پاسخ به مسائلی حول متشابهات قرآنی در پژوهش شایسته تقدیر جشنواره فارابی

حجت‌الاسلام والمسلمین حامد شیواپور، استاد دانشگاه مفید قم و برگزیده جشنواره فارابی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در رابطه با مقاله شایسته تقدیر خود با عنوان «بررسی نظریه روح معنا در تفسیر متشابهات قرآن»، گفت: این پژوهش پایان‌نامه دکتری من در دانشگاه تربیت مدرس بوده که با بسط بیشتری اکنون در انتشارات دانشگاه مفید قم در حال انتشار است.

وی با اشاره به خلاصه‌ای از این اثر افزود: الفاظ بر روح معنا وضع شده‌اند و خصوصیات مصادیق در اصل معنای لفظ دخالت ندارد؛ لذا کلمات قرآنی مثل عرش، کرسی، لوح، قلم و... به معنای حقیقی بر مصادیق بلند و غیبی خود دلالت دارند، نه از باب مجاز.

این عضو هیئت علمی دانشگاه مفید اظهار کرد: بحث محکم و متشابه در قرآن از بحث‌های مهمی است که با گذشت زمان و تغییر بسیاری از پرسش‌های کلامی و تفسیری در عالم اسلام در اثر رویارویی با تجدد، هنوز تازگی خود را حفظ کرده است.

وی ادامه داد: یکی از دیدگاه‌های بسیار مهم در بحث متشابهات قرآن که کاربرد فراوانی در تفسیر چنین آیاتی دارد، بحث حقیقت و مجاز است. اما در کنار نظریه رایج حقیقت و مجاز، نظریه وضع الفاظ بر ارواح معانی را می‌توان رقیب قدرتمندی برای این نظریه در تفسیر متشابهات به‌شمار آورد.

پیشینه اثر

شیواپور در رابطه با پیشینه این اثر، عنوان کرد: اولین کسی که این نظر را به‌طور جدی طرح کرد، غزالی است و پس از او بزرگانی چون فیض کاشانی، ملاصدرا، حکیم سبزواری و... تا زمان ما و علامه طباطبایی، امام خمینی(ره) و آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی طرفدار همین نظریه‌اند. جالب است که امام خمینی(ره) در کتاب عرفانی «مصباح الهدایه» خود فرموده‌اند: «به جان خودم سوگند که تفکر درباره وضع الفاظ بر ارواح معانی مصداق حدیثی است که طبق آن یک ساعت تفکر از شصت سال عبادت برتر است».

وی گفت: همزمان با اواخر تدوین این اثر و نزدیک به دفاع من از پایان‌نامه، خوشبختانه اثری با عنوان «گوهر معنا» به قلم دو تن از فضلا و زیر نظر یادگار امام راحل حاج سیدحسن خمینی توسط انتشارات اطلاعات منتشر شد که دقیقاً به همین موضوع می‌پردازد. برخی از صاحب‌نظران نیز گاه به‌طور گذرا در برخی مباحثشان به آن پرداخته بودند. اما برخی از بحث‌هایی که در این پایان‌نامه مطرح شده مختص آن است و تازگی دارد.

شیواپور مخاطبان این اثر را علاقه‌مندان به مباحث علوم قرآن و تفسیر دانست و گفت: البته کسانی که با بحث‌های فلسفی و عرفانی آشنایی بیشتر داشته باشند استفاده بیشتری خواهند کرد چون این نظریه به تفصیل در میراث فلسفی و عرفانی ما بررسی شده است.

این استاد دانشگاه همچنین در رابطه با پژوهش‌های جدید خود، گفت: با توجه به بحث‌های اخیر در باب وحی و نظریاتی که از طرف برخی از روشنفکران دینی در تبیین وحی مطرح شده است، اثری دارم که امیدوارم به‌زودی به پایان برسد.