کمرنگ بودن حضور زنان در تئاتر عراق و کویت در مقایسه با تئاتر ایران
گروه هنر: با بررسی اجمالی تاریخ معاصر دو کشور عراق و کویت در حوزه فرهنگ و هنر به ویژه تئاتر می‌توان به روشنی دریافت حضور زنان در کسوت‌های گوناگون تئاتری این دو کشور در مقایسه با جمهوری اسلامی ایران کمرنگ بوده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) بخش دوم و پایانی سمینار «بررسی تئاتر ملل مسلمان» که از جمله برنامه‌های جنبی سی و سومین جشنواره بین‌المللی «تئاتر فجر» است، بعد از ظهر امروز یکشنبه 5 بهمن در سالن کنفرانس مجموعه تئاتر شهر و با حضور احمد محمود محسن‌العزاری؛ کارشناس تئاتر از کشور عراق، سکینه مراد؛ کارشناس تئاتر از کشور کویت و احمد جولایی؛ کارشناس تئاتر از کشور ایران برگزار شد.
در ابتدای این نشست، احمد محمود محسن‌العزاری، کارشناس و کارگردان تئاتر از کشور عراق در سخنانی گفت: به نظر من نام‌گذاری تئاتر عراق، تئاتر ایران و تئاتر به نام هر جایی از مشرق زمین اشتباه است و ما تنها می‌توانیم بگوییم تئاتر ایتالیا، تئاتر یونان، تئاتر فرانسه و نظایر آن چرا که سرچشمه تئاتر، مغرب زمین است.
وی ادامه داد: در عوض واژگان دیگری همچون شعر و ادبیات را می‌توانیم به کشورهای مشرق زمین نسبت دهیم و مثلاً بگوییم شعر عراق، ادبیات سوریه و ترانه خلیج و نظایر آن؛ تئاتر به توسط گروه‌هایی هنری از جامعه مدرنیته غرب وارد مشرق زمین شده است و علیرغم آنکه تئاتر در مغرب زمین سابقه چند هزارساله دارد این هنر تنها چیزی بالغ بر 50 سال است که جایگاه واقعی خود را در میان کشورهای مشرق و عرب زبان به دست آورده است.
دهه 30 میلادی سرآغاز تئاتر در عراق است
محسن‌العزاری تصریح کرد: وقتی از تئاتر عراق صحبت می‌کنیم، باید گفت که سرآغاز این هنر از دهه 30 میلادی بوده است و این تئاتر مرهون گروه‌هایی است که به شکل موسمی وارد این کشور شده و هم در هنرهای نمایشی و هم در عرصه سینما به تکاپو مشغول بودند.
این کارشناس تئاتر عراق در ادامه گفت: شور و اشتیاق جوانان به شهرت در عرصه‌های هنری همچون هنرهای نمایشی موجب شد که جوانان بومی عراق با این گروه‌هایی که به کشور عراق وارد می‌شدند ارتباط برقرار کنند و نتیجه آنکه هنرمندانی از جمله ابراهیم جلال، عفیفه اسکندر و ظهور حسین بعدها از میان این جوانان به شهرت رسیده و در جامعه هنری عراق مطرح شدند.
این کارشناس تئاتر که دکترای تئاتر خود را از کشور چکسلواکی سابق گرفته است گفت: البته این دوره چیزی حدود 10 سال به طول انجامید و هواخواهان تئاتری در ادامه به تأسیس تئاتر پرداختند که من به اتفاق بسیاری از همسالانم از جمله کسانی هستیم که پس از دوره استقرار گروه‌های تئاتر در عراق وارد این هنر شدیم و به جرأت میتوانم بگویم که بیش از 90 درصد افرادی که در حال حاضر در تئاتر مشغول فعالیت هستند، مربوط به همین دوره پس از تأسیس گروه‌های تئاتری می‌شوند.
تئاتر مدارس در عراق منجر به نخبه‌پروری شد
محسن‌العزاری تأکید کرد: نخبه‌پروری در زمینه تئاتر عراق به پایه‌گذاری این هنر از مدارس مربوط میشود، چرا که سنین دانش‌آموزی از جمله مقاطع حساس در زندگی هر انسانی است که علاوه بر شهرت‌طلبی، زمینه و استعداد برای کسب مدارج در آن بسیار زیاد است و کشور عراق در حوزه‌های گوناگون هنری همچون گرافیک، تئاتر و ... اگر پیشرفتی داشته است به سبب آن بوده که دیدگاهی مدرسه‌ای و پایه به آنها داشته است.
