Абзорҳои нуфузи нарми қудратҳои султаҷӯ дар ОМ: Аз дипломатияи фарҳангӣ то ҷанги расонаӣ
Ба гузориши ТоҷикПресс, кишварҳои бузурги сиёсӣ ва низомӣ, хусусан Иёлоти Муттаҳидаи Амрико, Инглис, Исроил, Арабистони Саудӣ ва Туркия бо истифода аз абзорҳои нуфузи нарм, аз ҷумла фарҳанг, дин, расонаҳо ва рушди иқтисодӣ, дар пайи густариши нуфузи худ дар кишварҳои нисбатан заифи минтақавӣ, ба монанди Осиёи Марказӣ ва хусусан Тоҷикистон, мебошанд. Ин равиш, одатан зери пӯшиши “ҳамкориҳои байналмилалӣ” ва “кумакҳои инсонӣ” сурат мегирад.
Минтақаи Осиёи Марказӣ пас аз фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ, ба яке аз қутбҳои таваҷҷуҳи қувваҳои бузурги сиёсӣ табдил ёфтааст. Кишварҳое чун Тоҷикистон бо сабаби ҷойгоҳи ҷуғрофиёӣ-сиёсии стратегӣ, захираҳои табиӣ ва ҷамъияти мусалмонаш, ҳадафи асосии абзорҳои нуфузи нарми кишварҳои ҳукмрон қарор гирифтаанд. Ин иқдомот аксар вақт тавассути шабакаҳои фарҳангӣ, динӣ, дипломатияи таҳсилотӣ ва иқтисодӣ сурат мегиранд.
Абзорҳои нуфузи нарми Иёлоти Муттаҳидаи Амрико
Амрико тавассути созмонҳои ғайридавлатӣ (NGO) ва бунёдҳое монанди USAID, ҳузури фаъол дар кишварҳои Осиёи Марказӣ дорад. Дар Тоҷикистон, Амрико барномаҳои омӯзиши забони инглисӣ, рушди демократия ва кумак ба соҳаи кишоварзӣ ва захираҳои инфрасохторро иҷро мекунад. Ин фаъолиятҳо ғайр аз ҳадафҳои иқтисодӣ, заминаи нуфузи фарҳангӣ ва сиёсии Вашингтон дар минтақа мебошад. Ҳамчунин, ИМА бо татбиқи таҳримҳои иқтисодӣ зидди кишварҳое, ки бо манфиатҳои он дар тазод ҳастанд, аз ин абзор ҳамчун фишори сиёсӣ истифода мекунад. Қобили зикр аст, ки ин созмонҳо бо тарвиҷи арзишҳои либералии ғарбӣ, амнияти фарҳангӣ ва сиёсии минтақаро таҳдид мекунанд.
Нақши Инглис
Инглис низ тавассути муассисаҳои фарҳангӣ монанди “Бритиш Кансил”, сармоягузориҳои мустақим ва кумакҳои рушдиро дар Тоҷикистон осон мекунад. Ҳукумати Лондон дар ҳамроҳӣ бо Иттиҳоди Аврупо, таҳримҳоеро зидди мақомот ва созмонҳои эронӣ ва русӣ, ки дар минтақа фаъолият доранд, ҷорӣ кардааст. Ин таҳримҳо асосан дар қолаби “яхбандии амвол” ва маҳдудияти сафар амал мекунанд. Инглис тавассути расонаҳое чун BBC ва муассисаҳои таҳсилотӣ, дар ҳоли тарвиҷи арзишҳои либералии демократия дар Осиёи Марказӣ мебошад. Раҳбурди Инглис дар ин роҳ, истифода аз забони англисӣ ҳамчун абзори нуфузи фарҳангӣ ва таҳсилотӣ мебошад.
