Осиёи Марказӣ ва Исроил; роҳкори Эрону Русия барои муқобила бо нуфуз

ИКНА - Рӯйкарди кишварҳои Осиёи Марказӣ ба Исроил бештар ба думболи танаввуъ бахшидан ба равобити хориҷӣ ва истифода аз фурсатҳои ҷадид аст.

Рӯйкарди кишварҳои Осиёи Марказӣ ба Исроил бештар ба думболи танаввуъ бахшидан ба равобити хориҷӣ ва истифода аз фурсатҳои ҷадид аст. Ба назар мерасад, ки Эрон ва Русия бояд барои ҷилавгирӣ аз нуфузи Исроил ва тазъифи мавқеияти стратегии худ иқдомоте анҷом диҳанд.

Рӯйкарди ҷадиди режими Исроил дар ғарби Осиё, дар Осиёи Марказӣ бо вокунишҳои мутафовите рӯбарӯ шудааст. Ин кишварҳо, ки умуман дорои ҷамъияти мусулмон ҳастанд, бо ҳассоситҳое нисбат ба таҳаввулоти марбут ба даргириҳои режими Исроил ва Фаластин мувоҷеҳ ҳастанд, аммо бисёре аз онҳо саъй доранд равобити дипломатики худро мутаодил ва ғайри ҷонибдорона ҳифз кунанд.

Бархе кишварҳо монанди Қазоқистон ва Узбакистон, равобити худ бо режими Исроилро тақвият кардаанд ва ҳатто дар онҷо сафорат доранд. Ин кишварҳо умдатан ба ҷои тамаркуз бар мавзуи Фаластин, бештар нигарони ҷараёнҳои исломӣ ва таҳдидҳои дохилӣ аз сӯи гурӯҳҳои тундрав ҳастанд. Ба ҳамин далел, рӯйкарди онҳо нисбат ба Исроил бештар бар мабнои ҳамкориҳои иқтисодӣ ва амниятӣ аст ва камтар бар пояи ҳамбстагӣ бо масъалаи Фаластин устувор аст.

Аз сӯи дигар, вокунишҳо ба рӯйкарди ҷадиди режими Исроил дар минтақа низ мутанаввеъ будааст. Ба унвони мисол, Қазоқистон ҳамлаи Ҳамос ба ғайринизомиёнро маҳкум кард, аммо дар айни ҳол хостори хештандории Исроил ва ҷилавгирӣ аз талафоти ғайринизомиён дар Ғазза шуд.

Узбакистон низ, ҳарчанд ба равобити худ бо Исроил аҳамият медиҳад, аммо ба далели таъсирҳои муҳоҷирати нируи кор ва дигар масоили иқтисодӣ, дар таомулоти худ бо ин режим бо эҳтиёт амал мекунад. Кишварҳое монанди Тоҷикистон ва Қирғизистон низ хушунатҳоро маҳкум карда ва хостори истифода аз роҳи ҳалҳои дипломатик барои ҳалли буҳрон ҳастанд.

Аммо бо таваҷҷуҳ ба мавзеъ ва рӯйкарди кишварҳои Осиёи Марказӣ, рӯйкарди ҷадиди режими Исроил дар Осиёи Марказӣ натиҷаи таҳаввулот пас аз ҷанги сард ва талоши ин кишвар барои густариши нуфузи худ дар минтақае аст, ки аз аҳамияти геополотикӣ ва иқтисодӣ бархурдор аст.

Осиёи Марказӣ ба унвони минтақае бо ҷамъияти мусулмон ва ҳамҷавор бо кишварҳои ҳассос аз ҷумла Русия ва Чин, аз манзари Исроил фурсате барои густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ ва амниятӣ ва ҳамчунин тақвияти ҷойгоҳи худ дар ҷаҳони Ислом ба ҳисоб меравад.

