سه اقدام برای تحقق تمدن نوین اسلامی در گام دوم انقلاب

 

در قرآن آمده است: «إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّىٰ يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ؛ خدا حال هیچ قومی را دگرگون نخواهد کرد تا زمانی که خود آن قوم حالشان را تغییر دهند»(رعد/11) خداوند سرنوشت ملت‌ها را در گرو سرشت آنها قرار داده  است.

پرسش این است که نقش دروس معارف اسلامی در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب چیست؟ کانون این سؤال دانشجویان هستند. سه پرسش فرعی داریم که شامل چرایی، چیستی و چگونگی نقش دانشجویان در این زمینه است. پیش فرض ما این است که دانشجویان در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب دارای نقش خاص هستند چراکه دانشمندان گفتمان‌ساز نظریات علمی آینده خواهند بود.

 

 

فرضیه ما این است که نقش دروس معارف اسلامی در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب بینش‌سازی است. دروس معارف اسلامی در حقیقت زیربنای گام دوم انقلاب را تشکیل می‌دهند و خود گام دوم انقلاب، یک بنا است. در شرایط کنونی در کشور در زمینه ارزش‌ها، بینش‌ها و منش‌های ایرانی و اسلامی و ترویج و تعریف آنها موفق عمل کرده‌ایم اما در ساختارسازی به ویژه در زمینه قانونگذاری و ساختار اداری ناموفق بوده‌ایم. 

 

اگر می‌خواهیم دچار تک ساحتی بودن و تنازع نشویم باید حتماً ذهنیت‌ها را سازماندهی و مهندسی کنیم و اجماعی در میان دانشجویان شکل بگیرد که به سمت گفتمان‌سازی برای گام دوم انقلاب حرکت کرده و در این گام نقش‌آفرین نیز باشد. شیو‌ه‌های زیادی برای واکاوی این نقش وجود دارد. یکی از اقدامات این است که مبانی ساختاری، بینشی و ارزشی گام دوم را تبیین کنیم. روش دیگر این است که واژگان کلیدی همانند نقش، درس، معارف، اسلامی بودن، دانشجو و تحقق را به خوبی تحلیل و تبیین کنیم. همچنین لازم است تفاوت‌های گام دوم و گام اول روش شود.

 

درباره نقش باید گفت که نقش را بدون جایگاه و خاستگاه نمی‌توان تبین کرد. خاستگاه هرچقدر یقینی‌تر و حقیقی‌تر باشد چیستی‌ نقش نیز یقینی‌تر خواهد شد و به تعبیر قرآن دچار ظن نخواهیم شد. پس در حقیقت نقش اصلی این دروس، ترویج عمومی گفتمان‌سازی دانشجویان است. یعنی دانشجویان باید آماده شوند که در آینده دست به گفتمان‌سازی بزنند تا اراده عمومی شکل بگیرد که وارد فاز تحقق‌سازی بیانیه گام دوم انقلاب شویم که البته لازمه آن ترویج، تفسیر و تبیین گام دوم است. در قرآن کریم نیز اشاره شده است که «وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَىٰ لِلْمُسْلِمِينَ؛ و ما بر تو این کتاب (قرآن عظیم) را فرستادیم تا حقیقت هر چیز را روشن کند و برای مسلمین هدایت و رحمت و بشارت باشد» (نحل/89)

 

 

بدون اراده عمومی دانشجویی ما وارد تحقق بیانیه گام دوم انقلاب نخواهیم شد. همانگونه که بسیار از سندهای قبلی نیز بوده‌اند که اجرایی نشده‌اند چراکه اراده عمومی در این زمینه وجود نداشته است. نکته دیگر درباره دروس است. آیا قرار است تعلیم یا تربیت اسلامی داشته باشیم. ما باید به دانشجوی یاد بدهیم که اقدام به خودآموزی کند. همچنین سؤال این است که قرار است دانشجو را به دروس معارف برسانیم یا دروس به گوش دانشجو برسد؟ دروس معارف باید از گوش دانشجو فراتر برود و به هوش آنها برسد تا به آنها باور پیدا کند. 

