سیدعلی هاشمی، پژوهشگر مرکز فرهنگ و معارف قرآن در گفتوگو با خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا)، ضمن معرفی طرح پژوهشی خود با عنوان «اعجاز هماهنگی» یا «تناقضناپذیری آیات قرآن کریم» که در این مرکز در حال انجام است، به توصیف و تشریح اهداف و مسائل این طرح پژوهشی پرداخت.
هاشمی در معرفی این پروژه بیان کرد: قرآن کریم، معجزه جاویدان پیامبر اکرم(ص) است. این کتاب آسمانی از جهات گوناگونی معجزه است. یکی از جهات اعجاز آن که اکثر دانشمندان اسلامی به آن معتقدند، اعجاز هماهنگی یا تناقضناپذیری آیات قرآن است. این مطلب در قرآن، آن جا که میفرماید «أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً؛ آیا در [معانى] قرآن نمیاندیشند اگر از جانب غیر خدا بود قطعا در آن اختلاف بسیارى مییافتند»(نساء/82) به صراحت بیان شده است و بر این مطلب تأکید شده که میان آیات قرآن هیچگونه اختلافی نیست.
دعاوی مستشرقان
وی با اشاره به این مطلب که با این حال ادعا شده، برخی از آیات قرآن با هم اختلاف دارند، عنوان کرد: این یکی از خردههایی است که مخالفان اسلام و مستشرقان به قرآن دارند و بررسی تکتک این آیات و بیان عدم اختلاف و تنافی آنها چیزی است که ما در پروژه «اعجاز هماهنگی» پیگیری میکنیم.
این محقق و پژوهشگر با تأکید بر اهمیت این موضوع، گفت: قرآن کریم، سند زنده و جاودان نبوت و رسالت رسول خاتم(ص) و معجره اثبات نبوت و رسالت آن حضرت و همچنین دستورالعمل زندگی برای رسیدن به سعادت دنیا و آخرت است و طبیعتاً یکی از ویژگیهای آن باید این باشد که اختلاف، تناقض، ناسازگارى و ناهماهنگى در محتوای آیات و جملات آن نباشد. این چیزی است که خدای متعال به صراحت آن را در آیهای که اشاره شد بیان فرموده یا در جای دیگری میفرماید: «قُرءاناً عَرَبیّاً غَیرَ ذى عِوَج؛ قرآنى عربى بیهیچ کژى باشد که آنان راه تقوا پویند» (زمر/ آیه28)؛ یا در جای دیگری ضمن این که خداوند خودش را به جهت نزول چنین کتابى ستایش مىکند، میفرماید: «اَلحَمدُلِلّهِ الَّذى اَنزَلَ عَلى عَبدِهِ الکِتابَ ولَمیَجعَل لَهُ عِوَجاً؛ ستایش خدایى را که این کتاب [آسمانى] را بر بنده خود فرو فرستاد و هیچگونه کژى در آن ننهاد»(کهف، آیه 1).
ترغیب قرآن به تأمل در نبود اختلاف میان آیات
هاشمی ادامه داد: خداوند مردم را به تأمل در قرآن ترغیب میکند و از آنان میخواهد که در هر حکم و حکمت و داستان و موعظهاى که قرآن درباره آن سخن گفته است، آیات مربوط را، چه مکى باشند یا مدنى، و چه در اوایل بعثت نازل شده باشند یا در اواخر آن، به یکدیگر ضمیمه کنند تا روشن شود که در آنها هیچگونه اختلافى وجود ندارد.
وی با بیان اینکه در آیات قرآن نه اختلاف به معناى تضاد و تناقض و تعارض وجود دارد که مفاد آیهاى مفاد آیه دیگر را نفى کند، و نه اختلاف به معناى تفاوت که یکى از حیث مفهوم استوارتر از دیگرى باشد، افزود: نبودن این اختلافات، اندیشمندان را به این حقیقت معتقد میسازد که قرآن نمیتواند از جانب غیرخدا باشد؛ زیرا جز او هر که باشد، به حکم طبیعت از دگرگونى مصون نیست و به تدریج تکامل مییابد.
وی ادامه داد: هر انسانى درمییابد که امروز عاقلتر و فهمیدهتر از روز گذشتهاش شده و رأى و نظرش صائبتر شده و گفتار و نوشتار اخیرش استوارتر از گذشتههاى اوست. حال اگر توجه شود که قرآن در موضوعات مختلفى از قبیل معارف مربوط به مبدأ و معاد، تاریخ پیامبران پیشین، فضایل و رذایل اخلاقى، قوانین اجتماعى و فردى، احکام عبادى و... سخن گفته و حاوى داستانها و عبرتها و موعظههایى در زمینههاى گوناگون است و نیز توجه شود که قرآن در مدتى نزدیک به 23 سال در شرایط گوناگونى نازل شده، ولى هیچگونه تضاد و اختلافى در آن راه نیافته است، یقین میکند که قرآن نمیتواند جز از منبعى که هیچگونه تغییر و تحولى در آن راه ندارد، و آن جز خدا نیست، صادر شده باشد.
دلالتهای هماهنگی میان آیات قرآن کریم
وی ضرورت انجام این پژوهش را برآمده از ضرورت و اهمیت پاسخ به تشکیک و شبهات در مورد قرآن دانست و با اشاره به مطرح بودن دو مطلب در همین رابطه، بیان کرد: در اینجا دو مطلب وجود دارد؛ یکی اینکه آیا با توجه به این آیه و توضیحی که بیان شد، میتوان اثبات کرد قرآن کریم یک کتاب آسمانی است، نه ساخته بشر؟ و دیگر اینکه چه حکمی در مورد آیاتی که به ظاهر با یکدیگر همخوانی ندارند، باید داشت. ما در این پژوهش به این دو مطلب پرداختهایم.
هاشمی با بیان این که این پژوهش انجام شده و اکنون در مرحله نظارت و ارزیابی قرار گرفته است، در مورد محتوای پژوهش خود نیز بیان کرد: در ابتدای این پژوهش یک مقدمه آمده است که درباره اعجاز هماهنگی و درباره آیه 82 سوره نساء توضیحی داده میشود، و راههای دیگری نیز که اعجاز هماهنگی را اثبات میکند مطرح میشود. همچنین در قالب یک برهان و به صورت کلی، با توجه به اوصاف خداوند و اوصاف قرآن کریم هماهنگ بودن کل آیات قرآن با یکدیگر به اثبات میرسد.
وی افزود: پس از مقدمه، آیاتی که به ظاهر با هم اختلاف و تنافی دارند، به صورت موضوعی در دو بخش علوم قرآنی و معارف قرآن مورد بررسی قرار میگیرند. بخش اول یعنی بخش علوم قرآنی مشتمل بر چهار فصل و بخش دوم که به معارف قرآن اختصاص یافته است، مشتمل بر هفت فصل است.