جهانبخش فرجی مطرح کرد:
توازن؛ مهم‌ترین عنصر در هنر تلاوت قرآن/ طنین و اصول ردیفی مشخص دو مؤلفه در ایجاد سبک جدید
گروه فعالیت‌های قرآنی: جهانبخش فرجی، قاری و مدرس بین‌المللی قرآن به توازن در هنر تلاوت قرآن و اهمیت آن اشاره کرد و صاحب سبک شدن در ترتیل را در گِرو داشتن طنین و اصول ردیفی ثابت و مشخص دانست.
جهانبخش فرجی مدرس و قاری بین‌المللی قرآن در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به ارائه توضیحاتی پیرامون ترتیل، مفهوم ترتیل، مؤلفه‌های یک ترتیل استاندارد، نقش رسانه در بالندگی و شکوفایی ترتیل و صاحب سبک شدن در این زمینه پرداخت و پیرامون ترتیل‌های موسوم به خلیجی نیز تحلیلی ارائه کرد.
وی در ابتدا بیان کرد: اساتید، بزرگان و مفسران قرآن پیرامون ترتیل بحث‌های فراوانی انجام داده‌اند، اما آنچه مسلم است، اینگونه است که ترتیل به کار رفته در قرآن، اشاره به تلاوت در نیمه شب دارد و با توجه به این که خداوند در نیمه شب این مسأله را از پیامبر(ص) خواسته، در نتیجه احساس می‌کنم معنایش با شیوه ترتیلی که امروزه مرسوم است تفاوت دارد.
فرجی تصریح کرد: اینکه منظور از ترتیل به کار رفته در آیه «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا» تلاوت همراه با صوت و لحن باشد كمي بعید به نظر می‌رسد و شايد منظور از ترتيل قرآن در دل شب مرور آيات نوراني قرآن و رسيدن به آرامش است. خداوند متعال به پیامبر(ص) می‌فرماید که در نیمه شب برخیزد و آیات الهی را با تأني و آرام و شمرده شمرده مرور نماید.
سرعت تلاوت قرآن یک سرعت معتدلی است
مدرس بین‌المللی قرآن در ادامه بیان کرد: اما در مورد خواندن قرآن باید گفت سرعت تلاوت قرآن یک سرعت معتدلی است همانطور که خداوند می‌فرماید «وَ كَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا»، یعنی خود قرآن به یک تعادلی می‌رسد که شما نمی‌توانید سرعت آن را کم یا زیاد کنید و بهترین حالت تلاوت نیز روش تحقیق است که از یک سرعت متوازن برخوردار است و نمی‌تواند کم و يا زیاد شود.
فرجی تصریح کرد: بنابراین اصل مطلب و معیار در تلاوت قرآن شیوه تحقیق است و اگر یک مقدار سرعت را کم کنید آن حالت تعادل در خواندن از بین می‌رود، مانند نرم‌افزارهایی که سرعت را پایین می‌آورند که در این صورت، تلاوت حالت رباتيك، با كشش‌هاي ترسناك پیدا می‌کند، اما باید توجه داشت که با سرعت تندتر از این هم می‌توان بدون خارج شدن از تعادل تلاوت کرد که مصطلح است به تدویر و یا ترتیل است.
مدرس بین‌المللی قرآن گفت: همچنین با تاكيد بر تاثير سرعت بر محتواي معنوي و تذكري تلاوت بنظر مي‌رسد كه تلاوت به روش تحدیر نمی‌تواند سرعت متعادلي برای تلاوت قرآن محسوب شود؛ چراکه خود قرآن تعادل را از ما می‌خواهد. هر چند روش تحدير براي خواندن شخصي و دوره كردن‌هاي سريع به جهت كسب ثواب توجيه داشته باشد.
وی در ادامه بیان کرد: علاوه بر این وقتی سرعت تلاوت بالا می‌رود زیبایی‌هاي هنر معنوی تلاوت پایین می‌آید و اين در تمام سبك‌هاي آوازي شرقي هم صدق مي‌كند. شما هرچقدر سرعت ریتم را در موسیقی بالا ببرید آن موسیقی هیجانی و يا كُميك می‌شود. در واقع مي‌توان با بالا بردن بیش از حد سرعت، زیباترین کارها را بی ارزش نموده و از چشم مردم انداخت.