1) Аҳдофи режими Исроил дар Осиёи Марказӣ: Исроил ба таври суннатӣ аз ин минтақа ба унвони роҳи барои тағйири мувозинаи қудрат ба нафъи худ дар ҷаҳони Ислом истифода кардааст. Талоши Телавив бар ин аст, ки аз нигаронии кишварҳои ин минтақа нисбат ба ифротгароии исломӣ истифода кунад ва нигариши мунфаилонаи онҳо нисбат ба даргириҳои арабҳо ва исроилро ҳифз кунад. Ба таври хос, кишварҳои Қазоқистон ва Узбакистон, ки дар Исроил сафорат доранд, ба далели нигарониҳои амниятӣ ва таҳдиди ифротгароӣ бештар ба ҳамкорӣ бо Исроил тамоюл доранд, то тамаркуз бар масъалаи Фаластин.

2) Вокуниши кишварҳои Осиёи Марказӣ ба сиёсатҳои Исроил: равобити Исроил бо кишварҳои Осиёи Марказӣ умдатан бар пояи ҳамкориҳои иқтисодӣ ва масоили нируи кор устувор аст. Ба унвони мисол, Исроил бо ҷазби коргарони муҳоҷир аз Узбакистон барои таъмини нируи кори худ, ба думболи тақвияти ҳамкории иқтисодӣ аст. Дар ин миён, Қазоқистон ҳамлаҳои Ҳамосро маҳкум кард, аммо ҳамзамон хостори хештандории Исроил шуда, то аз вуқуи талафоти ғайринизомиён дар Ғазза ҷилавгирӣ шавад.

3) Чолишҳо ва фурсатҳо: бо вуҷуди талошҳои Исроил, кишварҳои Осиёи Марказӣ ҳамчунон ба далели иртибототи таърихӣ ва мазҳабӣ бо ҷаҳони Ислом, бо маҳдудиятҳое дар пешбурди ин равобит мувоҷеҳ ҳастанд. Аз сӯи дигар, ҳамкориҳои иқтисодӣ ва нигарониҳои амниятии ин кишварҳо онҳоро ба сӯи таомули бештар бо Исроил савқ додааст. Бо ин ҳол, онҳо саъй мекунанд мавзеи мутаодил бигиранд, то таорузҳои мазҳабӣ ва сиёсии минтақаеро мудирият кунанд.

Шоёни зикр аст, ки рӯйкарди кишварҳои Осиёи Марказӣ нисбат ба рафторҳои ахири Исроил дар минтақа метавонад паёмадҳо ва хатарҳое барои кишварҳое монанди Эрон ва Русия ба ҳамроҳ дошта бошад, ки ба чандин омил вобастааст:

1. Ҳамкориҳои амниятӣ ва иттилоотӣ: бархе аз кишварҳои Осиёи Марказӣ мумкин аст равобити наздиктаре бо Исроил дар заминаҳои амниятӣ ва иттилоотӣ барқарор кунанд. Ин ҳамкориҳо мумкин аст ба вижа дар заминаи мубориза бо терроризм ва табодули иттилооти низомӣ тавсеа ёбад. Эрон ва Русия, ки ба таври суннатӣ дар ин минтақа нуфуз доранд, мумкин аст ин ҳамкориҳоро таҳдиде барои амният ва манофеи худ талаққӣ кунанд.
2. Нуфузи Исроил дар минтақа: густариши нуфузи сиёсӣ ва иқтисодии Исроил дар Осиёи Марказӣ метавонад ҷойгоҳи Эрон ва Русияро тазъиф кунад. Исроил ба думболи тақвияти равобити тиҷорӣ ва дипломатик бо ин кишварҳо аст ва ин мумкин аст ба тазъифи равобити таърихии Эрон ва Русия бо онҳо биянҷомад.
3. Танишҳои идологик ва дипломатик: Исроил мумкин аст ба думболи густариши нуфузи идологики худ дар минтақа бошад, ба вижа аз тариқи таъсиргузорӣ бар гурӯҳҳои динӣ ва сиёсӣ. Эрон ба унвони як бозигари шиамазҳаб дар минтақа бо нигарониҳои идологик нисбат ба густариши нуфузи Исроил мувоҷеҳ аст, ба вижа агар ин кишварҳо ба мавозеи зидди эронӣ ё зиддирусӣ бипайванданд.
4. Равобити иқтисодӣ ва энергӣ: Исроил метавонад ба думболи тақвияти равобити иқтисодӣ бо кишварҳои Осиёи Марказӣ, ба вижа дар бахши энергетика бошад. Ин масъала метавонад рақобатҳоеро дар бозорҳои энергетика эҷод кунад, ки барои Русия ва Эрон хатарнок аст, ба вижа дар шароите, ки ин ду кишвар ба таври суннатӣ таъминкунандагони умдаи энергетикаи минтақаӣ будаанд.
5. Эҷоди иътилофҳои ҷадид: наздикии кишварҳои Осиёи Марказӣ ба Исроил мумкин аст ба шаклгирии иътилофҳои ҷадиди минтақаӣ мунҷар шавад, ки дар он Эрон ва Русия ҷойгоҳи пешини худро аз даст диҳанд. Ин иътилофҳо мумкин аст ба коҳиши нуфузи ин ду кишвар дар масоили амниятӣ ва сиёсии минтақа биянҷомад.

