معنای اقامه نماز در روایت امام عسکری(ع) و ماجرای گوسفندان ابوذر

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن کریم آیت‌الله علی‌اکبر سیفی مازندرانی، از اساتید درس خارج حوزه علمیه قم، روز گذشته با محوریت آیه سوم سوره بقره برگزار شد.

در ادامه متن این جلسه را می‌خوانید؛

بنای ما در تفسیر روایی این است که بر اساس قواعد اصولی مشی کنیم، یعنی روایات را با توجه به قواعد اصولی تحلیل کنیم و اگر میان این روایات تخالفی هست و امکان جمع دارد، جمع کنیم تا تنافی میان آنها برداشته شود و مادامی که امکان جمع باشد ما در مقام ترجیح برخی بر برخی دیگر برنمی‌آییم. وقتی بشود مضامین را با هم جمع کرد نوبت ترجیح نمی‌رسد.

امکان جمع روایات حروف مقطعه

بعضی بزرگواران متذکر شدند روایاتی که راجع به حروف مقطعه ذکر شد، تخالف داشتند ولی میانشان جمع نشد، اینطور نیست. من در توضیح نصوصی که درباره حروف مقطعه آمده بود گفتم حروف مقطعه حروفی از اسم اعظم پروردگار هستند. حکمت پروردگار اقتضا کرد این اسما از غیر امام مخفی باشد و علمش فقط نزد نبی(ص) و امام باشد تا هرگاه حکمت اقتضا کرد از خدا چیزی بخواهند، به اسمای اعظم پروردگار خدا را دعا کنند و خدای متعال دعایشان را اجابت کند. پس خداوند این اسامی را فاش نکرد تا شأن آنها حفظ شود و بر دیگران آشکار نشود. بعضی روایات هم دلالت داشت حروف مقطعه از قبیل حروف ابجد نیستند کما اینکه قومی از یهود اینطور فکر می‌کردند. برخی روایات دلالت داشت حروف مقطعه برای این است که خدای تعالی به امت بفهماند که این قرآنی که می‌بینید و نمی‌توانید مثل آن بیاورید از جنس همین حروفی است که شما تکلم می‌کنید. بعضی روایات معتبر هم دلالت داشت هر حرف از این حروف می‌تواند اشاره‌ای به یک اسم باشد که آن اسم از اسمای اعظم پروردگار است. حال آیا اینها با هم تباین دارد؟ نه، هیچ تباینی ندارد. اینکه حروف ابجد نیستند با تمام تفاسیر تطابق دارد. اینکه از جنس حروف هستند با بقیه روایات تنافی ندارد. اینکه حروف مقطعه اسم اعظم است، یعنی از همین حروفی که دست شماست اسم اعظم تشکیل شده است. پس همه اینها با هم قابل جمع هستند.

معنای اقامه نماز در روایت امام حسن عسکری(ع)

بحث ما در روایات آیه «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ» بود. در روایتی از تفسیر امام عسکری(ع) درباره معنای اقامه نماز می‌خوانیم: «وَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ یَعْنِی بِإِتْمَامِ رُکُوعِهَا وَ سُجُودِهَا وَ حِفْظِ مَوَاقِیتِهَا وَ حُدُودِهَا وَ صِیَانَتِهَا عَمَّا یُفْسِدُهَا أَوْ یَنْقُصُهَا؛ برپاکنندگان نماز یعنی کسانی که رکوع و سجودش را به تمامی انجام می‌دهند و زمان و حدود آن را محافظت می‌کنند و نماز را از آنچه باعث بطلان و نقصانش می‌شود پاسداری می‌کنند».