فرجی گفت: بنابر این سرعت بسیار مهم است، ضمن این که تحقیق و تدویر و ترتیل نیز در یک فضاي با سرعت استاندارد قرار دارند و فقط سرعت آنها در اين محدوده استاندارد، کم و يا زیاد می‌شود. ارزش هنري تلاوت به تعادل در سرعت تلاوت و توازن تجويدي آيات وابسته است.
قاری بین‌المللی کشورمان تصریح کرد: در آیه «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا» نیز آرامش مطرح است، یعنی قرآن باید با آرامش خوانده شود تا تک تک کلماتش در وجود قاری نقش ببندد که البته در این معیار قرآني براي نحوه تلاوت، تند خواندن و رسیدن به آخر قرآن جايگاهي ندارد، همچنین سرعت بهینه و استاندارد را می‌توانیم تحقیق قرار دهیم و ترتیل و تدویر را هم زیر مجموعه آن محسوب کنیم.
فرجی در ادامه با اشاره به سرعت در تلاوت اظهار داشت: شما وقتی سرعت تلاوت را بيشتر مي‌كنيد طبیعتا قدرت مانور هم کمتر می‌شود در نتیجه یک مقدار محدودیت به وجود می‌آید اما اگر کسی پیدا شود و ترتیلی بخواند که آن ترتیل با انعطاف صدای خیلی بالا باشد و تمام استانداردهای ترتیل در آن رعایت شده باشد و مستمع را به یاد تحقیق نیز نیندازد اشکالی ندارد.
مدرس بین‌المللی قرآن بیان کرد: اما وقتی برای خواندن ترتیل مصطلح امروزي، اساتيد مصري، یک استاندارد زمانی تعیین کرده‌اند، به این معنا که گفته‌اند با روش ترتیل باید کل قرآن در این چند ساعت تمام شود، محدودیت زمانی را مطرح کرده‌اند كه قاريان پيرو بايد در این محدوده، كل قرآن را تمام کنند. از طرفی با اين سرعت، مرتلان، کمتر می‌توانند تحریر بزنند و امکان اجرای کارهای لحنی نیز کمتر وجود دارد.
اگر توازن در خواندن قرآن نباشد، تلاوتي وجود ندارد
وی در ادامه افزود: آن چیزی که مصری‌ها برای ترتیل مطرح کردند نیز بیشتر مد نظرشان سرعت بوده و مقید بوده‌اند که سرعت تحت هر شرایطی حفظ شود، وگرنه از قاریان مصری در پردازش صوت و لحن قوی‌تر نداریم اما می‌بینیم که ترتیل این اساتيد خیلی با طمأنینه، سنگین و با سرعت مشخص جلو می‌رود.
فرجی با اشاره به یکی از مهم‌ترین عناصر در هنر تلاوت قرآن گفت: چیزی که در هنر تلاوت مهم است و در متون دیگر نیز کمتر وجود دارد بحث توازن است، یعنی اگر توازن در خواندن قرآن نباشد، تلاوتي وجود ندارد، به همین دلیل است که مثلا اگر در تلاوت به روش تحقیق یک «مَد» به اندازه چند ضرب کشیده می‌شود و در ترتیل رایج باید این کشش سریع‌تر باشد باید تا آخر قرآن این توازن رعایت شود، پس در واقع توازن قرآن خودش را به نوع خواندن تحمیل می‌کند و روی سرعت نیز تأثیر می‌گذارد. بنابر این پایه ابداع یک روش در تلاوت نیز توازن قرآن است.
قاری و مدرس بین‌المللی قرآن در ادامه به مؤلفه‌های یک ترتیل استاندارد اشاره و بیان کرد: ترتیلی استاندارد است که توازن در آن رعایت شود، همچنین این ترتیل باید طوری باشد که شنونده بتواند با آن ارتباط برقرار کند و بعد از استماع آن به آرامش برسد، همچنین ترتیل استاندارد می‌تواند تدویر باشد که سرعت كمتري نسبت به ترتیل دارد و اگر ترویج شود، بهتر خواهد بود.
بخش دیگری از گفت‌وگوي فرجی با ایکنا به تحلیل ترتیل‌های خلیجی اختصاص داشت، این قاری بین‌المللی در این زمینه تصریح کرد: تنها مشخصه ترتیل‌های خلیجی این است که چون صدای آنها انعطاف شرقي بالايي ندارد؛ بنابر این اصطلاحا غربی ترتیل می‌خوانند، به این معنا که ربع پرده در صدای آنها نیست، این مرتلين، اغلب، گوشه‌ها و مقامات شرقی را غربی ارائه نموده‌اند.
