گزارشی از نشست «بررسی نقش فلسفه و كلام اسلامی در تبيين نظريه حقوق بشر»
گروه انديشه و علم: نشست علمی «بررسی نقش فلسفه و كلام اسلامی در تبيين درست نظريه اسلام راجع به حقوق بشر»، 22 مهرماه در قم برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) شعبه قم در نشست علمی «بررسی نقش فلسفه و كلام اسلامی در تبيين درست نظريه اسلام راجع به حقوق بشر» كه پيرو نشست‌های تخصصی هفتگی دفتر كميسيون حقوق بشر اسلامی در قم برگزار شد، حجتالاسلام دانش‌پژوه، عضو هيئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، حجتالاسلام اكبری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بشر اسلامی، حجتالاسلام عباسعلی‌براتی از مدرسان جامعةالمصطفی(ص)، طباطبائی عضو هيئت علمی دانشگاه پرديس قم و دبير كميسيون حقوق بشر اسلامی ديدگاه‌های خود را مطرح كردند.
حجتالاسلام براتی در پاسخ اينكه ارزيابی وی از وضعيت فعلی مطالعات فلسفی كلامی از جهت پاسخ دهی به پرسش‌های مطروحه از سوی بشر معاصر چگونه است و چه توصيه‌ها و پيشنهاداتی برای ارتقای مطالعات مربوطه جهت بهره‌مندی در مباحث حقوقی و تبيين نظريه اسلام راجع به حقوق بشر داريد؟ اظهار كرد: امروزه مطالعات بين رشته‌ای يا چند رشته‌ای يا فرا رشته‌ای در سطح مراكز علمی جهان متداول است و صاحبنظران علوم مختلف پذيرفته‌اند كه برای ارتقای دانش و كشف حقيقت، نيازمند همكاری و مشاركت كارشناسان علوم مختلف هستند بر همين اساس طبيعتاً انتظار می‌رود كه در كشور ما نيز مطالعات بين رشته‌ای يا چند رشته‌ای توسعه يابد و علوم مختلف از يكديگر بهره‌مند شوند. دراين ميان نقش فلسفه و كلام در تقويت مباحث رشته‌های مختلف از جمله حقوق و به طور خاص حقوق بشر بسيار برجسته هستند.
وی در ادامه ضمن يادآوری اينكه فيلسوفان گذشته تاريخ انديشه اسلامی به ابعاد مختلف بهره‌مندی از فلسفه توجه داشته‌اند وبه همين جهت نيز تقسيم‌بندی حكمت نظری و حكمت عملی را در آثار آن‌ها می‌بينيم، افزود: هم چنين كلام شيعی نيز دارای قابليت‌های بسيار برای تقويت مباحث حقوق انسانی از ديدگاه اسلام است مثلاً همين بحث امامت اگر مورد تأمل قرار گيرد و به شرائطی كه در انديشه اسلامی برای امام ذكر شده توجه شود معلوم خواهد شد كه چقدر اهتمام به حقوق مردم در آن نهفته است چرا كه وقتی زمامداری هر فرد غير شايسته را نهی می‌كند و شايسته‌ترين وصالح‌ترين انسان‌ها را حائز جايگاه امامت و رهبری مردم می‌داند در واقع از مهم‌ترين لوازم رعايت حقوق مردم دفاع كرده است و در اين زمينه می‌توان شكوفائی مباحث حقوق بشر را فراهم آورد.
حجتالاسلام براتی در بخش ديگری از بيان ديدگاه خود ضمن اشاره به برخی آسيب‌ها و مشكلاتی كه امروزه فراروی مطالعات فلسفی وكلامی است تأكيد نمود كه لازم است مراكز فلسفی وكلامی به رسالت خود برای تبيين ابعاد توجه دين به حقوق انسان‌ها اهتمام بيشتری معمول دارند.