روایت بعدی هم روایتی معتبره از تفسیر امام حسن عسکری(ع) است که حضرت می‌فرماید: «حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ أَبِيهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ : أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ كَانَ مِنْ خِيَارِ أَصْحَابِهِ عِنْدَهُ أَبُو ذَرٍّ اَلْغِفَارِيُّ فَجَاءَهُ ذَاتَ يَوْمٍ فَقَالَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ إِنَّ لِي غُنَيْمَاتٍ قَدْرَ سِتِّينَ شَاةً أَكْرَهُ أَنْ أَبْدُوَ فِيهَا وَ أُفَارِقَ حَضْرَتَكَ وَ خِدْمَتَكَ وَ أَكْرَهُ أَنْ أَكِلَهَا إِلَى رَاعٍ فَيَظْلِمَهَا وَ يُسِيءَ رِعَايَتَهَا فَكَيْفَ أَصْنَعُ فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اُبْدُ فِيهَا فَبَدَا فِيهَا فَلَمَّا كَانَ فِي اَلْيَوْمِ اَلسَّابِعِ جَاءَ إِلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَا أَبَا ذَرٍّ فَقَالَ لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ فَقَالَ مَا فَعَلْتَ فِي غُنَيْمَاتِكَ قَالَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ إِنَّ لَهَا قِصَّةً عَجِيبَةً فَقَالَ وَ مَا هِيَ قَالَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ بَيْنَمَا أَنَا فِي صَلاَةٍ إِذْ عَدَا اَلذِّئْبُ عَلَى غَنَمِي فَقُلْتُ يَا رَبِّ صَلاَتِي يَا رَبِّ غَنَمِي وَ آثَرْتُ صَلاَتِي عَلَى غَنَمِي فَأَخْطَرَ اَلشَّيْطَانُ بِبَالِي يَا أَبَا ذَرٍّ أَيْنَ أَنْتَ إِنْ عَدَتِ اَلذِّئَابُ بِغَنَمِكَ وَ أَنْتَ تُصَلِّي فَأَهْلَكَتْهَا كُلَّهَا وَ مَا يَبْقَى لَكَ فِي اَلدُّنْيَا مَا تَعِيشُ بِهِ فَقُلْتُ لِلشَّيْطَانِ يَبْقَى تَوْحِيدُ اَللَّهِ وَ اَلْإِيمَانُ بِمُحَمَّدٍ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ مُوَالاَةُ أَخِيهِ سَيِّدِ اَلْخَلْقِ بَعْدَهُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ مُوَالاَةُ اَلْأَئِمَّةِ اَلطَّاهِرِينَ مِنْ وُلْدِهِ وَ مُعَادَاةُ أَعْدَائِهِمْ وَ كُلُّ مَا فَاتَ مِنَ اَلدُّنْيَا بَعْدَ ذَلِكَ سَهْلٌ وَ أَقْبَلْتُ عَلَى صَلاَتِي فَجَاءَ ذِئْبٌ فَأَخَذَ حَمَلاً فَذَهَبَ بِهِ وَ أَنَا أَحُسُّ بِهِ إِذْ أَقْبَلَ عَلَى اَلذِّئْبِ أَسَدٌ فَقَطَعَهُ نِصْفَيْنِ وَ اِسْتَنْقَذَ اَلْحَمَلَ وَ رَدَّهُ إِلَى اَلْقَطِيعِ ثُمَّ نَادَى يَا أَبَا ذَرٍّ أَقْبِلْ عَلَى صَلاَتِكَ فَإِنَّ اَللَّهَ قَدْ وَكَّلَنِي بِغَنَمِكَ إِلَى أَنْ تُصَلِّيَ فَأَقْبَلْتُ عَلَى صَلاَتِي وَ قَدْ غَشِيَنِي مِنَ اَلتَّعَجُّبِ مَا لاَ يَعْلَمُهُ إِلاَّ اَللَّهُ فَجَاءَنِي اَلْأَسَدُ وَ قَالَ اِمْضِ إِلَى مُحَمَّدٍ وَ أَقْرِئْهُ اَلسَّلاَمَ وَ أَخْبِرْهُ أَنَّ اَللَّهَ قَدْ أَكْرَمَ صَاحِبَكَ اَلْحَافِظَ لِشَرِيعَتِكَ وَ وَكَّلَ أَسَداً بِغَنَمِهِ يَحْفَظُهَا فَعَجِبَ مِنْ ذَلِكَ مَنْ حَوْلَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ».

مفاد حدیث این است که یکبار ابوذر به پیامبر(ص) گفت؛ من خوش ندارم سرگرم گله‌ام باشم و تو را تنها بگذارم، از طرفی خوش ندارم آن را به چوپانی بسپارم که نتواند حق آنها را رعایت کند، من چکار کنم؟ حضرت فرمود: نزد همان گوسفندان باش. ابوذر نزد گوسفندان بود تا اینکه روز هفتم شد. روز هفتم پیامبر(ص) فرمود: گوسفندان را چه کردی؟ ابوذر گفت: قصه عجیبی پیش آمده است. من مشغول نماز بودم، گرگی به گوسفندان من حمله کرد. من از طرفی فکر نماز بودم و از طرفی فکر گوسفندان بودم ولی توجهم را به سوی نماز برگرداندم. همان لحظه شیطان به من گفت: اگر گرگ‌ها گوسفندان را بدرند تو کجایی؟ دیگر چیزی نداری زندگی بکنی. من به شیطان گفتم: «يَبْقَى تَوْحِيدُ اَللَّهِ وَ اَلْإِيمَانُ بِمُحَمَّدٍ». لذا نمازم را خواندم. گرگ آمد و گوسفندی را گرفت. من در حال نماز آن وضعیت را احساس می‌کردم. در همین حال احساس کردم یک شیری آمد و به گرگ حمله کرد و او را به دو نصف تقسیم کرد و گوسفند را نجات داد. سپس شیر به من ندا کرد: حالا خوب نمازت را بخوان، خدا مرا موکل گوسفندانت کرده است تا تو نمازت را بخوانی. من از این قضیه خیلی تعجب کردم و نزد شما آمدم. پیامبر(ص) فرمود حرفت درست است و من سخنت را تصدیق می‌کنم. سپس حضرت فرمودند تو در راس کسانی هستی که خداوند در آیه «وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ» آنها را مدح کرده است.