زبان قرآن قابل فهم برای عموم مردم و متناسب با فرهنگ عامیانه است
گروه اندیشه: محقق و پژوهشگر قرآنی ضمن اشاره به بلاغت و ویژگی‌های زبان قرآن کریم گفت: با وجود همه این شیوایی و استفاده از صناعات ادبی، زبان قرآن کریم قابل فهم عموم مخاطبان و متناسب با سطح فرهنگی آنهاست.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نخستین نشست از سلسله نشست‌های «چیستی زبان قرآن» عصر امروز جمعه 6 تیر با سخنرانی حجت‌الاسلام و‌المسلمین سیدمحمدعلی ایازی، در تالار هویزه بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد.
حجت‌الاسلام سیدمحمدعلی ایازی، در آغاز سخنان خود در این نشست گفت: زبان قرآن موضوعی است که عمر آن به کمتر از 30 سال در عرصه قرآن‌پژوهی می‌رسد هر چند که زبان دین در فرهنگ اسلامی ادیان الهی سابقه دیرینی دارد.
برخی از اشارات قرآنی جنبه کاربردی و تشویقی دارد
وی ادامه داد: در متون فلسفی آن گاه که بحث زبان‌شناسی مطرح می‌شود و در آن زبان به بخش‌هایی همچون زبان شعر، زبان فلسفه زبان کلام و همچنین زبان رشته‌های مختلف مطرح می‌شود قهراً در مورد زبان دین هم مباحثی مورد نظر است و نخستین پرسش اینکه آیا زبان دین معنادار است و یا بی‌معناست یعنی همان گونه که خبری می‌رسد و معادل کذب و صدق آن وجود دارد در مورد زبان دین هم می‌شود چنین تلقی داشت یا خیر؟ همچنان که مثلاً در مورد سایر زبان‌ها این جنبه کاربردی و تشویقی وجود دارد.
ایازی تصریح کرد: به طور مثال در حوزه زبان شعر و حماسه، ما گاه از زبان عاطفی استفاده می‌کنیم که بسا معنادار نیست؛ مثالی می‌زنم، وقتی مادری با فرزند خود صحبت می‌کند و او را در مورد خوردن غذا توصیه و یا تهدید می‌کند که مثلاً اگر این غذا را نخوری دیگر دوستت ندارم، به این معنا نیست که اگر فرزند غذایش را نخورد، مادر دیگر او را دوست ندارد بلکه به کار بردن این زبان نوعی جنبه کاربردی و تشویقی دارد.
وی در ادامه گفت: این مسئله را همچنین می‌توان در مورد برخی از عبارات قرآنی نیز به کار برد و مثلاً جایی که خداوند می‌فرماید: «بخورید و بیاشامید اما اسراف نکنید چرا که خداوند اسراف‌کنندگان را دوست ندارد» به این معنا نیست که اگر اسرافی صورت گیرد دیگر خداوند مسرفان را دوست ندارد و از آنها روی برمی‌گرداند بلکه این تنها جنبه جلوگیری از اسراف را دارد و می‌خواهد به این شکل مؤمنان را به اسراف نکردن تشویق کند.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه برای درک و فهم درست این مسائل در زبان‌شناسی قرآن باید مقداری به مسائل مفهوم‌شناسی عبارات قرآنی نیز وارد شد گفت: برای باز کردن این بحث به آیه‌ای از سوره ابراهیم اشاره می‌کنم که خداوند در آن می‌فرماید: «ما هیچ پیامبری را نمی‌فرستیم مگر آن که با زبان آن قوم سخن گویند» پرسشی که اینجا مطرح می‌شود اینکه وقتی می‌گوییم زبان قرآن زبان قوم است، منظور چیست؟
زبان قرآن، زبان محاوره‌ای و مورد استفاده همه مردم است
ایازی تأکید کرد: ابتدایی‌ترین معنا در مورد طرح این مسئله آن است که زبان مردم یعنی آن لغتی که مردم با آن محاوره می‌کنند و مورد استفاده روزمره آنهاست و لذا پیامبران نمی‌توانند با مردم غیر از زبان آن مردم سخن گفت و معنایی که برخی از مفسران از این آیه استنباط می‌کنند و البته در این احتمال یک مقداری هم جای بحث و تأمل وجود دارد اما یک امر بدیهی است که هر رسول و مبلغی با زبانی صحبت کند که مخاطبان آن را بفهمند و خیلی طبیعی است که وقتی پیامبری صحبت کند منظور از لسان قوم یعنی لغت قوم است.
وی ادامه داد: معنای دیگری که از آیه استفاده شده است اینکه گفته‌اند که لسان قوم یعنی لسانی که فهم از آن حاصل شود یعنی متفاهم میان آنهاست، فرض کنید یک فیلسوف بخواهد صحبت کند می‌تواند با مخاطبانی که فلسفه خوانده‌اند با زبان علمی صحبت کند و این مسئله در مورد سایر علوم نیز صدق می‌کند.