Исроил ва раҳбурди нуфузи ғайримустақим
Исроил агарчи рабитаҳои дипломатии маҳдуде дар зоҳир бо Тоҷикистон дорад, вале тавассути шабакаҳои иттилоотӣ ва технология, нуфузи ғайримустақими худро дар минтақа афзоиш додааст. Ҳамкориҳои наздики Исроил бо Амрико дар минтақаи Ховари Миёна, боиси он шудааст, ки Тел-Авив ба таври ғайримустақим дар масъалаҳои амниятии Осиёи Марказӣ ҳузури фаъол дошта бошад. Ин кишвар бо пешниҳоди таълимҳои амниятӣ ва сиберӣ ба кишварҳои Осиёи Марказӣ, дар ҳадафи эҷоди равобити стратегӣ мебошад. Дар гузашта Исроил дар Қирғизистон, давраҳои муқобила бо терроризми сиберӣ барои нерӯҳои амниятӣ баргузор кардааст. Ин ҳамкориҳо метавонанд ба нуфузи Исроил дар сохторҳои амниятии минтақа бианҷомад.
Нақши Арабистони Саудӣ
Арабистони Саудӣ тавассути абзорҳои динӣ ва фарҳангӣ, хусусан муассисаҳои хайрия ва вақфҳои исломӣ, дар Тоҷикистон фаъолият мекунад. Ин кишвар бо сармоягузорӣ дар сохтани масҷидҳо, чопи Қуръон ва кумак ба донишҷӯёни мусалмон, ба густариши нуфузи идеологии худ дар кишварҳои мусалмони минтақа амал мекунад. Ин навъи нуфузи нарм, аксар вақт тавассути фаъолиятҳои хусусӣ ва ғайрирасмӣ сурат мегирад. Арабистони Саудӣ бо истифода аз ниҳодҳои мазҳабӣ ва кумакҳои молиявӣ, дар ҳоли тарвиҷи тафсири салафӣ аз дини Ислом дар Тоҷикистон мебошад. Ин кишвар дар Тоҷикистон аз мадрасаҳои динӣ дастгирӣ мекунад, ба толибилмони тоҷик бурсияҳои таҳсилӣ медиҳад ва конфронсҳои байналмилалӣ бо мавзӯъҳои исломӣ баргузор мекунад. Ин амалиётҳо метавонанд ба афзоиши нуфузи ҷараёнҳои ифротгароӣ дар минтақа, хусусан дар Тоҷикистон, бианҷомад.
Туркия ва нуфузи фарҳангӣ-забонӣ
Туркия бо назардошти забони муштарак ва таърихи фарҳангӣ бо кишварҳои Осиёи Марказӣ, аз абзорҳои фарҳангӣ ва таҳсилотии қавӣ бархурдор аст. Умури таҳсилӣ ҳамчун раҳбурде барои нуфузи фарҳангӣ ва сиёсии Туркия амал мекунанд. Ин иқдомот аксар вақт зери пӯшиши фаъолиятҳои таҳсилотӣ ва инсонӣ сурат мегиранд. Аз тарафи дигар, ин кишвар тавассути агентии TIKA, бо иҷрои лоиҳаҳои тандурустӣ, таҳсилотӣ ва инфрасохторӣ дар Тоҷикистон, дар пайи тақвияти нуфузи худ мебошад. Туркия лоиҳаҳои асосиеро дар қолаби кумакҳои инсонӣ, хусусан дар даврони пандемияи корона, оғоз кард. Ин амалиётҳо ҳамзамон бо беҳтар кардани чеҳраи Туркия, вобастагии техникӣ ва эҳсосии Тоҷикистон ба Анқароро афзоиш медиҳад.
Хулоса
Кишварҳои султаҷӯи ҷаҳонӣ бо истифода аз абзорҳои нуфузи нарм, дар пайи густариши манфиатҳои худ дар кишварҳои Осиёи Марказӣ мебошанд. Ин иқдомҳо аксар вақт зери унвони “рушд”, “фарҳанг” ва “кумакҳои инсонӣ” сурат мегиранд, вале дар амал метавонанд боиси заиф шудани ҳокимияти миллӣ ва вобастагии иқтисодии кишварҳои ҳадаф гарданд. Дар ин миён, Тоҷикистон ҳамчун як кишвари камдаромад ва вобаста, яке аз ҳадафҳои асосии ин навъи нуфузи нарм ҳисоб меёбад. Ҳукуматҳои минтақа бояд бо афзоиши огоҳии умумӣ ва тақвияти ҳувияти миллӣ, дар муқобили ин навъи нуфузи нарм истодагӣ намоянд.
