ترجمه بدون تفسیر موفق نیست

به گزارش ایکنا از خراسان‌ رضوی، حسین استاد ولی شامگاه گذشته، 29 آذرماه در آیین رونمایی از «ترجمه ادبی و زیبایی‌شناسانه قرآن کریم» اثر کمال‌الدین غراب که با حضور جمعی از مسئولان کشوری و استانی در جهاد دانشگاهی خراسان‌ رضوی برگزار شد، در خصوص ضرورت ترجمه اظهار کرد: زمانی اجازه ترجمه قرآن را نمی‌دادند و می‌گفتند قرآن ترجمه‌پذیر نیست اما امروز نه ‌تنها ترجمه قرآن جایز است بلکه ضرورت دارد که به تمام زبان‌های مرسوم و نه فقط فارسی ترجمه شود زیرا پیام قرآن باید به همه برسد.

وی تصریح کرد: بعد از انقلاب اسلامی، به نسبت قبل از آن، ترجمه قرآن به لحاظ کمی بسیار انجام شد. همچنین سطح ترجمه‌ها از نظر کیفی افزایش یافت. دقت ترجمه‌های بعد از انقلاب نسبت به قبل آن بیشتر است. خصوصاً اینکه نقدهایی هم در مورد آن‌ها نوشته شد. از حدود سال ۷۰ مجله «بینات» قم آغاز به نقد ترجمه‌های قرآن کرد. این کار بسیار اثرگذار بود. گاهی مقالاتی در مورد ترجمه‌ها نوشته و گاهی هم آن مقالات نقد می‌شد و این موضوع باعث شد ترجمه‌های قرآن به سمت رشد حرکت کنند. یکی از ویژگی‌های ترجمه آقای غراب مراجعه به این نقدهاست. در بررسی این ترجمه در خصوص اخذ مجوز، برای مؤسسه قرآن و عترت نوشتم که یکی از مزایای این ترجمه توجه به نقدهاست و مترجم نقدهای گذشته را مطالعه کرده و اثر او ایرادات ترجمه‌های گذشته را ندارد و از مزایای این ترجمه بشمار می‌رود.

ویژگی‌های ترجمه خوب و مطلوب
این مؤلف، محقق و مصحح در حوزه علوم قرآنی روان بودن را یکی از ویژگی‌های ترجمه خوب و مطلوب دانست و تصریح کرد: روان بودن به این معناست که ترجمه به زبان معیار باشد. از دیگر ویژگی‌های یک ترجمه خوب دقیق بودن آن است. دقت در ترجمه نباید فدای روان بودن شود. در یکی از ترجمه‌هایی که اخیراً به چاپ رسیده و آن را نقد کرده‌ام، اگرچه که این ترجمه به زبان امروزی ترجمه شده و موفق است، پیام محور و گویاست اما از نظر دقت، کاستی‌های بسیاری دارد؛ به عنوان مثال جملات شرطی را به صورت جمله خبری ترجمه کرده است.

استاد ولی با تأکید بر اینکه ترجمه خوب باید با تفسیر همراه باشد، تصریح کرد: اصطلاح ترجمه تفسیری با ترجمه و تفسیر متفاوت است. ترجمه تفسیری آن است که تفسیر در خلال ترجمه باشد و این دو از هم قابل انفکاک نباشند و ما متوجه نشویم کدام بخش ترجمه و کدام بخش تفسیر است. در ترجمه‌ای که شامل ترجمه و تفسیر است، ترجمه به صورت مجزا قرار دارد و تفسیر داخل پرانتز می‌آید به گونه‌ای که اگر این پرانتز برداشته شود، تاثیری در ترجمه نمی‌گذارد و ترجمه ناقص نمی‌شود. به عنوان مثال در آیه «الیوم اکملت لکم دینکم»، در ترجمه واژه «الیوم» به معنی «امروز» ترجمه می‌شود و «روز غدیر» در پرانتز می‌آید. معتقدم ترجمه بدون تفسیر و توضیح ترجمه موفق نخواهد بود. معتقد به ترجمه غیر تفسیری نیستم زیرا گویا نیست؛ شبهاتی برای خواننده ایجاد می‌شود و ممکن است به جای مفید بودن نتیجه عکس بدهد. باید ترجمه ما تفسیر داشته باشد.

وادی خطرناک
وی عنوان کرد: مترجم باید دارای علوم مختلف باشد زیرا ترجمه قرآن کاری بسیار حساس و وادی خطرناکی است. گاهی برخی افراد به دلیل شرایط بازار که برای آن‌ها انگیزه درست می‌کند، ترجمه قیچی‌ای انجام می‌دهند؛ یعنی ترجمه‌های مختلف قرآن را جلوی خود می‌گذارند و با استفاده از آن یک ترجمه پدید می‌آورند در حالی که نمی‌تواند از متن‌هایی که استفاده کردند، دفاع کنند.