Дар ин миён барои муқобила бо таҳдидҳои эҳтимолӣ аз сабаби рафторҳои ахири Исроил дар Осиёи Марказӣ, Эрон ва Русия бояд роҳбурдҳои ҳамоҳанг ва чандваҷҳиро дар пеш бигиранд. Бархе аз иқдомоте, ки ин ду кишвар метавонанд барои ҳифзи манофеи худ ва тақобули нуфузи Исроил анҷом диҳанд, иборатанд аз:

1. Тақвияти равобит бо кишварҳои Осиёи Марказӣ: Эрон ва Русия бояд дипломосии худро дар Осиёи Марказӣ тақвият кунанд. Барқарории равобити наздиктар бо давлатҳои ин минтақа, ироаи кумакҳои иқтисодӣ, сармоягузорӣ дар зерсохтҳо ва ҳамкориҳои фарҳангӣ ва омӯзишӣ, метавонад ба эҷоди пайвандҳои қавитар бо ин кишварҳо кумак кунад ва монеъ аз нуфузи Исроил шавад.
2. Ҳамкориҳои амниятӣ ва иттилоотии минтақаӣ: Эрон ва Русия бояд ҳамкориҳои амниятӣ ва иттилоотии худ бо кишварҳои Осиёи Марказиро афзоиш диҳанд. Ин шомили тақвияти ҳамкорӣ дар мубориза бо терроризм, қочоқи маводи мухаддир ва мудирияти марзҳо аст. Бо ин кор, ин кишварҳо метавонанд худро ба унвони шарикони зарурӣ дар масоили амниятии минтақа тасбит кунанд ва нуфузи Исроилро маҳдуд кунанд.
3. Иттиҳоди минтақаӣ ва эҷоди иътилофҳо: Эрон ва Русия метавонанд иътилофҳои ҷадидеро бо кишварҳои ҳамсоя ва ҳамфикр дар минтақа, монанди Чин, тақвият кунанд. Ташкили чунин иътилофҳои метавонад ба эҷоди тавозуни қудрат дар баробари нуфузи Исроил кумак карда ва ба кишварҳои Осиёи Марказӣ гузинаҳои дигаре дар интихоби шарикони стратегӣ ироа диҳад.
4. Густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ ва энергетика: Эрон ва Русия бояд ҳузури иқтисодии худро дар Осиёи Марказӣ афзоиш диҳанд, ба вижа дар заминаҳои энергетика ва ҳамлу нақл. Ин ду кишвар метавонанд ба ин кишварҳо пешниҳодҳо ҷаззобе дар заминаи тавсеаи зерсохтҳо, тиҷорат ва сармоягузорӣ дар ҳавзаҳои стратегӣ ироа кунанд. Эрон ба вижа метавонад аз мавқеияти ҷуғрофиёии худ барои тасҳили тиҷорат ва транзити энергетика дар минтақа истифода кунад.  Осиёи Марказӣ ва Исроил; роҳкори Эрону Русия барои муқобила бо нуфузРӯйкарди кишварҳои Осиёи Марказӣ ба Исроил бештар ба думболи танаввуъ бахшидан ба равобити хориҷӣ ва истифода аз фурсатҳои ҷадид аст.
5. Дипломосии умумӣ ва фарҳангӣ: Эрон ва Русия метавонанд аз абзорҳои дипломосии фарҳангӣ барои ҷалби назари афкори умумӣ ва нухбагони Осиёи Марказӣ истифода кунанд. Табодулоти фарҳангӣ, ҳамкориҳои илмӣ ва омӯзишӣ ва тақвияти иртибототи таърихӣ ва динӣ метавонад ба таҳкими равобити мардумӣ ва нухбагонӣ миёни ин кишварҳо ва Эрон ва Русия кумак кунад.
6. Мувозинасозӣ дар сиёсати хориҷии кишварҳои Осиёи Марказӣ: Эрон ва Русия бояд аз эҷоди навъе мувозина дар сиёсати хориҷии кишварҳои Осиёи Марказӣ ҳимоят кунанд. Ин кишварҳо бояд ташвеқ шаванд, то ба ҷойи иттико ба як қудрати хориҷӣ (мисли Исроил), равобити худро бо чандин қудрати бузург, аз ҷумла Эрон ва Русия, мутавозин кунанд. Ин роҳбурд метавонад аз табдил шудани Осиёи Марказӣ ба саҳнае барои нуфузи якҷониба ҷилавгирӣ кунад.
7. Афзоиши нуфуз дар созмонҳои минтақаӣ: ҳузури фаъолтари Эрон ва Русия дар созмонҳои минтақаӣ монанди Созмони Ҳамкории Шангхай (SCO) ва Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё метавонад ба тақвияти ҷойгоҳи ин ду кишвар дар умури амниятӣ ва иқтисодии минтақа кумак кунад. Аз ин тариқ, онҳо метавонанд сиёсатҳои муштаракеро дар баробари нуфузи Исроил ё со қудратҳои хориҷӣ эъмол кунанд.

