Quran, nitq və ritorik möcüzələri olan bir kitabdır
Qurani-Kərimin möcüzələrindən biri onun ritorik cəhətidir. Quran bütün insanları və cinləri onun ayələrinə bənzər bir ayə ortaya qoymağa çağırdıqda, onun ritorik cəhəti daha qabarıq görünür. İndiyə qədər heç kim Quranın bu istəyinə düzgün cavab verə bilməyib. Hətta Quran ayələrinə bənzər bir ayə belə gətirə bilməyib. Bununla belə, Qurani-Kərimin ritorikasına dair kitablar yazılıb. Qurani-Kərimdə ritorikadan istifadə nümunələri göstərilib.
"Bəlağət" söz və nitqin dinləyicinin əhval-ruhiyyəsi ilə uyğunlaşdırılması deməkdir. Çıxışında həmişə auditoriyanın müxtəlif əhval-ruhiyyəsini nəzərə alan, onların əhval-ruhiyyəsinə uyğun danışan şəxs natiq adlanır. Əgər insan öz sözlərində ritorikanı riayət edirsə, onun sözləri insanın ehtiyacına görə bükülmüş dərman kimi olduğu üçün dinləyicinin mənəvi və psixoloji ehtiyaclarını ödəyir.
Quran ona görə bəlağətli kitabdır ki, o, Allahın kəlamıdır və Allah insanların ehtiyaclarını hamıdan daha yaxşı bilir. Onun insanların ehtiyaclarına ən uyğun olduğu açıq-aşkar bəllidir. Elə bir şəkildə ki, bir ayə belə insanın şəxsiyyətinə böyük təsir buraxır.
Məsələn, fəsahəti və bəlağəti insanları heyran edən Quran bənzətmələrindən bir neçə misal çəkilir:
- Kafirlərin əməllərini külək qarşısında külə bənzətmək
"Rəbbini inkar edənlərin (dünyadakı yaxşı) əməlləri fırtınalı bir gündə küləyin sovurub apardığı külə bənzər. Onlar (dünyada) etdikləri əməllərdən heç bir fayda (savab) əldə edə bilməzlər. Budur (haqq yoldan) azıb uzaqlaşmaq! (Doğru yoldan uzaq düşməyin aqibəti belədir. Bir də haqq yola qayıtmaq çətindir!)" (İbrahim, 18).
Uca Allah bu məsəldə inkarçıların əməllərinin nəticəsini sözlərlə heyrətamiz bir mənzərə kimi təsvir etmişdir. Elə bir şəkildə ki, əgər kafirlərin əməllərinin hər tərəfdən dağılmasından danışsaq, həqiqətdə, bu bənzətmədən alınan nəticə o sözlərdən alına bilməzdi.
Bu Quran məsəlinin ən mühüm istifadələri bunlardır: inkarçıların hərəkətlərinin nəticəsini hiss etdirmək, insanların düşüncələrini canlandırmaq, dinləyicilərə təsir etmək və məzmunun ifadəsində müxtəliflik yaratmaq.
- Göyü kitab səhifəsi kimi büküb qatlamaqla müqayisə etmək
“Göyü kitab səhifəsi kimi büküb qatlayacağımız günü (qiyamət gününü) yadınıza salın. (O gün insanları) ilk dəfə (yoxdan) yaratdığımız kimi qaytarıb (dirildib) əvvəlki halına salırıq. Biz yerinə yetirməli olduğumuz vədi mütləq yerinə yetirəcəyik. (Biz qiyamət günü sizi dirildib lüt-üryan vəziyyətdə məhşərə gətirməyi vəd etmişdik. Biz onu mütləq edəcəyik)” (Ənbiya, 104).
Bu ayədə varlıq aləmini dünyanın sonunda bükmək haqqında incə bir bənzətmə var. Hal-hazırda bu bir kitab kimi açılır və onun bütün naxışları və sətirləri oxunur və hər biri öz yerində qərarlaşır. Lakin Qiyamətin olduqda, bu nəhəng kitab bütün cizgiləri və naxışları ilə bir-birinə qarışacaq.
Bu ayədə aşkar olmayan iş, insanların bu kateqoriyanı daha asan başa düşməsi üçün onlara aşkar olan iş ilə müqayisə edilir.