این کارگردان تئاتر عراقی افزود: مشکل اساسی که در جامعه عراق آن زمان وجود داشت، جای خالی زنان در کسوت‌های بازیگری تئاتر و موارد مشابه بر روی صحنه تئاتر بود، این نقص موجب عقب‌ماندگی تئاتر عراق شد مگر می‌توان به تئاتر واقع‌گرا که بازتابی از زندگی جاری مردم است پرداخت و آن نمایش از حضور زن تهی باشد؟ این بحران در عرصه‌های گوناگون تئاتر عراق همچون نمایشنامه‌نویسی نیز به چشم می‌خورد و حتی با آغاز دهه 70 که چیزی حدود 100 دختر در رشته هنرهای نمایشی فارغ التحصیل شدند چون جامعه آنها را نمی‌پذیرفت لذا به نتیجه‌ای نرسیدند و در عین حالیکه بسیار مستعد و فعال بودند همگی خانه نشین شدند.
حضور زنان در تئاتر عراق به نسبت ایران قابل قیاس نیست
با ایران قابل این کارشناس و نویسنده و عراقی در پایان گفت: من و بسیاری از هنرمندان مسلمان می‌دانیم که فرهنگ و دین توأمان به پیشرفت جوامع انسانی کمک می‌کنند اما در قیاس با کشور دوست و همسایه ایران که در آن زنان در همه عرصه‌های گوناگون به رشد و بالندگی رسیده‌اند، شاهد این پیشرفت در عراق نیستیم و من کم کم به این حقیقت دست می یابم که اتفاقاً این دین نیست که سبب عقب‌ماندگی هنر تئاتر میشود.
گرایشات تئاتری در حاشیه خلیج‌فارس از کویت آغاز شد
این گزارش حاکی است سخنران دوم این سمینار، سکینه مراد؛ هنرمند تئاتر از کشور کویت و فارغ التحصیل دانشسرای عالی فنون مسرهی از این کشور است که در سخنانی گفت: سرآغاز شکوفایی تئاتر در کویت از سال 1922 بوده است و میتوانم بگویم که گرایشات تئاتری در خلیج فارس ابتدا از کویت آغاز شده است.
وی ادامه داد: نخستین نمایشی که در کویت اجرا شد مربوط به همین سال در مدرسه مبارکه پایتخت بود و پس از به وجود آمدن آکادمی‌های تئاتر در عراق و کویت، گروه‌های کوچک تئاتری مستقر در مدارس به گروه‌های بخش خصوصی و گروه‌های دولتی ارتقا یافتند.
سکینه مراد تصریح کرد: تئاتر در کویت به دو مرحله یکی ظهور نویسندگانی متبحر در عرضه نمایشنامه‌نویسی و دیگر تبدیل شدن تئاتر مدارس به تئاتر خصوصی و بخش دولتی تقسیم میشود که یکی از مؤسسان این نهضت تئاتری در کویت شخصی به نام زکی سلیمان است که دو کار عمده در شکوفایی تئاتر کویت انجام داد یکی پررنگ کردن نقش و حضور زنان در تئاتر و دیگری تبدیل کردن زبان تئاتر کویت به زبان فصیح عربی و تأسیس تئاتر ملی در کویت به سال 1975 میلادی نیز توسط این فرد بوده است.
این زن هنرمند کویتی در ادامه گفت: بعد از تأسیس تئاتر ملی در کویت گرایشات زیادی به سوی این هنر آغاز شد و زمینه‌های دیگری غیر از بازیگری تئاتر اتفاق افتاد و اشخاصی همچون سعدالترج، حسین حداد با نوشته‌های جدیدشان نوگرایی را در زمینه پرداختن به مسائل اجتماعی در خلق تئاتر به وجود آوردند و افرادی همچون سقرالرشود در دهه 70 و 80 میلادی شکوفایی تئاتر کویت را موجب شدند و در دوران شکوفایی تئاتر کویت فردی به نام عبدالله عبدالرسول با تشکیل پارک جوانان به این پیشرفت کمک شایانی کرد.
شکوفایی تئاتر در کویت تا دهه 90 میلادی ادامه پیدا کرد
سکینه مراد تأکید کرد: این شکوفایی تا دهه 90 و دگرگونی‌های کویت به واسطه بروز برخی مسائل سیاسی ادامه پیدا کرد و در دهه 90 گروه‌های نمایش کویت تنها برای شرکت در جشنواره کار عرضه می کردند و بعضاً در مجالس بزم به کار تئاتر می پرداختند که محتوای پرابری نداشتند اما بعد از آنجا که هر فارغ‌التحصیل تئاتر در کویت ملزم به این شد که باید نمایشنامه عرضه کند کم کم شاهد بروز استعدادهای تازه در عرصه تئاتر کویت شدیم که البته برخی از آنها به خارج از کشور برای ادامه تحصیل رفتند و با کوله باری از تجربه برای خدمت به فرهنگ و مردم کویت به کشور بازگشتند.
