جهانی‌زدایی و چندتکه شدن اقتصاد جهان؛ ارائه دلالت‌هایی برای ایران
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به بررسی جهانی‌زدایی و چندتکه شدن اقتصاد جهان و تبیین چیستی، بررسی ابعاد و ارائه دلالت‌هایی برای ایران در این رابطه پرداخت.
به گزارش ایکنا دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «جهانی‌زدایی و چندتکهشدن اقتصاد جهان؛ تبیین چیستی، بررسی ابعاد و ارائه دلالت‌هایی برای ایران» آورده که گزارش حاضر به تحلیل پدیده «جهانی‌زدایی» و «چندتکهشدن اقتصاد جهان» در عرصه اقتصاد سیاسی بین‌الملل پرداخته است.
در این گزارش تصریح شده که این پدیده که به‌دنبال تحولات اخیر جهانی نظیر جنگ اوکراین، تنش‌های ژئوپلیتیکی، شیوع بیماری کووید-۱۹ و جنگ تجاری بین ایالات متحده و چین بیش‌ازپیش نمایان شده، به تغییرات اساسی در الگو‌های سیاستگذاری و گفتمان‌های جهانی اشاره دارد.
در این گزارش گفته شده که در گذشته، جهانی‌سازی و همگرایی اقتصاد‌ها در چارچوب زنجیره‌های تأمین و ارزش جهانی به‌عنوان رویکرد غالب مطرح بود، اما امروزه مشاهده می‌شود که زنجیره‌ها به سمت چندتکهشدن و منطقه‌ای‌سازی در حال حرکت هستند. این تغییرات عمدتاً ناشی از نگرانی‌ها در خصوص امنیت زنجیره‌های تأمین، کاهش وابستگی به کشور‌های رقیب و اولویت‌دهی به تاب‌آوری اقتصادی در مقابل کارایی اقتصادی است.
در بخش دیگری از این گزارش آمده که نظام پرداخت‌های بین‌المللی، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، صنعت و فناوری، تجارت و زنجیره‌های تأمین، حوزه‌هایی هستند که تحت‌تأثیر چندتکهشدن اقتصاد جهان قرار گرفته‌اند. این پدیده هم واجد مخاطرات و هم دربردارنده فرصت‌هایی برای ایران است. در راستای مدیریت مخاطرات، توصیه راهبردی، ایمن‌سازی زنجیره‌های تأمین حیاتی کشور است. ازسوی‌دیگر، استفاده از فرصت‌های چندتکهشدن اقتصاد جهان، از رهگذر «نقش‌آفرینی در کمربند‌های اقتصادی - سیاسی - امنیتی منتخب» می‌گذرد.
در یافته‌های کلیدی این گزارش هم بیان شده که حسب بررسی‌ها، جهان در حال ورود به دوره‌ای است که در آن زنجیره‌های تأمین و ارزش دچار تغییرات بنیادین شده‌اند. برخلاف گذشته که تولید و تجارت جهانی براساس رویکرد حداقل‌سازی هزینه و حداکثرسازی سود در یک جهان یکپارچه عاری از ریسک ژئوپلیتیک صورت‌بندی می‌شد اینک کشور‌ها به سمت ارتقای تاب‌آوری و تأمین امنیت زنجیره‌های تأمین، ارزش و تولید خود حرکت کرده‌اند. به‌بیان‌دیگر، سیاستگذاری‌های اقتصادی دیگر تنها براساس مزیت نسبی و بهره‌وری اقتصادی انجام نمی‌شود، بلکه ملاحظات امنیتی و ژئوپلیتیکی در اولویت قرار گرفته‌اند. چندتکهشدن اقتصاد جهان منجر به بازنگری در انگاره‌ها و اولویت‌های سیاستگذاری در زمینه اقتصاد بین‌الملل شده است. شکل زیر، مختصات این تغییر را نمایش می‌دهد.