 

درباره اینکه معارف چیست باید گفت که معارف را عده‌ای به عنوان اطلاعات عمومی در نظر می‌گیرند اما معارف معنای عام دارد و منظور همه دروس اسلامی است. معارف، بینش و جهان‌بینی را شکل می‌دهد و در واقع اقدام به «تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ» می‌کند. یک معارف هم به معنای اخص وجود دارد که امکان شناخت، مراتب و منابع شناخت را بیان می‌کند ولی منظور ما از معارف، بینش است. البته ما حدود فقهی و اخلاقی هم داریم که آنها هم جزیی زیرمجموعه‌ای از معارف می‌شوند چراکه بدون بینش نمی‌توان هیچ دانشی داشت.

 

حضرت امام(ره) می‌فرماید انسان موحد نگاه توحیدی به همه آیات الهی دارد لذا حتی دانشجویان رشته فیزیک هم باید با بینش توحیدی به عالم نگاه کند و آنها را نشانه بداند. در این شرایط به قول حضرت آیت‌الله جوادی‌آملی، علوم فیزیک و شیمی هم تبدیل به علوم الهی خواهند شد چراکه خداوند طراح اصلی این علوم است. اگر از مبانی اسلامی در گام دوم سخن می‌گوییم باید مقوله‌ای همانند عدالت را هم مشخص کنیم که از اصول دین و مذهب ما هم هست. در گام اول انقلاب در زمینه عدالت تولیدی موفق بوده‌ایم ولی در زمینه عدالت توزیعی مشکل داشته‌ایم و این امر منجر به ایجاد تبعیض و شکاف شده است و بنده علت آن را در این می‌دانم که دروس معارفی ما به خوبی عمل نکرده‌اند.

 

 

جناح‌های سیاسی مشغول جدال شدند و حتی کار به توهین و بی‌اخلاقی رسید. در این شرایط دانشجو دچار ناامیدی می‌شود و هرچقدر از مبانی برای وی سخن بگویید وی توجهی به آنها نخواهد کرد. وقتی عدالت را از اصول دینی و شرعی می‌دانیم قطعاً باید برای تحقق آنها چاره‌اندیشی و مبانی آن را به خوبی تبیین کنیم. درباره مراد از اسلامی بودن هم باید گفت که ما معارف اسلام داریم که قرآن و سنت است و از سوی دیگر مذاهب و متفکرین همانند فارابی یا خواجه نصیرالدین طوسی داریم که باید از اندیشه‌های آنها هم استفاده کنیم. 

 

دانشجو نیز شخصی گفتمان‌پذیر است که در مقطع کارشناسی باید نظریه‌شناس، در مقطع ارشد نظریه‌پرداز و دانشجوی دکترا باید نظریه‌ساز باشد. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ ۖ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ۚ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ ۖ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ؛ (ای رسول ما خلق را) به حکمت (و برهان) و موعظه نیکو به راه خدایت دعوت کن و با بهترین طریق با اهل جدل مناظره کن (وظیفه تو بیش از این نیست) که البته خدای تو (عاقبت حال) کسانی را که از راه او گمراه شده و آنان را که هدایت یافته‌اند بهتر می‌داند» (نحل/ 125) گفتمان‌سازی انواع و اقسامی همانند گفتمان مردمی، نخبگانی و مدیریتی دارد لذا دانشجو باید بتواند به گفتمان‌سازی نخبگانی اقدام کند تا در گام دوم انقلاب مؤثر واقع شود. 

 

گام دوم انقلاب هم عرصه جهاد اکبر است. در پیروزی انقلاب و دفاع مقدس موفق عمل کرده‌ایم اما در گام دوم باید سه کار انجام دهیم که شامل دولت‌سازیِ اسلامی کارآمد، الگوسازیِ اسلامی ایرانی پیشرفت و در نهایت جامعه‌ سازی اسلامی است تا در نهایت به تمدن نوین اسلامی دست پیدا کنیم. ما در گام اول موفق شدیم خودمان را از سلطه و نفوذ نظام‌های استکباری نجات دهیم اما در گام دوم باید از سلطه مکتب ماتریالیسم رهایی پیدا کنیم. در شرایط کنونی مدرنیسم غلبه دارد و جهاد اکبر نیز به معنای مبارزه با مادیات و توجه جدی‌تر به معنویات است.