وی در ادامه افزود: این بدان معنا نیست که اين ترتيل‌ها بي اصالتند، بالاخره خيلي از آنها جذابیت دارند و شاید برای گوش‌های امروزی جوانان و به ویژه اروپایی‌ها و غربی‌ها جذاب‌تر هم باشند، در نتیجه باید گفت خلیجی‌ها کار آنچنانی در ترتیل ارائه نمی‌کنند؛ بلکه ربع پرده‌ها را حذف و قرآن را غربی می‌خوانند.
فرجی بیان کرد: تقلید کردن یا عدم تقلید از آنها به سیستم فرهنگی ما برمی‌گردد و چون ریشه فرهنگی ما با موسیقی اصیل ما عجین است و موسیقی اصیل ما نیز ریشه هنر تلاوت و پر از ربع پرده است، لذا ناخودآگاه قاریان کشور ما از این ترتیل‌ها فاصله می‌‌گیرند و می‌توانند خودشان سبک مستقلی داشته باشند که در ذات موسيقي غني آنها وجود دارد.
دو ویژگی صاحب سبک شدن
مدرس بین‌المللی قرآن در مورد نحوه صاحب سبک شدن تصریح کرد: صاحب سبک شدن در گِرو دو ویژگی است، یکی طنین مشخص و ثابت و دیگری اصول ردیفی مشخص، هر کسی اگر بتواند یک اصول ردیفی را در لحن ایجاد کند و طنینش هم ثابت و خاص خودش باشد، یک سبک جدید ایجاد می‌شود که کار سختی هم نیست، اما با این فضاهای مانند مسابقه و کارهای روبنایی که صورت می‌گیرد هرگز به آنجا نخواهیم رسید. متاسفانه وضعیت برنامه‌های ما اینطور است که وضعیت پایه ما ضعیف شده است.
وی در ادامه گفت: ما جشنواره تقلید را در كانالمان و در فضاي مجازي اینطور طراحی کردیم که تمام تلاوت‌ها بالاتر از نیم ساعت باشد و این نشان می‌دهد که اگر بخواهیم قاریان کشورمان را با هنر تلاوت آشنا کنیم باید تلاوت از افتتاحیه‌خوانی و ... تبدیل به جلسه قرآن شود که خاص یک نفر باشد، به این صورت که بگویند هر شب در فلان مسجد یک قاری مشخص حضور می‌یابد.
فرجی بیان کرد: باید برای این قاری یک کرسی مشخصی ایجاد شود تا هر شب از نيم ساعت تا یک ساعت و حتي بيشتر در آن مسجد تلاوت قرآن داشته باشد، وقتی اینطور شد قاری می‌تواند به خاطر تلاوت‌های مستمری که دارد به مرور خودش را پیدا کند و ناخودآگاه یک ردیف و لحن خاص ایجاد کند و به راحتی صاحب سبک شود.
نقش رسانه در رشد هنر تلاوت
فرجی در ادامه مصاحبه با ایکنا به رسانه و نقش آن به رشد ترتیل نیز اشاره کرد و گفت: من فکر می‌کنم که رسانه ما، متاسفانه در این زمینه کار نمی‌کند، نه این که اصلا کار نمی‌کند بلكه رسانه زمانی می‌تواند برای ترتیل و تحقیق کاری کند که آن را در شبکه‌های دیگر بیاورد، یعنی یک فراز زیبا را با چهره قاری ممتاز ما در شبکه‌های مختلف نشان دهد تا به این صورت الگوپروری صورت گیرد، در غیر اینصورت رادیو و شبکه قرآن تاثیر چندانی ندارند چون مخاطب آنها خاص است.
وی در ادامه افزود: گوش مردم ما بسیار ضعیف شده است، وقتی تصویب یک اذان را اینقدر مشکل می‌کنند که بهترین قاریان ما نمی‌توانند اذان بگویند، کسی نمی‌تواند در سیما دعا و تلاوت داشته باشد و اگر هم باشد بدون تصویر است، شما فکر می‌کنید این چه تاثیری روی عموم مردم و سليقه موسيقايي آنها می‌گذارد؟
فرجی گفت: این سياست فعلي تأثيري در ارتقاء گوش معنوي مردم ما ندارد، تاثیر نوای معنوی مثل قرآن، زمانی است که بیاییم این فرهنگ را در عموم مردم جا بیندازیم. مثلا اذان و ترتیل و دعا و روضه و تعزيه و آواز و ... همگی نواهاي معنوي و شرقي هستند.