حجتالاسلام دانش‌پژوه از ديگر شركت‌كنندگان در اين نشست با طرح اين نكته كه بايد بررسی كرد رابطه مبنا و بنا چی هست؟ و آيا می‌توان در مباحث حقوق بشر با بنيادهای مختلف به مدعای واحد رسيد؟ اعلام كرد: اگر اين گزاره درست باشد كه می‌توان با بنيادها و مسيرهای مختلف به مدعای مشترك در زمينه رعايت حقوق انسانی رسيد مثلاً يكی بر مبنای عقل، ديگری بر مبنای فطرت، آن ديگری بر مبنای دين به محورهای مشتركی جهت رعايت حقوق انسان‌ها نائل آيند، در اين صورت بايد روی مشتركات كار كرد وتلاش نمود كه جهت بهبود وضعيت انسان‌ها در سراسر جهان، مشتركات واقعاً جنبه كاربردی پيدا كند و مباحث حقوق انسانی صرفاً در حد بحث و نظر باقی نماند.
وی در ادامه با يادآوری اينكه همانند مطالعات فلسفی كه امروزه دربردارنده فلسفه‌های مضاف نيز شده‌است، در مباحث كلامی نيز در برخی مراكز علمی كشورهای ديگر الهيات‌های مضاف شكل گرفته كه هر يك زمينه خاصی از مباحث كلامی را به طور دقيق مطالعه وبررسی می‌كنند. بر اين اساس به نظر می‌رسد در كشور ما جای رشته مطالعاتی الهيات اجتماعی يا اجتماعيات برگرفته از تفكر كلامی خالی است و در محافل تخصصی كلامی خوبست در اين حيطه تأمل بيشتری انجام شود. به عبارت ديگر، خوب است محافل تخصصی كلامی در كنار بحث‌های جدی كه در ساحت آسمان و آخرت و عبادت و ايمان انجام می‌دهند سطح روابط اجتماعی بشر و خصوصاً روابط حقوقی را نيز برجسته سازند.
وی درادامه تأكيد كرد اگر باب گفت‌وگوی الهيات اجتماعی ـ حقوقی شكل گيرد آثار زيادی بر مباحث حقوق بشر بر جای می‌گذارد.
حجتالاسلام اكبری به‌عنوان شركت‌كننده ديگر اين نشست علمی در ابتدا با اشاره به اينكه فلسفه و فيلسوف نبايد از دردها و دغدغه‌های جامعه به‌دور باشد و نفع و كارائی فلسفه در هر عصری بايد برای رفع مشكلات بشر محسوس باشد، تأكيد كرد: ما به جای بهره‌مندی از كليات فلسفه بايد در پی تدوين فلسفه خاص حقوق بشر باشيم يعنی فلسفه مضاف ما در اين حيطه فقط متكفل مباحث بنيادی حقوق بشر باشد.
در ادامه اكبری اعلام كرد: در فلسفه حقوق بشر اسلامی ما بايد از مبانی، اصول وقواعد و روش‌ها جداگانه بحث كنيم. فيلسوفان در حيطه هستی شناسی وانسان شناسی می‌توانند هدايای فكری خود را در اختيار فقها و حقوقدانان برای پيشبرد مباحث حقوق بشر قرار دهند.
اكبری در بخش پايانی اعلام ديدگاه خود ضمن تشريح نقش و وظيفه جداگانه فيلسوفان وحقوقدانان و فقها در ارائه نظريه اسلامی راجع به حقوق بشر، سامانه‌ای را ارائه كرد كه در مجموع مباحث فلسفی و كلامی در قالب سامانه مزبور و مبتنی بر روشمندی خاص منتهی به قواعد واصول و سپس روش‌ها و برنامه‌های اجرای حقوق انسانی شود.
طباطبائی از ديگر شركت‌كنندگان در اين نشست با اشاره به برخی مشكلات عملی كه مخاطبان را از بحث و تامل جدی نظری در حيطه حقوق انسانی دور می سازد، اعلام كرد كه در مباحث نظری بنيادی دائماً بايد توجه به آثار عملی و وضعيت عينی نيز داشته باشيم چرا كه اگر اين مهم مورد توجه قرارنگيرد ممكن است خيلی از مخاطبان رجوع به مبانی نظری را نوعی اتلاف وقت در روند بهبود شرايط رشد وتعالی انسان‌ها تلقی كنند يا جذب مبانی فكری مكاتبی شوند كه توانسته‌اند حداقلی منطقی از كارآمدی عملی را نيز در نظام حقوقی خود ارائه دهد ولو اينكه مبانی مزبور محل اشكال و ايراد باشد.
