İslam’da anlayış ve kavramanın sebep ve kaynakları
Allah insanoğlunun dünyayı anlaması ve kavraması için araç-gereçler vermiştir:
1- Duyular
Beş duyu (görme, duyma, dokunma, koklama ve tatma) Allah’ın insana dünyayı tanıması için verdiği ilk araçlardır. Bunlar sayesinde insan, çevresindeki eşya ve olayları tanır. Duyulabilecekleri işitirler, kokuları koklarlar, görülebilenleri görürler, tadılabilenleri tadarlar ve nesnelere dokunurlar.
Kur’an-ı Kerim’in Nahl suresi 78. ayetinde şöyle buyrulmaktadır: “Sizler hiçbir şey bilmez bir durumdayken Allah sizi analarınızın karnından dışarı çıkardı; şükredesiniz diye size kulaklar, gözler, kalpler verdi.”
2- Akıl
İlâhi bir nimet olan akıl insanoğlunun hem hissedilenleri bilmesi hemde analiz ve keşfetme gücüne sahip olması için ona verilen İlâhi bir lütuftur.
3- Vahiy
Vahiy birçok maarif ve bilginin kaynağıdır. Vahiy Allah’ın sınırsız ilminden kaynaklandığı için en saf bilgi insanoğluna bu şekilde verilmiştir. İnsanoğlu vahiy yoluyla kainat ve onun menşei, yaratılışı, dünyanın geçmişi ve geleceği, ahiret alemi ve manevi meseleler hakkında başka türlü elde edilemeyecek kadar değerli bilgilere ulaşmıştır.
Anlama ve kavramanın kaynağı
Allah bizi bazı konuları incelemeye, üzerinde düşünmeye ve daha fazla bilgi sahibi olmaya davet etmiştir.
1- Tabiat
Kur’an-ı Kerim’in pek çok ayeti, göklerin ve yerin yaratılışı, gece ve gündüzün birbirini takip etmesi, dağlar, hayvanlar vb. gibi farklı doğa olayları üzerinde düşünmeye davet eder.
2- Tarih
Tarih çalışmak ve önceki insanların iniş -çıkışları, zaferleri ve yenilgileri hakkında bilgi edinmek çok bilgilendirici ve öğreticidir, insana bilgi ve anlama verir. Tarihi inceleyerek, dünyanın birçok sırrı, gelenekleri ve yasaları idrak edilebilir.
Kur'an-ı Kerim, bizden önceki insanların kıssasını ibret ve nasihat kaynağı olarak kabul eder: “Andolsun onların kıssalarında akıl sahipleri için ibretler vardır. “ (Yusuf:111)
Peygamberlerin geçmiş olaylarını anlatmasını ister: “Şimdi sen bu kıssayı anlat, umulur ki iyice düşünürler.” A’râf:176)
3- İnsan
İnsanın, yetenek, ihtiyaç ve kabiliyeti...vb farklı yönlerini incelemek onun bilgisini geliştirerek derinleşmesine yol açar. Allah Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyuruyor: “Kur’an’ın gerçek olduğu kendileri için apaçık belli oluncaya kadar onlara çevrelerinde ve kendilerinde bulunan kanıtlarımızı hep göstereceğiz.” (Fussilet:53)
Hz. Ali (a.s) şöyle söylüyor: Ey İnsan! sen kendini küçük bir cisim sanırsın, ama en büyük âlem sende gizlidir.
Muhsin Kıraati’nin İnanç İlkeleri (Tevhid) kitabından alıntıdır.