وی بیان کرد: ولي در شبکه‌های سيما برنامه‌اي براي طرح جدي آنها نداريم. در عوض موسیقی پاپ مثل غربي‌ها در كشور ما مُد شده و همه می‌شنوند و گوش جوان‌هاي ما هم با اين سليقه خو مي‌گيرد، اين گوش جاذب را شما در گرايش جوانان به نوحه‌هاي تند و پاپ‌مانند، مي‌توانيد كاملا مشاهده بفرماييد. برعكس اين همه برنامه‌هاي متنوع در سيما براي معرفي استعدادهاي پاپ خوان ما، براي استعدادهاي جوان ما در حوزه روضه و آواز و دعا و تعزیه و اذان و تلاوت و ترتيل‌هاي متنوع، از طرف مسئولين ذي‌ربط حركتي انجام نمي‌شود، حالا با این وضعیت انتظار معجزه داريد!؟ آيا با اين كوتاهي‌ها در ترويج هنر معنوي تلاوت و زير شاخه‌ها و هنرهاي هم راستاي با آن، انتظار داريد تهاجم فرهنگي به ثمر نشيند؟
فیلترهایی دافع
فرجی در ادامه تصریح کرد: فیلترهایی دافع، تعیین کرده‌اند كه مانع کار افرادی می‌شود که فقط دغدغه رقابت فرهنگي برابر با فرهنگ غرب، آن هم در كشور اسلامي‌مان را دارند. ما سال‌ها است كه به قول رهبر عزيزمان آتش به اختيار و البته روي مين رفته به اختيار، مشغول فعاليت‌هاي زيربنايي هستيم، ابتدا اولين دوره جشنواره تقليد را ارائه نموديم، هم اكنون جشنواره اذان را در حال اجرا داريم و در آينده جشنواره دعا و ابتهال و ربنا و ان شاالله در صورت حيات جشنواره تعزيه و روضه را خواهيم داشت، هدف ما ترغيب كودكان و نوجوانان و جوانان براي ورود به قلعه معنوي قرآن و اهل بيت است؛ چرا كه معتقديم تاثير موسيقي براي تثبيت يا تخريب معنويت و فرهنگ اصيل نوجوانان معصوم ما بسيار بالاست.
وی در ادامه بیان کرد: اگر اجازه دهند اذان، دعا و ترتیل و روضه و آواز با تنوع فراوان در شبکه‌های مختلف سیما با تصویر مجري پخش شود موج معنوی عظیمی تشکیل می‌شود که جایش خالی است.
مدرس بین‌المللی قرآن گفت: براي رسيدن به رضايت پروردگار بايد فقط به پول و درآمد توجه نداشته باشيم. اگر در وضعيت كنوني، نتوانيم كارهاي معنوي را ترويج دهيم، آيا خواهيم توانست در محضر خداوند پاسخ خون اين همه شهيد را بدهيم؟ اميدوارم روزي برسد كه برنامه‌هاي معنوي مدت‌دار در صدا و سيماي ما وجود داشته باشند كه شنونده را ميخكوب خود كنند و قلب‌ها از راه گوش به آرامش برسند! اميدوارم روزي برسد كه آنقدر اذان و تلاوت و ترتيل و ... متنوع داشته و با تصوير پخش كنيم كه مثل پاپ‌خوان‌ها، مردم، مردان معنوي خود را نيز بشناسند و تكريم‌شان كنند؛ چرا كه تاثير يك اثر همراه تصوير و سيره عملي و رفتاري خالق آن به مراتب بيشتر است.
وی در انتها بیان کرد: اگر كسي منكر تاثير اين آثار است بايد گفت يكي از معجزات دين ما تلاوت قرآن اذانگاهي و اذان است كه مي توانند براحتي دل و قلب مسلمان و غير مسلمان را به آرامش برسانند. همين يك كار فرهنگي را اگر ما درست و با تنوع و با ارائه تصويرهاي هنري زيبا و با چهره مجري انجام دهيم، قادريم تمام رشته‌هاي تهاجم فرهنگي را پنبه كنيم. ان شاالله
مطالب مرتبط
