ردگیری تفسیر کلامی شیعه در لابه‌لای آثار شیخ مفید
گروه اندیشه: سیدمحمدعلی ایازی به بیان نکاتی درباره دیدگاه تفسیری شیخ مفید پرداخت که در لابه‌لایی آثار فقهی و کلامی وی مندرج است.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ایازی، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) گفت: شیخ مفید کار مستقلی در حوزه تفسیر انجام نداده‌است و اگر کاری کرده در دست ما نیست. ولی درآثار متنوع ایشان اعم از کلام، فقه، تاریخ وعلوم قرآنی مباحث بسیاری در حوزه تفسیر ارائه کرده‌اند. من به همراه گروهی از همکاران در کتاب «تفسیر القرآن المجید المستخرج من تراث الشیخ المفید رحمة الله» تلاش کردیم تا مجموعه مطالب تفسیری ایشان را گردآوری و تنظیم کنیم. این اثر به مناسبت برگزاری کنگره شیخ مفید (در دانشگاه قم) به کنگره تقدیم شد. از آنجایی که این اثر در تیراژ محدود منتشر شد، بعدها کتاب را به صورت مستقل در بوستان کتاب چاپ و منتشر کردیم.
ایازی در ادامه گفت: در چاپ مجدد کتاب به صورت تفصیلی‌تر درآمد. مقدمه‌ای مبسوط درباره شیخ مفید، اندیشه‌ها، آثار و آرای وی به کتاب اضافه کردیم. اهمیتی که تفسیر شیخ مفید در یک برآمد کلی داشت، این است که ما در شیعه یک تفسیر مستقل کلامی نداشتم و این مجموعه می‌تواند به ما نشان دهد که شاخصه‌های تفسیر کلامی شیعه چه ویژگی‌های دارد. همه می‌دانیم که «تفسیر قرآن» معروف به تفسیر کبیر نوشته «فخررازی» یک تفسیر کلامی است، اما در شیعه یک اثر مستقل که تنها مباحث کلامی را شامل بشود نداریم، در حالی که ما در اثر این مسئله را روشن می‌کنیم که شیخ مفید چنین کاری را انجام داده‌است و از این جهت این اثر قابل توجه است.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: در این اثر سعی کرده‌ام به مجادلات کلامی که قرن 4 و 5 بین متکلمین رایج بوده‌است بپردازم. این مجادلات کلامی اصطلاحا از آن به عنوان عصر طلایی علم کلامی یاد می‌شود. بین مذاهب و جریان مختلف بحث‌های دینی زیادی رد و بدل می‌شود. شاید بتوان گفت این تفسیر بازتاب دهنده آن دوران است و چالش‌های و نزاع‌های که در آن عصر در میان مفسیرین وجود داشته است را مطرح می‌کنند.
وی در ادامه گفت: جهت دیگری که می‌توان از این کتاب به دست آورد زبان و ادبیات این دوره است. در آثار شیخ طوسی و قبل آن سید مرتضی زبان و ادبیات قرن 5 را به خوبی می‌توان ملاحظه کرد. در این اثر من کاملا این ادبیات مشاهده می‌شود. البته همان گونه که می‌دانید شیخ طوسی و سید مرتضی همه به یک معنا شاگردن شیخ مفید بودند و تحت تاثیر زبان و ادبیات وی بودند. هرچند در آن دوره مفسرین برجسته‌ای چون ابومسلم اصفهانی و عیسی جنبانی بودند. می‌توان رای این مفسرین را مقایسه کرد و ارزیابی دقیقی از تفاسیر نشان داد.
شاخصه‌های تفسیر شیخ مفید
ایازی در آخر گفت: امروز ما یک شاخصه داریم مانند «تفسیر المیزان» علامه طباطبایی که تفسیر قرآن به قرآن می‌کردند. شیخ مفید گرایش عقلی زیادی داشت به خصوص در میان معتزله کاملا مشهود بود. شیخ مفید استدلال می‌کرد و دلیل و برهان عقلی می‌آورد و می‌خواست آیات قرآن را با آیات قرآن ارزیابی می کند همان کاری که مفسران عقلی انجام می‌دادند. تفسیر عقلی وقتی مقایسه می‌کند می‌خواهد همخوانی یا تفاوتش را با یک مسئله دیگر بررسی کند. چنین کاری را شیخ مفید در تفسیرقرآن انجام می‌داد. من در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته ام که چگونه شیخ مفید معنا و کلام الهی را در سایه مقایسه با لحن و ادبیات مخصوص خود که لحن کلامی است نشان می‌دهد.