در پايان نشست دبير كميسيون حقوق بشر اسلامی با جمع بندی ديدگاه‌های مطروحه دراين جلسه رئوس آن‌ها را در هشت محور زير مورد اشاره قرار داد: ضرورت تعيين دقيق شاخص‌های علمی برای مطالعات فلسفی و كلامی از حيث تاثيرگذاری بر مباحث حقوق انسانی از ديدگاه اسلام و توجه به سامانه علمی كه در جلسه برای ايفای نقش هر يك از علوم در تحقق حقوق بشر مطرح شد.
-ضرورت شناسائی مستمر پرسش های مطروحه معطوف به بنيادهای حقوق بشر، برای اينكه محافل فلسفی و كلامی به درستی پاسخ پرسش ها را بدهند.
-ضرورت شناسايی عناوين كاری مراكز فلسفی و كلامی در جهت اينكه اگر خلاء و نارسايی هايی از حيث تاثيرگذاری مباحث فلسفه در مطالعات فقهی و حقوقی مربوط به حقوق انسانی وجود دارد، خلاءها و نارسايی‌های مزبور رفع شود.
-تأكيد بر ضرورت شناسايی آثار برجسته علمای پيشين كه احياناً قابليت بهره‌برداری در مطالعات امروزی مربوط به نقش فلسفی و كلامی بر مباحث حقوق بشر دارند.
-ضرورت مطالعات تطبيقی در جهت شناسايی وجوه مشترك و متفاوت فلسفه و كلام اسلامی با ساير مكاتب فكری در حيطه مباحث تأثيرگذاری بر حقوق بشر.
-ضرورت آسيب شناسی مستمر انديشه‌ها و عملكردهای مربوطه
-ضرورت توجه به آثار عملی و كاربردی ديدگاه‌ها و اينكه در عرصه عمل و كاربرد خلاءها و نارسايی‌ها چه مواردی هستند تا نظريه‌پردازی لازم انجام شود.
-ضرورت احترام به آزادی فكری انديشمندان فلسفی و كلامی جهت اينكه با انواع انگ ها و برخوردهای نامناسب رو‌به‌رو نشده و بتوانند مطالعات عميق علمی انجام داده و محصول آن را عرضه بدارند.
يادآوری می‌شود كه موضوع «نقش و كارايی تعليم و تربيت در رعايت حقوق انسان‌ها از منظر انديشه اسلامی» عنوان جديدی است كه در دستور كار جلسات علمی دفتر قم كميسيون قرار گرفته تا در جلسات آينده مورد بررسی قرار گيرد.
حجتالاسلام براتی در پاسخ اينكه ارزيابی وی از وضعيت فعلی مطالعات فلسفی كلامی از جهت پاسخ دهی به پرسش‌های مطروحه از سوی بشر معاصر چگونه است و چه توصيه‌ها و پيشنهاداتی برای ارتقای مطالعات مربوطه جهت بهره‌مندی در مباحث حقوقی و تبيين نظريه اسلام راجع به حقوق بشر داريد؟ اظهار كرد: امروزه مطالعات بين رشته‌ای يا چند رشته‌ای يا فرا رشته‌ای در سطح مراكز علمی جهان متداول است و صاحبنظران علوم مختلف پذيرفته‌اند كه برای ارتقای دانش و كشف حقيقت، نيازمند همكاری و مشاركت كارشناسان علوم مختلف هستند بر همين اساس طبيعتاً انتظار می‌رود كه در كشور ما نيز مطالعات بين رشته‌ای يا چند رشته‌ای توسعه يابد و علوم مختلف از يكديگر بهره‌مند شوند. دراين ميان نقش فلسفه و كلام در تقويت مباحث رشته‌های مختلف از جمله حقوق و به طور خاص حقوق بشر بسيار برجسته هستند.