این مؤلف، محقق و مصحح در حوزه علوم قرآنی با بیان اینکه مترجم باید علوم مختلفی را بداند، اظهار کرد: بسیاری از ایرادات ترجمه‌های قرآن به دلیل ضعف مترجم در علوم صرف است. این موضوع به معنای ندانستن مترجم نیست بلکه ممکن است مترجم در برخی موارد غفلت کند. در یکی از ترجمه‌های قبل از انقلاب «إِنَّا هُدْنَا إِلَیْک» به صورت «ما به سوی تو هدایت شدیم» ترجمه شده در حالی که ترجمه درست آن «ما بسوی تو توبه کردیم» است. ریشه «هَدَنا»، «هود» است.

استاد ولی افزود: مترجم باید علم نحو بداند‌. مثلا عبارت «و نرید أن نمن على الذین استضعفوا فى الأرض» را اکثر مترجمان به صورت «ما اراده داریم تا مستضعفان را سرکار بیاوریم» ترجمه کرده‌اند در حالی که «ما اراده داریم» صحیح نیست و «ما اراده داشتیم» صحیح است. اگر چه بعدها این آیه از باب ملاک به امام زمان(عج) تاویل شده اما در اصل مربوط به مستضعفین بنی‌اسرائیل است زیرا بعد از آن می‌فرماید «و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثین و نری فرعون و هامان». بنابراین ترجمه آیه اینگونه می‌شود که «ما اراده داشتیم که مستضعفان را سرکار بیاوریم و به فرعون و هامان نشان دهیم شما قدرتی ندارید». در نتیجه اگر به جای «ما اراده داریم»، «ما اراده داشتیم» بکار ببریم ترجمه درستی نیست.

این مؤلف، محقق و مصحح در حوزه علوم قرآنی تصریح کرد: عبارت «اَمَّن یُّجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاُ» را همه ترجمه می‌کنند «آیا کسی هست که مضطر را نجات دهد» درصورتی که واژه «اَمَّن»، «أمن» نیست و «أم من» است به معنای «یا کسی که». «أمن» ادغام شده و تلفیق دو واژه «أم» و «من» است. قرآن در این آیه دارد بین بت‌ها و خدا مقایسه می‌کند و می‌فرماید «آیا بت‌ها بهترند یا خدایی که...».

مترجم باید لغت‌شناس باشد
وی با اشاره به اینکه مترجم باید لغت‌شناس باشد و علم معانی و بیان نیز بداند، یادآور شد: مهم ترین مبحث در علم معانی و بیان در قرآن ایجاز و حذف است. در قرآن در موارد فراوانی برای تلخیص مطلب، از حذف استفاده شده است. بسیاری از شرط‌ها و قسمت‌ها ذکر نشده و مترجم‌ها هم در برخی موارد این حذفیات را نیاورده‌اند و ترجمه‌ها با مشکل رو به رو شده است. در سوره یس، آیه «قالو طائرکم معکم أئن ذکرتم» اغلب اینگونه ترجمه شده که «پیغمبران به کفار گفتند فال بدی که می‌زنید، این فال بد با خودتان است اگر به شما تذکر بدهند» در صورتی که همزه «أئن» آیه همزه استفهام است و همچنین حذفیات دارد. ترجمه صحیح این است که «فال بدتان با خود شماست. آیا اگر به شما تذکر بدهند بازهم ما را به فال بد می‌گیرید»؛ «باز هم ما را به فال بد می‌گیرید» محذوف است.

استاد ولی با بیان اینکه مترجم اصطلاحات قرآنی را باید بشناسد، خاطرنشان کرد: عبارت «وَ لَمَّا سُقِطَ فِي أَيْدِيهِمْ» به «زمانی که افتاد در دستشان» ترجمه می‌شود در حالی که این یک اصطلاح است.‌ «افتاد در دستش» یعنی پشیمان نشد. اصطلاحات باید اصطلاحی و نه لفظی ترجمه شوند.

وی ادامه داد: مترجم باید موضوع شناسی بداند یعنی فقه تاریخ کلام و... بداند که آیات خاص را بتواند توضیح دهد وگرنه ترجمه، ترجمه موفقی نخواهد بود. همچنین مترجم هر چقدر در ترجمه مهارت داشته باشد باز هم باید به تفسیر مراجعه کند.

این مؤلف، محقق و مصحح در حوزه علوم قرآنی گفت: ترجمه کمال‌الدین غراب ترجمه موفقی است تنها ایراد آن این است که فارسی گراییش اندکی بالا و از زبان روز کمی عقب است. اگر کمی از فارسی گرایی کاسته شود این ترجمه موفق، موفق‌تر خواهد شد.

انتهای پیام