این قرآن‌پژوه گفت: سطح فهم و آن درجه از درک و بینشی که مخاطب از خودش نشان می‌دهد شاهد این روایت از پیامبر و اهل بیت(ع) که آمده است که به ما این گونه فرمان رسیده است که با مردم با آن اندازه صحبت کنید که آنها درک می‌کنند.
منظور از نزول قرآن یعنی قرار گرفتن سطح زبانی قرآن در قالبی قابل فهم برای مردم
ایازی در ادامه گفت: براساس این آیه شریفه بسیاری گفته‌اند که وقتی خداوند آیات خودش را نازل کرده است به این معنای مادی نیست که از مکانی بالایی به مکانی پایینی فرو فرستاده شده است بلکه منظور شکل گرفتن کلمات در قالبی است که فهم مخاطب باشد و قرآن وقتی می‌خواهد کلمات به کار رفته برای مردم ملموس باشد از تمثیلات و تشبیهات فراوانی استفاده می‌کند، نمونه عینی برای مخاطب داشته باشد.
این قرآن‌پژوه ادامه داد: مسئله دیگر در مورد زبان قرآن مسئله سطح و جهت‌گیری زبان آن است که از آن تعبیر به فرهنگ به عنوان قوام معنوی جامعه می‌شود که شامل عادات و باورها و شیوه سخن گفتن است یعنی احتمال سومی که از این آیه استنتاج می‌شود منظور فرهنگ است یعنی خداوند با میزان و سطح فرهنگ هر قومی صحبت می‌کند؛ باورها و عقاید و پیش‌فرض‌ها و هر آنچه که درباره فرهنگ مطرح می‌شود.
در میان اعراب جاهلیت فرهنگی وجود داشت که سخنوران چیره‌دست از نیروی جن استفاده می‌کنند
حجت‌الاسلام ایازی گفت: در آیه 88 سوره اسراء در بخش تحدی(مبارزه‌طلبی) قرآن کریم می‌گوید که: «اگر انس و جن بیایند به هم کمک بدهند و جمع شوند و مانند قرآن را بیاورند باز نمی‌توانند مانند آن را بیاورند» محققان با استناد به این آیه پرسشی را مطرح کرده‌اند که چرا قرآن جن را در کنار انسان برای آوردن حتی آیه ای همچون قرآن به استمداد می‌طلبد و این پاسخ مطرح می‌شود که در زمان نزول قرآن، شاعران زبده‌ای بودند و در فرهنگ عامه در میان اعراب اعتقادی وجود داشته مبنی بر اینکه می‌گفتند سخنوران چیره‌دستی هستند که از جن برای سرودن شعرهای ناب و ستودنی کمک می‌گیرند و اگر این میزان توانایی را ندارند علت آن است که از این ارتباط استفاده نمی‌کنند.
وی با اشاره به اینکه در کتاب «قرآن و فرهنگ زمانه» به این مورد به شکل مبسوط اشاره کرده است گفت: موردی که در زمینه توجه قرآن به زبان فرهنگ وجود دارد و البته شرح و تفسیری هم حتی در شرایط کنونی نسبت به آن می‌شود اینکه معمولاً اعراب از برخی آیات قرآنی در مورد حورالعین، زنی خوش‌چهره با ابرو و چشمان و موی سیاه‌رنگ را مجسم می‌کنند که مطلوب آنهاست و اتفاقاً اشاره قران کریم نیز زنی با همین خصوصیات است.
زبان قرآن معنادار و معرفت‌بخش است
ایازی ادامه داد: زبان قرآن معنادار و معرفت‌بخش است و این‌گونه نیست که تنها جنبه کاربردی داشته باشد، اخباری هم که در آن داده می‌شود به شکل استعاری و رمزگونه بیان می‌شود؛ به طور مثال در مورد داستان آدم و حوا اگر صحبت از میوه ممنوعه می‌شود، منظور درخت نیست بلکه بغض و نفرت و حرص انسانی است که موجب طرد او از بهشت می‌شود.
وی در پایان تصریح کرد: مسئله دیگری که مطرح می‌شود اینکه ما در دنیای ادبیات و در میان نویسندگان از زبان تخیلی هم استفاده می‌کنیم آیا می‌توان داستان‌های قرآنی را نیز تخیلی و همانند رمان دانست و گفت که واقعیت ندارد که هر آنچه در قرآن طرح شده است معرفت بخش بوده و جنبه هدایتی و ارشادی دارد و تنها تفسیر و زوایه دید طرح آنها فرق می‌کند؛ چیزی که در مورد اعجاز علمی قرآن معمولاً از سوی برخی منتقدان و مغرضان محل اشکال است و حتی می‌گویند که آنچه که در قرآن گرفته شده متناسب با میزان درک و فهم معاصران است و در شرایط کنونی کاربردی ندارد در صورتی‌که زبان قرآن برای همه اعصار و جغرافیاست و همان گونه که در ان زمان در میان مخطبان افرادی همچون علی(ع) در کنار اعراب بی‌سواد حضور داشتند، قرآن را در شرایط کنونی و در آینده و تا ابد مورد استفاده همه ابنای بشر قرار داد.
