Ялдо дар Афғонистон; бозгашти хуршед ва нур
Ба гузориши ИҚНО ба нақл аз пойгоҳи интернетии «Ҷомеа ва фарҳанги миллатҳо», шаби Ялдо ё шаби Чилла яке аз шабҳои бостонист, ки ҳамасола дар чанд кишвар, аз ҷумла Эрон ва Афғонистон, аз он таҷлил ба амал меояд. Дар Афғонистон ин шаб бештар бо номи шаби Чилла шинохта мешавад.
Дар баъзе минтақаҳои Афғонистон ба чиҳил рӯзи аввали зимистон «чиллаи калон» ва ба бист рӯзи баъдии он «чиллаи хурд» мегӯянд. Азбаски чиллаи калон аз ҳамин шаб оғоз мешавад, ин шаб бо номи «шаби Чилла» маъруф гаштааст.
Номи дигари шаби Чилла дар Афғонистон «рӯзи бозгашт» аст, ба маънои бозгашти рӯз ё бозгашти хуршед. Зеро аз ҳамин шаб ба баъд рӯзҳо тадриҷан дарозтар ва шабҳо кӯтоҳтар мешаванд, бинобар ин онро «рӯзи бозгашт» низ меноманд.
Таърихи таҷлил аз ин шаб ба 502 сол пеш аз мелод мерасад ва бархе онро ба ҳафт ҳазор сол пеш нисбат медиҳанд. Фарҳанги таҷлили шаби Ялдо дар кишварҳои Эрон ва Афғонистон аз қадим то имрӯз роиҷ аст. Ба ҳамин сабаб, 9 озари соли 1401 таҷлили шаби Ялдо ба номи Афғонистон ва Эрон дар феҳристи ЮНЕСКО сабт гардид. Бо вуҷуди он ки таҷлили ин шаб дар кишварҳои дигар, чун Покистон, Тоҷикистон, Русия, Ҷопон, Корея, Африқо ва ғайра низ ба шаклҳои гуногун сурат мегирад, аммо Афғонистон ва Эрон онро бо шукӯҳи бештар ҷашн мегиранд.
Шаби Ялдо ё шаби Чилла дар миёни мардуми вилоятҳои гуногуни Афғонистон роиҷ аст.
Абдуалӣ Шафақ, шоир, нависанда ва фаъоли фарҳангии вилояти Бомиён, ба хабаргузории «Фарҳанг» мегӯяд: дар шаби Чилла сокинони деҳа дар хонаи яке аз бузургони қавм ҷамъ шуда, ба Шоҳномахонӣ мепардозанд.
Шарифуллоҳ Мубориз, шоир ва фаъоли фарҳангӣ, дар бораи тарзи таҷлили шаби Ялдо дар вилояти Тахор мегӯяд: шаби Ялдо ҳамасола аз ҷониби фарҳангиён ба таври вижа таҷлил мешавад. Дар ин шаб шоирон бо қироати ашъори махсуси Ялдо ва хондани девони Ҳофиз, Маснавӣ, девони Бедил, «Гулистони» Саъдӣ ва дигар шоирони ҳавзаи тамаддуни форсӣ ин шабро гиромӣ медоранд. Ҳамчунин дар ин шаб чилланишинон ба фоли Ҳофиз мепардозанд.
Фардин Фарҳаманд, нависанда, дар бораи тарзи гиромидошти шаби Ялдо дар вилояти Панҷшер чунин мегӯяд: дар Панҷшер фарҳанги Шоҳномахонӣ, Маснавихонӣ, Бедилхонӣ ва монанди инҳо роиҷ аст ва ҳамон гуна ки дар дигар муносибатҳо, гурӯҳе аз мардум — бештар мардони солманд ва миёнсол — гирди ҳам ҷамъ шуда, шабнишинӣ мекунанд.
Маъсума Маҳшид, шоири ҷавони вилояти Ғазнӣ, дар робита ба гиромидошти шаби Чилла дар вилояти худ мегӯяд: дар вилояти мо бобову бибиҳо расми дигаре доштанд. Онҳо тамоми шаб зери нури чароғ нишаста, ба ибодат мепардохтанд; аммо имрӯз мардум дар ин шаб шамъ ва анорро оро медиҳанд, зери курсӣ хонаводаҳо гирд меоянд, барои ҳамдигар қиссаҳои қадимиро нақл мекунанд, менавозанд ва суруд мехонанд.
Шаби Ялдо дар вилояти Ғур
Руқия Ризоӣ, донишҷӯ, дар бораи боварҳои мардум нисбат ба шаби Ялдо мегӯяд: мардум бовар доштанд, ки агар ин шаб бо шодӣ ва некӣ сипарӣ шавад, зимистон низ ба хубӣ ва хушӣ мегузарад.
Тақӣ Воҳидӣ, устоди донишгоҳ, дар бораи навъҳои таҷлили шаби Ялдо дар вилояти Балх мегӯяд: дар солҳои охир шаби Ялдо дар Балх ба се шакл таҷлил мешавад:
Ҳамнишинии давраҳои дӯстона;
Ҳамнишиниҳои хонаводагӣ;
Ҳамнишиниҳои фарҳангӣ.
Шаби Ялдо дар вилоятҳои Бадахшон, Кобул, Ғур, Ҳирот ва Парвон
Шаби Ялдо дар ин вилоятҳо низ монанди дигар вилоятҳо таҷлил мешавад. Хонаводаҳо суфраи худро бо меваҳои гуногун оро медиҳанд. Мардум шабро бо хондани Маснавӣ, фоли Ҳофиз, қиссагӯӣ ва фолгирӣ то субҳ бедор мемонанд.
4324117
