шиаиён, амали хумс мутаваққиф шуда буд.
Бинобар ин, вақте Имом Козим (а) ба шаҳодат расиданд, фитнае аз тарафи ёрон ва коргузорони ишон сар зад ва ба ҷое расид, ки онҳо амволро ба номи Имом ҷамъ мекарданд. Азбаски Имом Козим (а) солҳои тӯлонӣ дар зиндон буданд, баъди шаҳодати ишон, бисёре аз коргузорон аз супоридани амвол ба Имом Ризо (а) худдорӣ карданд. То ҷое ки баъзеҳо барои сафед кардани кори худ, ки чаро амволро намедиҳанд, иддао карданд, ки Имом Козим (а) вафот накардаанд. Аз ҳамин ҷо буд, ки фирқаи "Воқифия" ба вуҷуд омад.
Фирқаи Воқифия гурӯҳе аз шиаиён буданд, ки имомати Имом Ризо (а)-ро бо истинод ба баъзе ривоятҳо инкор карданд. Аз ҷумла чунин мегуфтанд: «Оё касе ин ҳадисро аз Имом Мӯсо Козим (а) шунидааст, ки фармуда бошанд: Алӣ писари ман васии ман аст ё имом баъд аз ман ё ҷонишини ман аст? Гуфтанд: не!»
Ин фирқа тавонист бо роҳҳои гуногун пайравон ҷамъ кунад ва аз 274 нафар ёрони Имом Козим (а), 64 нафарашонро ба худ ҷалб намуд. Ин шумор нишондиҳандаи ҷараёни бузургест, ки дар он замон, ки халифагони Аббосӣ низ онро шиддат медоданд, набояд нодида гирифта шавад.
Исрори Воқифия дар инкор кардани имомати Имом Ризо (а) онҳоро водор кард, ки китобҳое таълиф кунанд то мардумро аз аҳли байт (а) дур созанд. Фирқаи Воқифия муддати зиёде идома ёфт, то ҷое ки манобеи шиъа ривоят мекунанд, ки Имом Ҳасани Аскарӣ (а) бо Воқифия баҳс мекарданд. Халифагони Аббосӣ низ аз ин андеша сӯиистифода мекарданд ва онро таблиғ менамуданд, зеро онро фурсате тиллоӣ барои нифоқ дар миёни шиаиён медонистанд.
Мавзӯи вали аҳдии Имом Ризо (а) дорои аҳдофи сиёсӣ ва мазҳабӣ буд, аз ҷумла ин ки ба ҷомеаи шиъа нишон диҳанд, ки имомат тобеи ҳукумат шудааст.
Ҳадафи дувум он буд, ки Имом (а) як корманди дарбори Аббосиён бошад ва ба ин восита назорат бар корҳои ишон дар дохили қаср осонтар гардад.
Ҳадафи севум кӯшиши бештари дур нигоҳ доштани мардум аз дидори Имом (а) буд, зеро ҳузури ишон дар қасри ҳукумати Аббосӣ имкони дидори озодонаи мардумро маҳдуд мекард.
Даврони Аббосиён саҳифаи торик аз таърихи Ислом аст. Давлати Аббосӣ бо як хиёнат оғоз шуд, ки хатарнокии он барои Ислом камтар аз хиёнати Сакифа набуд ва шиорҳои дуруғини онон низ фарқе бо ҳам надошт. Ҳамон тавре ки аҳли Сакифа бо иддаои ботил худро ба Расули Худо (с) нисбат доданд, Бани Аббос низ ҳамин роҳро барои расидан ба хилофат пеш гирифтанд ва гуфтанд мо аз наздикони Паёмбар (с) ҳастем.
Дар замоне ки имомони аҳли байт (а) бо далелҳои Қуръонӣ ва суннати Паёмбар (с) ҳаққонияти худро исбот мекарданд, Аббосиён бо шиканҷа ва зулм ба муқобили ишон меистоданд. Онҳо аз шоирони дуруғин барои иддаоҳои ботили худ истифода мебурданд ва барои паст кардани мартабаи Алавиён, амволи ишонро барбод медоданд.
Аббосиён лоиқи хилофат набуданд, зеро хонадоне бефаъолият буданд, бе ягон донишманд, марди шуҷоъ, ҷанговар ё касе, ки собиқае дар Ислом дошта бошад. Мунозираи Имом Козим (а) бо Ҳоруни Аббосӣ низ шоистагии аҳли байтро барои хилофат нишон медиҳад ва ин ки имомони маъсум (а) ворисони Расули Худо (с) ва фарзандони ӯянд.
Ҳорун Аббосӣ мехост бо сӯҳбате ки бо Имом Козим (а) дошт, хилофати Аббосиёнро машрӯъ нишон диҳад, аммо Имом (а) далелҳои суст ва иддаоҳои ботили Ҳорунро рад кард ва ӯро дар сардаргумӣ гузошт.
Имом Ризо (а) дар бораи мазори худ фармудаанд: «Ин ҷои дафни ман аст ва дар инҷо дафн хоҳам шуд. Худованд ин маконро барои шиаён ва дӯстдоронам ҷои хосе қарор медиҳад. Қасам ба Худо, ҳеҷ зиёраткунандае маро зиёрат намекунад ва ҳеҷ саломдиҳандае бар ман салом намедиҳад, магар он ки тавассути шафоати мо Аҳли байт, мағфират ва раҳмати Худо бар ӯ воҷиб мегардад.»