Ба таври куллӣ, Исроил талош мекунад нигариши ғайрифаъол кишварҳои Осиёи Марказӣ нисбат ба даргирии арабҳо ва Исроилро ҳифз кунад ва бар эҷоди равобити иқтисодӣ ва сиёсӣ бо ин кишварҳо мутамаркиз аст, дар ҳоли, ки бисёре аз ин кишварҳо мекӯшанд байни манофеи иқтисодӣ ва вокунишҳои ҷаҳони таодулӣ барқарор кунанд.

Рӯйкарди ҷадиди Исроил дар Осиёи Марказӣ бо фурсатҳои иқтисодӣ ва чолишҳои сиёсӣ ҳамроҳ аст ва кишварҳои ин минтақа дар талошанд, то таодуле миёни манофеи миллӣ ва мавозеи байналмилалии худ барқарор кунанд.

Дар айни ҳол таомулҳо ва равобити ахири Исроил дар Осиёи Марказӣ ба диққат тавассути Эрон ва Русия расад мешавад, зеро мумкин аст тағйирҳои муҳиме дар тавозуни қудрат ва нуфуз дар ин минтақаи стратегӣ ба вуҷуд ояд.

Рӯйкарди кишварҳои Осиёи Марказӣ ба Исроил бештар ба думболи танаввуи бахшидан ба равобити хориҷӣ ва истифода аз фурсатҳои ҷадид аст. Эрон ва Русия барои ҷилавгирӣ аз нуфузи Исроил ва таҳдидҳои эҳтимолӣ бояд аз тариқи дипломосии фаъол, густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ ва амниятӣ ва эҷоди иътилофҳои минтақаӣ бо кишварҳои Осиёи Марказӣ манофеи худро дар ин минтақа ҳифз кунанд ва аз тазъифи мавқеияти стратегии худ ҷилавгирӣ кунанд.

https://tajikpress.com/2024/10/31/