وی در ادامه ضمن يادآوری اينكه فيلسوفان گذشته تاريخ انديشه اسلامی به ابعاد مختلف بهره‌مندی از فلسفه توجه داشته‌اند وبه همين جهت نيز تقسيم‌بندی حكمت نظری و حكمت عملی را در آثار آن‌ها می‌بينيم، افزود: هم چنين كلام شيعی نيز دارای قابليت‌های بسيار برای تقويت مباحث حقوق انسانی از ديدگاه اسلام است مثلاً همين بحث امامت اگر مورد تأمل قرار گيرد و به شرائطی كه در انديشه اسلامی برای امام ذكر شده توجه شود معلوم خواهد شد كه چقدر اهتمام به حقوق مردم در آن نهفته است چرا كه وقتی زمامداری هر فرد غير شايسته را نهی می‌كند و شايسته‌ترين وصالح‌ترين انسان‌ها را حائز جايگاه امامت و رهبری مردم می‌داند در واقع از مهم‌ترين لوازم رعايت حقوق مردم دفاع كرده است و در اين زمينه می‌توان شكوفائی مباحث حقوق بشر را فراهم آورد.
حجتالاسلام براتی در بخش ديگری از بيان ديدگاه خود ضمن اشاره به برخی آسيب‌ها و مشكلاتی كه امروزه فراروی مطالعات فلسفی وكلامی است تأكيد نمود كه لازم است مراكز فلسفی وكلامی به رسالت خود برای تبيين ابعاد توجه دين به حقوق انسان‌ها اهتمام بيشتری معمول دارند.
حجتالاسلام دانش‌پژوه از ديگر شركت‌كنندگان در اين نشست با طرح اين نكته كه بايد بررسی كرد رابطه مبنا و بنا چی هست؟ و آيا می‌توان در مباحث حقوق بشر با بنيادهای مختلف به مدعای واحد رسيد؟ اعلام كرد: اگر اين گزاره درست باشد كه می‌توان با بنيادها و مسيرهای مختلف به مدعای مشترك در زمينه رعايت حقوق انسانی رسيد مثلاً يكی بر مبنای عقل، ديگری بر مبنای فطرت، آن ديگری بر مبنای دين به محورهای مشتركی جهت رعايت حقوق انسان‌ها نائل آيند، در اين صورت بايد روی مشتركات كار كرد وتلاش نمود كه جهت بهبود وضعيت انسان‌ها در سراسر جهان، مشتركات واقعاً جنبه كاربردی پيدا كند و مباحث حقوق انسانی صرفاً در حد بحث و نظر باقی نماند.
وی در ادامه با يادآوری اينكه همانند مطالعات فلسفی كه امروزه دربردارنده فلسفه‌های مضاف نيز شده‌است، در مباحث كلامی نيز در برخی مراكز علمی كشورهای ديگر الهيات‌های مضاف شكل گرفته كه هر يك زمينه خاصی از مباحث كلامی را به طور دقيق مطالعه وبررسی می‌كنند. بر اين اساس به نظر می‌رسد در كشور ما جای رشته مطالعاتی الهيات اجتماعی يا اجتماعيات برگرفته از تفكر كلامی خالی است و در محافل تخصصی كلامی خوبست در اين حيطه تأمل بيشتری انجام شود. به عبارت ديگر، خوب است محافل تخصصی كلامی در كنار بحث‌های جدی كه در ساحت آسمان و آخرت و عبادت و ايمان انجام می‌دهند سطح روابط اجتماعی بشر و خصوصاً روابط حقوقی را نيز برجسته سازند.
وی درادامه تأكيد كرد اگر باب گفت‌وگوی الهيات اجتماعی ـ حقوقی شكل گيرد آثار زيادی بر مباحث حقوق بشر بر جای می‌گذارد.
حجتالاسلام اكبری به‌عنوان شركت‌كننده ديگر اين نشست علمی در ابتدا با اشاره به اينكه فلسفه و فيلسوف نبايد از دردها و دغدغه‌های جامعه به‌دور باشد و نفع و كارائی فلسفه در هر عصری بايد برای رفع مشكلات بشر محسوس باشد، تأكيد كرد: ما به جای بهره‌مندی از كليات فلسفه بايد در پی تدوين فلسفه خاص حقوق بشر باشيم يعنی فلسفه مضاف ما در اين حيطه فقط متكفل مباحث بنيادی حقوق بشر باشد.