وی در پایان گفت: نتیجه آنکه در دوره اخیر تئاتر کویت از چنان وجاهت و اهمیتی برخوردار است و حاضر به عرضه و تبادل دستاوردهای خود در زمینه‌های پژوهشی و علمی تئاتر است و نکته جالب اینکه زنان فعال در عرصه هنر تئاتر کویت از مردان شاغل در این عرصه مستعدترند.
اما سخنران انتهایی این نشست احمد جولایی، کارشناس نمایش‌های آئینی و سنتی ایرانی و مسئول برگزاری این سمینار بود که در سخنانی گفت: برای برگزاری سمیناری همانند آنچه که شاهد آن بودیم قطعاً پیش فرض‌هایی وجود دارد؛ اکنون بیش از یک میلیارد جمعیت مسلمان جهان است که اغلب آنها با تعاریف تئاتری آشنایی مختصری دارند هر چند که ممکن است به لحاظ اقلیم جغرافیایی و شرایط تاریخی با یکدیگر تفاوت داشته باشند.
جولایی تصریح کرد: آنچه مسلم است اینکه تئاتر اکنون یک ضرورت است و در حقیقت ظرفی است که می‌تواند همه ضروریات و ملزومات جامعه را در خود جای دهد با این وجود با توجه به تنوع فرهنگی ممکن است تعاریفی که در مورد تئاتر، زبان نمایشی، معماری و مواردی از این دست وجود داشته باشد میان ملل مسلمان یکسان نباشد.
توجه به مشترکات فرهنگی ملل مسلمان فلسفه برگزاری چنین سمینارهایی است
این مدرس دانشگاه ادامه داد: اتفاقاً فلسفه وجود برگزاری چنین سمینارهایی نیز همین نکته است که ما به مشترکات موجود میان فرهنگ ملل مسلمان برسیم و در تلاش باشیم که مفاهیم و واژگانی که از ناحیه ملل غیرمسلمان در مورد تئاتر وجود دارد به یک انطباق‌پذیری مناسب نائل شویم که این خود به توسعه فرهنگی و برنامه‌ریزی بهتر در مسیر هر چه نزدیکتر شدن زوایای دید ملل مسلمان به فرهنگ بومی خود و فرهنگ مترقی اسلام کمک خواهد کرد.
وی گفت: تدوین یک منشور که بتوان در آن مشترکات بیشتر فرهنگی میان ملل مسلمان مطرح شود از جمله دیگر ره‌آوردهای برگزاری چنین سمینارهایی می‌تواند باشد ضمن آنکه ما می توانیم سرفصل‌های جدیدی همچون نمایش‌های بومی و ملی، نمایش‌های بومی و مذهبی، نمایش اطفال، نمایش‌های حرفه‌ای و نیمه حرفه‌ای را در بحث‌های آتی چنین سمینارهایی بررسی کنیم.
جولایی ادامه داد: از آنجا که ورود تئاتر به جامعه ایرانی واکنش‌هایی مشابه همه کشورهای اسلامی را داشته و گروهی با نشر و ترویج آن مخالف بودند و گروهی نیز چنین نظری نداشتند لذا تئاتر می‌توان ابزاری برای پرداختن به بسیاری از مشترکات فرهنگی میان ما و سایر کشورهای مسلمان قرار گیرد که این نیاز به نزدیکی بیشتر فرهنگی، تبادل آراء و نظرات میان صاحب نظران در قالب برگزاری چنین سمینارهایی دارد.
این مدرس دانشگاه در پایان با مروری بر تاریخچه هنر نمایش در ایران و ایجاد تئاتر ملی در کشورمان تأکید کرد: همه ملل مسلمان به تأثیر بی بدیل تئاتر در ارتقا و شکوفایی فرهنگی و اجتماعی جوامع خود پی برده‌اند و زمینه زیادی برای همکاری و تبادل افکار و تجربیات میان آنها در قالب امضای تفاهمنامه و برگزاری سایر برنامه‌های مشترک و مشابه وجود دارد که امیدوارم مسئولان هر دو طرف به این مهم در آینده توجه ویژه‌ای نشان دهند.
