Müslüman Filozofların Hikmetinde Kur'an'ın Yeri
Felsefe profesörü ve İran Hikmet ve Felsefe Cemiyeti eski başkanı GulamRıza Avani, Tahran'da düzenlenen "Neden Sühreverdi?" toplantısında İslam dünyasının felsefi okullarından biri olarak İşrakı felsefesini tanıttı.
Tıpkı Yunanistan'da Sokrates'e ulaşan okulların çoğunda olduğu gibi, İslam dünyasında sadece üç ya da dört felsefe okulumuz var, bunlar arasında Meşşâîyyûn, İşrakıyye, Hikmeti-i Mütealiye yer alıyor. Tabii buna teorik tasavvuf da eklenirse dört ekol olur. Sühreverdi'nin önemini anlamak için hayatının dönemini ele almalıyız. Sühreverdi, 12. yüzyılda ve çağdaşlarında İbn Rüşd ile birlikte yaşamış ve ondan kırk beş yıl önce Gazali, Tehaftü'l-Felâsife gibi kitaplar yazarak filozofları tekfir etmiş ve doğru yol olarak irfan ve tasavvuf tanıtmıştır. İbn Rüşd, Aristoteles'i yeniden canlandırdı ve İbn Sina'ya karşı çıktı. Böylece Batı dünyası İbn Rüşd'ü miras almış ve İbn Rüşd'ün düşüncesinin yayılması dinin hikmetten ayrılmasına neden olmuştur.
Bilgeliği coğrafi alandan kurtarılması
Böylece Sühreverdi, felsefeyi Gazâlî ve İbn Rüşd'ün tahakkümünden kurtaran kişi olmuştur. Bilgeliği canlandırdı. Aristoteles, felsefenin Yunan olduğuna inanıyordu ve bugün tüm felsefi kitaplar aynı şeyi söylüyor. Bu arada, Sühreverdi felsefe tarihini yazmada önemli olan bir teori önerdi. İşrakıyye kitabının başında, hakikati arayan, hikmetin “ilâhî nurundan” yararlanır der. Aristoteles'in teorisini reddederek vakf ilminin tek kavime adanmadığını, bunun da melekuti kapıyı diğer halklara kapattığını söyler. Ayrıca Allah'ın mutlak Cevad olduğuna ve milletlerden ilmi saklama konusunda cimri olmadığına inanır.
Sühreverdi felsefeye daha derin bir bakış attı. Aristoteles'in takipçileri bir akıl yürütme felsefesiyle meşguldüler, Ancak Sühreverdi, nefsi arındırarak zühd ile elde edilebilecek hikmetin bundan daha yüksek olduğuna inanıyordu.
Kur’an ve İstidlal
Ona göre insan, kendini geliştirmezse bilgeliği elde edemez. Günümüz popüler düşüncesinde dünya anlayışı bedensel özellikler üzerine kuruluyken Sühreverdi beden ve ruh arasındaki geleneksel ayırıma inanmaktadır. Beden onun için karanlığı ruh ise ışığı temsil eder ve ruh manevi faziletlerle kuvvetlenir ve beden de oruç, uykuya muhalefet yoluyla zayıflatılırsa ruh özgürlüğüne kavuşur ve manevi dünya ile temas kurar. İnsanın sürgünde nasıl kapana kısıldığını ve ilahi hikmet ve ilimle bundan nasıl kurtulabileceğini anlatır. Bilgelik yoluyla bu gurbetten kurtulmalı ve asıl vatanımıza dönmeliyiz. Peygamber (s.a.v.) "Aşk, imanın yurdudur" buyurmuştur.
Sühreverdi'nin başyapıtlarından bir diğeri de Kur’ani ve burhani bilgeliğin birleşimidir. Sühreverdi her şeyi Hikmeti'nin bakış açısından açıklar ve ardından Kur’an ayetlerini delil olarak kullanır. Onun görüşüne göre, Kur'ânî ve burhani hikmet birbirine zıt değildir, ancak her ikisi de tek bir hikmetin dereceleridir.
Zencan yerlisi ve İran tarihinin en büyük filozoflarından biri olan Şeyh İşrak olarak bilinen Şahabeddin Sühreverdi (1154-1191), eski İran'da Hüsrevî bilgeliğini yeniden canlandırmıştır. Kur'an temaları, felsefi, ahlaki ve hukuki tasavvuf, eserlerinin ana içeriğini oluşturmaktadır.