در ادامه اكبری اعلام كرد: در فلسفه حقوق بشر اسلامی ما بايد از مبانی، اصول وقواعد و روش‌ها جداگانه بحث كنيم. فيلسوفان در حيطه هستی شناسی وانسان شناسی می‌توانند هدايای فكری خود را در اختيار فقها و حقوقدانان برای پيشبرد مباحث حقوق بشر قرار دهند.
اكبری در بخش پايانی اعلام ديدگاه خود ضمن تشريح نقش و وظيفه جداگانه فيلسوفان وحقوقدانان و فقها در ارائه نظريه اسلامی راجع به حقوق بشر، سامانه‌ای را ارائه كرد كه در مجموع مباحث فلسفی و كلامی در قالب سامانه مزبور و مبتنی بر روشمندی خاص منتهی به قواعد واصول و سپس روش‌ها و برنامه‌های اجرای حقوق انسانی شود.
طباطبائی از ديگر شركت‌كنندگان در اين نشست با اشاره به برخی مشكلات عملی كه مخاطبان را از بحث و تامل جدی نظری در حيطه حقوق انسانی دور می سازد، اعلام كرد كه در مباحث نظری بنيادی دائماً بايد توجه به آثار عملی و وضعيت عينی نيز داشته باشيم چرا كه اگر اين مهم مورد توجه قرارنگيرد ممكن است خيلی از مخاطبان رجوع به مبانی نظری را نوعی اتلاف وقت در روند بهبود شرايط رشد وتعالی انسان‌ها تلقی كنند يا جذب مبانی فكری مكاتبی شوند كه توانسته‌اند حداقلی منطقی از كارآمدی عملی را نيز در نظام حقوقی خود ارائه دهد ولو اينكه مبانی مزبور محل اشكال و ايراد باشد.
در پايان نشست دبير كميسيون حقوق بشر اسلامی با جمع بندی ديدگاه‌های مطروحه دراين جلسه رئوس آن‌ها را در هشت محور زير مورد اشاره قرار داد: ضرورت تعيين دقيق شاخص‌های علمی برای مطالعات فلسفی و كلامی از حيث تاثيرگذاری بر مباحث حقوق انسانی از ديدگاه اسلام و توجه به سامانه علمی كه در جلسه برای ايفای نقش هر يك از علوم در تحقق حقوق بشر مطرح شد.
-ضرورت شناسائی مستمر پرسش های مطروحه معطوف به بنيادهای حقوق بشر، برای اينكه محافل فلسفی و كلامی به درستی پاسخ پرسش ها را بدهند.
-ضرورت شناسايی عناوين كاری مراكز فلسفی و كلامی در جهت اينكه اگر خلاء و نارسايی هايی از حيث تاثيرگذاری مباحث فلسفه در مطالعات فقهی و حقوقی مربوط به حقوق انسانی وجود دارد، خلاءها و نارسايی‌های مزبور رفع شود.
-تأكيد بر ضرورت شناسايی آثار برجسته علمای پيشين كه احياناً قابليت بهره‌برداری در مطالعات امروزی مربوط به نقش فلسفی و كلامی بر مباحث حقوق بشر دارند.
-ضرورت مطالعات تطبيقی در جهت شناسايی وجوه مشترك و متفاوت فلسفه و كلام اسلامی با ساير مكاتب فكری در حيطه مباحث تأثيرگذاری بر حقوق بشر.
-ضرورت آسيب شناسی مستمر انديشه‌ها و عملكردهای مربوطه
-ضرورت توجه به آثار عملی و كاربردی ديدگاه‌ها و اينكه در عرصه عمل و كاربرد خلاءها و نارسايی‌ها چه مواردی هستند تا نظريه‌پردازی لازم انجام شود.
-ضرورت احترام به آزادی فكری انديشمندان فلسفی و كلامی جهت اينكه با انواع انگ ها و برخوردهای نامناسب رو‌به‌رو نشده و بتوانند مطالعات عميق علمی انجام داده و محصول آن را عرضه بدارند.
يادآوری می‌شود كه موضوع «نقش و كارايی تعليم و تربيت در رعايت حقوق انسان‌ها از منظر انديشه اسلامی» عنوان جديدی است كه در دستور كار جلسات علمی دفتر قم كميسيون قرار گرفته تا در جلسات آينده مورد بررسی قرار گيرد.
مطالب مرتبط