در این گزارش گفته شده که این تغییر ناشی از افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیکی، تنش‌های تجاری بین قدرت‌های بزرگ، اختلالات در زنجیره تأمین و تحولات اقتصادی و صنعتی در سطح جهانی است. کشور‌ها تلاش می‌کنند تا زنجیره‌های تأمین خود را از نظر امنیتی مقاوم‌سازی کنند، حتی اگر این امر موجب افزایش هزینه‌های تولید شود.
در این گزارش تصریح شده که روند جدایی و چندتکهشدن اقتصادی، یک پدیده موقتی نیست، بلکه نشانه‌های آن در تمام ابعاد اقتصادی، تجاری، صنعت و فناوری و حتی در سیاست و اجتماع مشاهده می‌شود. این مسئله ادبیات و گفتمان جهانی را از جهانی‌سازی، به جهانی‌زدایی تغییر داده و اکنون واژگانی، چون منطقه‌گرایی، ریسک‌زدایی از زنجیره تأمین، تولید در داخل، برون‌سپاری منطقه‌ای و زنجیره تأمین هم‌پیمانی به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌ها آمده که نقش سازمان‌هایی مانند سازمان تجارت جهانی (WTO) و صندوق بین‌المللی پول (IMF) در تنظیم سیاست‌های اقتصادی جهانی کم‌رنگ شده است. کشور‌ها به‌جای پیروی از قواعد جهانی، سیاست‌های حمایتی و مداخله‌گرانه را در پیش‌گرفته‌اند.
در این گزارش تصریح شده که سرمایه‌گذاری‌های خارجی تحت‌تأثیر این تغییرات قرار گرفته‌اند. کشور‌ها محدودیت‌های شدیدی بر جذب سرمایه‌های خارجی در بخش‌های راهبردی اعمال کرده‌اند و به‌دنبال تقویت سرمایه‌گذاری‌های داخلی و منطقه‌ای هستند.
در این گزارش ذکر شده که با افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی، برخی کشور‌ها به‌دنبال کاهش وابستگی خود به دلار آمریکا و جایگزینی آن با ارز‌های ملی و منطقه‌ای هستند؛ هرچند که این روند با سرعت نه چندان زیادی در جریان است؛ این موضوع باعث شده کشور‌های مختلف، بیش از گذشته از تسویه‌های دوجانبه به‌جای تسویه با ارز‌های جهان‌روا استفاده کنند و برخی کشور‌ها به سمت ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) حرکت کرده‌اند تا وابستگی به سیستم‌های پرداخت بین‌المللی را کاهش دهند.
در گزارش مرکز پژوهش‌ها تصریح شده که حوزه‌های صنعت، فناوری و انرژی به میدان اصلی رقابت‌های ژئوپلیتیکی تبدیل‌شده‌اند. به این معنا که کشور‌های بزرگ در تلاش هستند تا انتقال فناوری‌های پیشرفته به کشور‌های رقیب و غیرهمسو را محدود کنند و همچنین به‌دنبال افزایش تولید داخلی انرژی و کاهش وابستگی به واردات نفت و گاز از مناطق و کشور‌های پرریسک هستند.
در این گزارش تصریح شده که استراتژی‌های صنعتی جدید براساس گفتمان امنیت ملی تدوین می‌شوند. کشور‌ها تلاش می‌کنند تا زنجیره‌های تأمین و ارزش خود را از نظر امنیتی مقاوم‌سازی کنند، حتی اگر این امر موجب افزایش هزینه‌های تولید شود.
در بخش پیشنهادات گزارش هم آمده که بروز پدیده چندتکهشدن اقتصاد جهان، هم واجد مخاطرات و هم دربردارنده فرصت‌هاست. در راستای مدیریت مخاطرات، توصیه راهبردی، ایمن‌سازی زنجیره‌های تأمین حیاتی کشور است. ازسوی‌دیگر، استفاده از فرصت‌های چندتکهشدن اقتصاد جهان، از رهگذر «نقش‌آفرینی در کمربند‌های اقتصادی - سیاسی - امنیتی منتخب» می‌گذرد. در جدول زیر، مختصات راهبرد مدیریت مخاطرات و بهره‌گیری از فرصت‌های چندتکهشدن اقتصاد جهان ارائه شده است.
متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.
انتهای پیام
